Ku Vona “Munhu Lowo Homboloka”

“Munhu lowo homboloka [u] ta humeseriwa erivaleni, kutani Hosi Yesu ú ta n’wi dlaya.”—2 VATESALONIKA 2:8.

1, 2. Ha yini swi ri swa nkoka leswaku hi tiva munhu lowo homboloka?

HI HANYA enguveni ya vuhomboloki. I xiphiqo xa misava hinkwayo. Kun’wana ni kun’wana ku ni nchavo wa vaendli va vuhomboloki ni nxungeto lowu va wu tisaka eka hina ni nhundzu ya hina. Hambi swi ri tano, ku ni xitirho xa vuhomboloki lexi nga na khombo swinene lexi a xi ri karhi xi tirha hi malembe xidzana layo tala. EBibeleni xi vuriwa “munhu lowo homboloka.”

² I swa nkoka leswaku hi tiva munhu loyi lowo homboloka. Ha yini ke? Hikuva u tiyimiserile ku hlasela ku yima ka hina lokunene na Xikwembu ni ntshembo wa hina wa vutomi lebyi nga heriki. Njhani? Hi ku hi endla hi fularhela ntiyiso kutani hi pfumela mavunwa ematshan’wini ya wona, xisweswo a hi hambukisa eku gandzeleni Xikwembu “hi moya ni ntiyiso.” (Yohane 4:23) Swi vonaka hikwalaho ka swiendlo swa xona leswaku xitirho lexi xa vuhomboloki xi kanetana ni Xikwembu ni swikongomelo swa xona, kun’we ni vanhu va xona lava tinyiketeleke.

3. Bibele yi wu kokisa ku yini nyingiso wa hina eka muhomboloki?

³ Bibele yi hlamusela hi munhu loyi wo homboloka eka 2 Vatesalonika 2:3. Loko a huhuteriwe hi moya wa Xikwembu, muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Mi nga xisiwi hi munhu, niswitsanana, hikuva [siku ra Yehova ra ku lovisa ka mafambiselo lawa yo biha] a ri nga ti, loko ku nga si ta ku [gwineha] lokukulu, ni loko ku nga si humeseriwa erivaleni munhu lowo homboloka.” Laha Pawulo u profete leswaku vugwinehi a byi ta humelela naswona munhu lowo homboloka a a ta humelela emahlweni ka makumu ya mafambiselo lawa. Entiyisweni, eka ndzimana 7, Pawulo u te: “Ku homboloka loku tifihlaka ku le ku tirheni ni sweswi.” Kutani eka lembe xidzana ro sungula, munhu loyi wo homboloka u sungule ku tikombisa.

Masungulo Ya Munhu Lowo Homboloka

4. I mani musunguri ni museketeri wa munhu lowo homboloka?

⁴ I mani la sunguleke ni ku sekela munhu loyi wo homboloka? Pawulo wa hlamula: “Loko munhu lowo homboloka a humelela hi matimba ya Sathana, ú ta vanga mahlori ya tinxaka-xaka, ni swikombiso swa vunwa, ni swihlamariso; ú ta tirhisa tindlela hinkwato leto biha ta vuxisi ehenhla ka lava yaka eku loveni, va nga lava nga amukelangiki ntiyiso hikuva a va nga wu rhandzi, va ala ni ku ponisiwa.” (2 Vatesalonika 2:9, 10) Kutani Sathana i tatana ni museketeri wa munhu lowo homboloka. Kutani tanihi leswi Sathana a kanetaka Yehova, swikongomelo swa Yena ni vanhu va Yena, ni munhu lowo homboloka u endla tano, hambi wa swi xiya kumbe a nga swi xiyi.

