Ku Avanyisa Ka Xikwembu eHenhla Ka “Munhu Lowo Homboloka”
“Murhi wun’wana ni wun’wana lowu nga tswariki mihandzu leyo nandziha, wu tsemiwa, wu hoxiwa endzilweni.”—MATEWU 7:19.
1, 2. Munhu wa ku homboloka i yini, naswona u sungule njhani?
LOKO muapostola Pawulo a huhuteriwile hi Xikwembu leswaku a vhumba ku ta ka “munhu lowo homboloka,” u vule leswaku a a ri karhi a sungula ku humelela hambi ku ri esikwini ra yena. Tanihi laha xihloko lexi hundzeke xi hlamuseleke ha kona, Pawulo a a vulavula hi ntlawa wa vanhu lowu nga ta rhangela ku gwinehela Vukriste bya ntiyiso. Ku sukela koloko ka ntiyiso ku sungule eku heleni ka lembe xidzana ro sungula, ngopfu-ngopfu endzhaku ka rifu ra vaapostola vo hetelela. Ntlawa wo homboloka wu sungule tidyondzo ni mikhuva leyi a yi kanetana ni Rito ra Xikwembu.—2 Vatesalonika 2:3, 7; Mintirho 20:29, 30; 2 Timotiya 3:16, 17; 4:3, 4.
2 Hi nkarhi lowu faneleke, ntlawa lowu wo homboloka wu kule wu va vafundhisi va Vujagana. Matimba ya wona ya tiyisiwe hi mufumi wa Rhoma, Constantine hi lembe xidzana ra vumune loko tikereke ta vugwinehi ti hlangane ni Mfumo wa vuhedeni. Loko Vujagana byi hambeta byi avana byi va mimpambukwa yo tala, vafundhisi va hambete va titlakusa ehenhla ka vanhu ntsena naswona hakanyingi ni le henhla ka vafumi va misava.—2 Vatesalonika 2:4.
3. Xana makumu ya munhu wa ku homboloka ma ta va wahi?
3 Xana makumu ya munhu wa ku homboloka a ma ta va wahi? Pawulo u vhumbile a ku: “Kutani hi kona loko munhu lowo homboloka a nga ta humeseriwa erivaleni, kutani Hosi Yesu ú ta n’wi dlaya . . . a n’wi lovisa hi ku kwetsima ka yena siku a taka.” (2 Vatesalonika 2:8) Leswi swi vula leswaku ndzoviso wa vafundhisi wu ta humelela loko Xikwembu xi herisa mafambiselo ya Sathana hinkwawo. Xikwembu xi tirhisa Hosi ya xona ya le tilweni, Kriste Yesu, ku rhangela mavuthu ya ku dlaya ya tintsumi. (2 Vatesalonika 1:6-9; Nhlavutelo 19:11-21) Makumu lawa ma yimele vafundhisi hikuva va delele Xikwembu na Kriste naswona va yise timiliyoni ta vanhu ekule ni vugandzeri bya ntiyiso.
4. Munhu wa ku homboloka u ta avanyisiwa hi nsinya wa nawu wihi?
4 Yesu u nyike nsinya wa nawu lowu munhu wa ku homboloka a nga ta avanyisiwa ha wona, a ku: “Tivoneleni eka vaprofeta va mavunwa lava taka ka n’wina va ambele tanihi tinyimpfu kasi etimbilwini ta vona, i timhisi leti bvanyengetaka. Mi ta va tiva hi mintirho ya vona. Xana swichocho swa vhinya swi nga khiwa emitweni kumbe makuwa eswigatlwini xana? E-e! Murhi lowunene wu tswala mihandzu leyo nandziha, ni murhi lowo biha wu tswala mihandzu leyo biha. Murhi lowunene a wu koti ku tswala mihandzu leyo biha, ni murhi wo biha a wu koti ku tswala mihandzu leyo nandziha. Murhi wun’wana ni wun’wana lowu nga tswariki mihandzu leyo nandziha, wu tsemiwa, wu hoxiwa endzilweni. . . . A hi hinkwavo lava nge ka mina: ‘Hosi, Hosi’ lava nga ta nghena eMfun’weni wa matilo, kambe ku ta nghena la endlaka ku rhandza ka Tata wa mina la nge matilweni.”—Matewu 7:15-21; nakambe vona Tito 1:16; 1 Yohane 2:17.
Mihandzu Leyinene Ya Vakriste
5. Masungulo ya mihandzu leyinene ya Vukriste hi wahi, naswona hi wihi nawu wa xisekelo?
5 Masungulo ya mihandzu leyinene ya Vakriste ya tsariwe eka 1 Yohane 5:3, leyi nge: “Ku rhandza Xikwembu, swi vula ku hlayisa milawu ya xona.” Naswona nawu wa xisekelo hi lowu wu nge: “Rhandza munhu-kuloni, kukota loko u tirhandza.” (Matewu 22:39) Xisweswo, malandza ya Xikwembu ya ntiyiso ma fanele ma va ni rirhandzu eka vaakelani va vona ku nga khathariseki rixaka ra vona kumbe tiko.—Matewu 5:43-48; Varhoma 12:17-21.
6. Hi le ka vamani ngopfu-ngopfu laha rirhandzu ra Vukriste ri faneleke ri kombisiwa kona?
6 Malandza ya Xikwembu ma fanele ngopfu-ngopfu ma va ni rirhandzu eka lava nga vamakwavo va wona va moya. “Loko un’wana a ku: ‘Ndzi rhandza Xikwembu’, kambe a venga makwavo, i muhembi; hikuva la nga rhandziki makwavo loyi a n’wi vonaka hi mahlo, a nge koti ku rhandza Xikwembu lexi a nga xi voniki. Kutani nawu lowu xi hi nyikaka wona, hileswaku loyi a rhandzaka Xikwembu, u fanele naswona ku rhandza makwavo.” (1 Yohane 4:20, 21) Rirhandzu rero, leri Yesu a ri vuleke, a ri ta va mfungho wa ku tiva Vakriste va ntiyiso: “Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.”—Yohane 13:35; nakambe vona Varhoma 14:19; Vagalatiya 6:10; 1 Yohane 3:10-12.
7. Vakriste va ntiyiso va hlanganisiwe kun’we njhani emisaveni hinkwayo?
7 Rirhandzu ra vumakwerhu i “xidamarheti” lexi hlanganisaka malandza ya Xikwembu hi vun’we: “Mi funengela riranḍu, ku nga ku boha ka ku hetiseka.” (Vakolosa 3:14, BX) Kutani Vakriste va ntiyiso va fanele va va ni vun’we ni vamakwavo va vona emisaveni hinkwayo, hikuva Rito ra Xikwembu ri lerisa ri ku: “Twananani hinkwenu eku vulavuleni. Ku nga tshuki ku va ni ku avana exikarhi ka n’wina . . . mi hlangana mi va van’we eku anakanyeni ne makungwini ya n’wina.” (1 Vakorinto 1:10) Leswaku ma hlayisa rirhandzu ni vun’we lebyi emisaveni hinkwayo, malandza ya Xikwembu ma fanele ya va ni vukala-tlhelo eka timhaka ta tipolitiki ta misava leyi. Yesu u te: “A hi va misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki wa misava.”—Yohane 17:16.
8. Yesu u swi kombise njhani leswi Vakriste va faneleke ku swi endla?
8 Yesu u kombise mpimo wa leswi a a ri na swona emianakanyweni loko Petro a tirhise banga ku tsema ndleve ya un’wana wa vavanuna lava teleke ku khoma Yesu. Xana Yesu u khutaze ku tirhisa ko tano ka matimba hambi ku ri ku sirhelela N’wana wa Xikwembu eka vakaneti? Doo, kambe u vule leswi eka Petro: “Tlherisela banga ra wena enkotlotweni wa rona.” (Matewu 26:52) Xisweswo, Vakriste va ntiyiso a va hlanganyeli etinyimpini ta matiko kumbe eku halateni kwihi na kwihi kun’wana ka ngati ya vanhu hambi loko ku ala ku vangela ku dlawela ka vona ku pfumela hikwalaho ka xiyimo xa vona xa vukala-tlhelo tanihi leswi vo tala va endliweke tano eka malembe xidzana lama hundzeke naswona hambi ku ri enkarhini wa hina. Va swi tiva leswaku i Mfumo wa Xikwembu ntsena ehansi ka Kriste lowu nga ta herisa nyimpi ni ku halatiwa ka ngati hi laha ku nga heriki.—Psalma 46:9; Matewu 6:9, 10; 2 Petro 3:11-13.
9. (a) Xana matimu ya hi byela yini malunghana ni Vakriste vo sungula? (b) Xana leswi swi hambana njhani ni vukhongeri bya Vujagana?
9 Matimu ma tiyisa leswaku Vakriste va lembe xidzana ro sungula a va nga ta halata ngati ya munhu. Khale ka profesa wa ntivo-vukwembu wa le Nghilandi, Peter De Rosa, u tsala a ku: “Ku halata ngati a ku ri xidyoho lexikulu. Hi yona mhaka leyi ha yona Vakriste va kaneteke vuthu ra nyimpi. . . . Hambi leswi nyimpi ni ku tirhisiwa ka vuthu a ku ri ka nkoka ku hlayisa Rhoma, Vakriste va vone va nga ta swi kota ku joyina. . . . Ku fana na Yesu, Vakriste va titeke tanihi varhumiwa va ku rhula; ku ri hava swiyimo leswi a va ta va vatirhi lava dlayaka eka swona.” Hi tlhelo rin’wana, vukhongeri bya Vujagana lebyi nga riki na vun’we byi lwisane ni nawu wa rirhandzu naswona byi halate mpimo wa ngati lowu tsemaka nhlana. A byi vanga varhumiwa va ku rhula kambe hi ku phindha-phindha byi ve varhumiwa va rifu.
Babilona Lonkulu La Nga Ni Nandzu Wa Ngati
10. Babilona Lonkulu i yini, naswona ha yini a vuriwa tano?
10 Sathana i “mufumi wa misava leyi,” “xikwembu xa misava leyi.” (Yohane 12:31; 2 Vakorinto 4:4) Xiphemu xa misava ya Sathana i mafambiselo ya vukhongeri bya mavunwa ya misava hinkwayo lebyi a byi vumbeke hi malembe xidzana, ku katsa ni Vujagana ni vafundhisi va byona. Bibele yi vitana mafambiselo lawa ya vukhongeri bya vunwa bya misava hinkwayo “Babilona lonkulu, mana wa tinghwavava [ta moya] ni wa lava endlaka swa manyala la misaveni.” (Nhlavutelo 17:5) Timitsu ta vukhongeri bya mavunwa bya namuntlha ti tlhelela le ndzhaku emutini wa khale wa Babilona, lowu a wu tinyiketele eka vukhongeri bya mavunwa ni tidyondzo ni mikhuva leyi nga xiximiki Xikwembu. Hi yona mhaka leyi la fanaka na Babilona wa khale a vitaniwaka Babilona Lonkulu, mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa ha yona.
11. Bibele yi vula yini malunghana na Babilona Lonkulu, naswona ha yini?
11 Malunghana ni Babilona wa vukhongeri, Rito ra Xikwembu ri ri: “Eka muti lowu, a ku kumiwa ngati ya vaprofeta, ni ya vahlawuriwa va Xikwembu, ni ya hinkwavo lava nga dlawa laha misaveni.” (Nhlavutelo 18:24) Vukhongeri lebyi bya misava byi ni vutihlamuleri bya ngati ya hinkwavo lava nga dlayiwa hi ndlela yihi? Hikwalaho ka leswi vukhongeri lebyi hinkwabyo—tikereke ta Vujagana ni vukhongeri lebyi nga riki bya Vukriste hi ku fanana—byi seketeleke, byi khutazeke, kumbe hambi ku ri ku rhangela etinyimpini ta matiko; nakambe byi xanise ni ku dlaya vanhu lava chavaka Xikwembu lava nga pfumelelaniki na byona.
Rhekhodo Ya Ku Delela Xikwembu
12. Ha yini vafundhisi va Vujagana va ri ni nandzu ngopfu ku tlula varhangeri van’wana va vukhongeri?
12 Vafundhisi va Vujagana va ni nandzu lowukulu eku halateni ka ngati ku tlula varhangeri van’wana va vukhongeri. Ha yini? Hikuva ku engetela eku tibyarhiseni vito ra Xikwembu, va teke ni ra Kriste. Hikwalaho va tiendla lava landzelaka tidyondzo ta Yesu. (Yohane 15:10-14) Kambe a va ti landzelanga tidyondzo toleto, xisweswo va tisa ndzhukano lowukulu eka Xikwembu na Kriste. Vutihlamuleri bya ku halata ngati ka vafundhisi hi lebyi kongomeke, eka Tinyimpi ta Nkutsulo, tinyimpi tin’wana ta vukhongeri, minkonaniso ni minxaniso, ni ku gega, eku hlohloteleni ka tinyimpi leti swirho swa kereke swi dlayeke vanhu-kulobye ematikweni man’wana eka tona.
13. Vafundhisi a va ri ni vutihlamuleri bya yini ku sukela hi lembe xidzana ra vu-11 ku ya ka ra vu-13?
13 Hi xikombiso, ku sukela eka lembe xidzana ra vu-11 ku ya ka ra vu-13, vafundhisi va Vujagana va sungule Tinyimpi ta Nkutsulo. Leswi swi vange ku halatiwa ka ngati loku chavisaka ni ku hlasela hi vito ra Xikwembu ni ra Kriste. Madzana ya magidi ya dlayiwile. Tinyimpi ta Nkutsulo ti katse ku dlaya loku nga riki na ntwela-vusiwana ka magidi ya vana lava sindzisiweke ku hlanganyela eka Nyimpi ya Nkutsulo ya Vana ya lembe ra 1212.
14, 15. Xana mutsari wa Khatoliki u hlamusela yini eka leswi Kereke ya Khatoliki yi swi sunguleke hi lembe xidzana ra vu-13?
14 Hi lembe xidzana ra vu-13, Kereke ya Rhoma Khatoliki yi humese nhlaselo wun’wana wa ku delela Xikwembu ximfumo—Nkonaniso. Wu sungule eYuropa kutani wu hangalaka ku ya eTiamerika, wu heta ku tlula malembe xidzana ya tsevu. Wu sungule ni ku tiyisiwa hi vupapa, a ku ri matshalatshala ya ku dlaya yo xanisa ni ku dlaya hinkwavo lava nga pfumelelaniki ni kereke. Hambi leswi eku sunguleni kereke yi xaniseke lava nga riki Vakhatoliki, Nkonaniso wu andze ngopfu emisaveni.
15 Peter De Rosa, la vulaka leswaku hi yena “Mukhatoliki la rhandzaka tiko ra ka vona,” eka buku ya yena ya sweswinyana leyi nge Vicars of Christ—The Dark Side of the Papacy u ri: “Kereke a yi ri ni vutihlamuleri byo xanisa Vayuda, bya Nkonaniso, bya ku dlayiwa ka vagwinehi hi magidi, bya ku pfuxa nxaniso eYuropa tanihi xiphemu xa endlelo ra ku avanyisa. . . . Vapapa va hlawule ni ku hlongola hambi ku ri vafumi, va lava leswaku va lawula Vukriste hi tidyondzo ta vona ehansi ka nxungeto wa nxaniso ni rifu. . . . Nxavo wa rungula ra Evhangeli a wu chavisa.” “Nandzu” wa kona wa van’wana lava dlayiweke a ku ri leswi a va ri na Bibele.
16, 17. Xana i tinhlamuselo tihi leti vuriwaka mayelana ni Nkonaniso?
16 Malunghana ni Mupapa Innocent III wa le ku sunguleni ka lembe xidzana ra vu-13, De Rosa u ri: “Ku anakanyiwe leswaku eka nxaniso wo hetelela ni wa vuharhi ehansi ka Mufumi [wa Rhoma] Diocletian [lembe xidzana ra vunharhu] kwalomu ka magidi mambirhi ya Vakriste va lovisiwile, emisaveni hinkwayo. Eka xiendlakalo xo sungula xa tihanyi xa Nyimpi ya Nkutsulo ya Mupapa Innocent [xo lwisaka ni “vagwinehi” eFurwa] ku andzisa ka khume hi nhlayo yoleyo ya vanhu va dlayiwile. . . . Swi ta tanihi xihlamariso ku kuma leswaku, hi ku hatlisa, mupapa u dlaye Vakriste vo tala ku tlula Diocletian. . . . [Innocent] a nga chavanga ku tirhisa vito ra Kriste ku endla hinkwaswo leswi Kriste a lwisaneke na swona.”
17 De Rosa u xiya leswaku “hi vito ra mupapa, [vakonanisi] a va ri ni vutihlamuleri bya ku hlasela ka vuharhi ni loku tiyisiweke ka nhleleko wa vanhu ematin’wini ya rixaka.” Mayelana ni mukonanisi Torquemada wa le Dominican eSpain u te: “Loko a vekiwile hi 1483, u fume hi tihanyi hi malembe ya khume-ntlhanu. Vahlaseriwa va yena a va tlula nhlayo ya 114 000, lava 10 220 wa vona va hisiweke.”
18. Xana mutsari u wu hlamusela njhani Nkonaniso, naswona i xivangelo xihi lexi a xi nyikaka hi ku hambeta ka wona ku tlula malembe xidzana ya tsevu?
18 Mutsari loyi u hetelela hi ku: “Rhekhodo ya Nkonaniso a yi ta xumbadza nhlengeletano yihi na yihi; eka kereke ya Khatoliki, ya hlasela. . . . Leswi matimu ya swi kombaka hi leswaku ku tlula malembe xidzana ya tsevu ku ri hava ku tsemeka, vupapa a ku ri nala la hlambanyeke wa vululami bya xisekelo. Eka nhungu wa vapapa eka nxaxamelo wo suka eka lembe xidzana ra vukhume-nharhu ku ya emahlweni, a ku na un’we wa vona loyi a kaneteke ntivo-vukwembu ni switirho swa Nkonaniso. Hi laha ku hambaneke, hi ku landzelelana va engetele ku tamela ka vona vini ka tihanyi eka mintirho ya michini leyi ya rifu. Xihundla hi leswaku: xana vapapa va nga hambetisa ku yini eka vugwinehi lebyi byi tirhaka bya ku landzelelana ka tinxaka? Xana va nga yi arisa ku yini Evhangeli ya Yesu hi ndlela yihi na yihi?” Wa hlamula: “Vaprista lavakulu va hlawule ku kaneta Evhangeli ku tlula murhangeri la ‘pfumalaka xihoxo,’ hikuva swoleswo a swi ta yisa vupapa hi byoxe ehansi.”
19. I xiendlo xihi xin’wana xo homboloka lexi seketeriweke hi vo tala va vafundhisi?
19 Nakambe vuhomboloki a ku ri xiphemu lexi vafundhisi va xi tekeke eka nhlengeletano ya vukari ya vuhlonga. Matiko ya Vujagana ya khome magidi yo tala ya Vantima, va va yisa ekule ni matiko ya ka vona, naswona hi malembe xidzana yo tala va va xanise emirini ni le mianakanyweni tanihi mahlonga. Va nga ri vangani va ntlawa wa vafundhisi va kanete hi ku hiseka. Van’wana va vona va vule ni leswaku a ku ri ku rhandza ka Xikwembu.—Vona Matewu 7:12.
Nandzu Wa Ngati Eka Lembe Xidzana Ra Vu-20
20. Nandzu wa ngati wa munhu wa ku homboloka wu yi fikelele njhani nhlohlorhi eka lembe xidzana leri?
20 Nandzu wa ngati wa munhu wa ku homboloka wu fikelele nhlohlorhi eka lembe xidzana ra hina. Vafundhisi va seketele tinyimpi leti koxeke makume ya timiliyoni ta vutomi, tinyimpi letikulu ematin’wini hinkwawo. Va seketele matlhelo hinkwawo eka tinyimpi timbirhi ta misava, laha vanhu va vukhongeri lebyi fanaka, “vamakwavo,” va dlayaneke. Hi xikombiso, eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Makhatoliki ya Furwa na Amerika ma dlaye Makhatoliki ya Jarimani ni ya Italy; Maprotestente ya Britain na Amerika ma dlaye Maprotestente ya Jarimani. Minkarhi yin’wana, va dlaye van’wana lava a va nga ri va vukhongeri lebyi fanaka ntsena, kambe ni lava a va ri va tiko leri fanaka. Tinyimpi timbirhi ta misava ti sungule exivindzini xa Vujagana naswona a ti nga ta va ti ve kona loko vafundhisi a va yingise nawu wa rirhandzu, kutani va dyondzisa valandzeri va vona ku endla leswi fanaka.
21. Xana swihlovo swa misava swi vula yini hi ku katseka ka vafundhisi enyimpini?
21 The New York Times yi tiyisile yi ku: “Khale varhangeri va Khatoliki minkarhi hinkwayo va seketele tinyimpi ta matiko ya ka vona, va katekisa mavuthu ni ku nyikela swikhongelo swo hlula, loko ntlawa wun’wana wa tibixopo hi tlhelo rin’wana wu khongelela vuyelo lebyi hambaneke erivaleni. . . . Ku hambana exikarhi ka moya wa Vukriste ni mukhuva wa nyimpi . . . swi vonaka swinene eka vo tala, tanihi leswi matlhari ma andzaka hi tihanyi.” Naswona U.S.News & World Report yi xiye yi ku: “Xikhundla xa Vukriste emisaveni xi onhiwile swinene hi xihatla lexi leswi vuriwaka matiko ya Vukriste ya tirhiseke vukari ha xona.”
22. Hi swihi swin’wana leswi vafundhisi va nga ni vutihlamuleri eka swona enkarhini wa hina?
22 Nakambe, hambi leswi ku nga hava Nkonaniso wa ximfumo namuntlha, vafundhisi va tirhise voko ra Tiko ku xanisa “vaprofeta” ni “vakwetsimi” lava hambanaka na vona. Va hlohlotele varhangeri va tipolitiki leswaku va ‘kunguhata ku onha nawu.’ Hi ndlela leyi, va vangele kumbe ku amukela ku yirisiwa, ku khotsiwa, ku biwa, ku xanisiwa, ni hambi ku ri rifu eka vanhu lava chavaka Xikwembu eka lembe xidzana ra hina.—Nhlavutelo 17:6; Psalma 94:20.
Ku Tengisiwa
23. Ha yini Xikwembu xi ta tengisa munhu wa ku homboloka?
23 Entiyisweni, evukhongerini bya mavunwa ku kumiwa ngati ya vaprofeta, ni ya vakwetsimi, ni ya lava va dlayiweke emisaveni. (Nhlavutelo 18:24) Leswi ku halatiwa ka ngati lokukulu ku sunguleke eVujaganini, nandzu wa vafundhisi hi lowukulu swinene. Mawaku ku faneleka loku Bibele yi va kombaka va ri “munhu lowo homboloka” ha kona! Kambe Rito ra Xikwembu ri tlhela ri ku: “Mi nga tshuki mi tixisa: Xikwembu a xi vungunyiwi; xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, ú ta tshovela xona.” (Vagalatiya 6:7) Kutani Xikwembu xi ta tengisa vafundhisi vo homboloka.
24. Xana i swiendlakalo swihi leswi tsekatsekisaka misava leswi nga le kusuhi ni ku humelela?
24 Yesu u te: “Sukani eka mina, n’wina lava endlaka leswo homboloka!” (Matewu 7:23) Naswona u te: “Murhi wun’wana ni wun’wana lowu nga tswariki mihandzu leyo nandziha, wu tsemiwa, wu hoxiwa endzilweni.” (Matewu 7:19) Nkarhi wa makumu ya ndzilo ya munhu wa ku homboloka wu tshinela hi ku hatlisa, kun’we ni vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa, loko switirho swa politiki leswi oswaneke na byona swi ta byi hundzukela: “Swi ta venga wansati loyi wa muoswi, swi ta endla leswaku a swela ni ku sala a nga ambalanga nchumu, swi dya nyama ya yena, swi n’wi hisa hi ndzilo.” (Nhlavutelo 17:16) Leswi swiendlakalo swo tano leswi tsekatsekisaka misava swi nga le kusuhi ni ku humelela, malandza ya Xikwembu ma fanele ya swi tivisa van’wana. Xihloko lexi landzelaka xi ta kambisisa ndlela leyi leswi va swi endleke ha yona.
Swivutiso Swa Mpfuxeto:
◻ Munhu wa ku homboloka i yini, naswona u sungule njhani?
◻ I mihandzu yihi leyinene leyi Vakriste va ntiyiso va faneleke ku yi humesa?
◻ I mani Babilona Lonkulu, naswona u na nandzu wo halata ngati ku fikela kwihi?
◻ I rhekhodo yihi yo delela Xikwembu leyi munhu wa ku homboloka a yi endleke?
◻ Xana Xikwembu xi ta n’wi tengisa njhani munhu wa ku homboloka?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Nyimpi ya Nkutsulo yi vangele ku halatiwa ka ngati loku chavisaka hi vito ra Xikwembu ni ra Kriste
[Xihlovo Xa Kona]
By courtesy of The British Library
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
“Varhangeri va Khatoliki va kwalaho minkarhi hinkwayo va seketele tinyimpi ta matiko ya vona”
[Xihlovo Xa Kona]
U.S. Army