5. I makumu wahi lama yimeleke muhomboloki ni valandzeri va yena?

⁵ Lava va fambaka ni munhu lowo homboloka va ta tokota khombo leri fanaka ni ra yena—ku lovisiwa: ‘Munhu lowo homboloka u ta humeseriwa erivaleni, kutani Hosi Yesu ú ta n’wi lovisa hi ku kwetsima ka yena, siku a taka.’ (2 Vatesalonika 2:8) Nkarhi wolowo wa ku lovisiwa ka munhu wo homboloka ni vaseketeri va yena (“lava yaka eku loveni”) wu ta ta hi ku hatlisa “siku Hosi Yesu a humelelaka hi le tilweni, swin’we ni tintsumi ta yena ta matimba, emalangavini ya ndzilo. Xi ta ba lava nga xi tiviki, va nga lava nga yingisiki Evhangeli ya Hosi ya hina Yesu. Vanhu lava va ta avanyisiwa hi ku yisiwa eku onhakeni loku nga heriki.”—2 Vatesalonika 1:6-9.

6. I rungula rihi rin’wana leri Pawulo a ri nyikaka ehenhleni ka muhomboloki?

⁶ Pawulo u ya emahlweni a hlamusela munhu loyi wo homboloka a ku: “Munhu loyi u lwa ni hinkwaswo leswi vuriwaka leswaku swi ni vukwembu, kumbe leswi gandzeriwaka, kutani a tikurisa ehenhla ka swona, a ko a ya tshama eTempeleni ya Xikwembu, a ri karhi a tivula leswaku yena hi yena Xikwembu.” (2 Vatesalonika 2:4) Kutani Pawulo u tsundzuxa leswaku Sathana u ta pfuxa munhu wo homboloka, xifaniso xa mavunwa xa vukhongeri, loyi a nga ta tlhela a tiveka ehenhla ka nawu wa Xikwembu.

Ku Tiva Munhu Lowo Homboloka

7. Ha yini hi heta hi leswaku Pawulo a a nga vulavuli hi munhu un’we, naswona munhu lowo homboloka u yimela yini?

⁷ Xana Pawulo a a vulavula hi munhu un’we ke? Doo, hikuva u vula leswaku “munhu” loyi a a ri kona esikwini ra Pawulo naswona u ta hambeta a va kona ku kondza Yehova a n’wi lovisa emakun’wini ya mafambiselo lawa. Xisweswo, u ve kona hi malembe xidzana yo tala. Swi le rivaleni, a ku na munhu la kongomeke la hanyeke nkarhi wo tano. Kutani xiga “munhu lowo homboloka” xi fanele xi yimela vunyingi kumbe ntlawa wa vanhu.

8. I mani munhu lowo homboloka, naswona i swikombiso swihi swin’wana swo n’wi tiva?

⁸ Xana i vamani? Vumbhoni byi kombisa leswaku i ntlawa wa vafundhisi va Vujagana lava tikukumuxaka va manyunyu, lava hi malembe xidzana lama hundzeke va tivekeke ehenhla tanihi nawu hi voxe. Leswi swi nga voniwa hi ntiyiso wa leswaku ku na magidi ya vukhongeri ni mimpambukwa yo hambana-hambana eVujaganini, wun’wana ni wun’wana wu ri na mufundhisi wa wona, kambe wun’wana ni wun’wana wu himpfilitana ni yin’wana emhakeni yin’wana ya dyondzo kumbe mukhuva. Xiyimo lexi avaneke i vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku a va wu landzeli nawu wa Xikwembu. A va nge vi va Xikwembu. (Ringanisa Mikea 2:12; Marka 3:24; Varhoma 16:17; 1 Vakorinto 1:10.) Leswi vukhongeri lebyi hinkwabyo byi fanaka hi swona hi leswaku a byi khomeleli etidyondzweni ta Bibele, byi lwisana ni nawu lowu nge: “Ú nga tluri leswi tsariweke.”—1 Vakorinto 4:6; nakambe vona Matewu 15:3, 9, 14.

9. Xana i tidyondzo tihi leti nga riki ta matsalwa leti muhomboloki a siveke mintiyiso ya Bibele ha tona?

⁹ Xisweswo, muhomboloki loyi i munhu la hlanganeke: vafundhisi va vukhongeri bya Vujagana. Hinkwavo ka vona, hambi i vapapa, vaprista, vapatriarka, kumbe vachumayeri va Maprotestente, va byarha vutihlamuleri hi swidyoho swa Vujagana mayelana ni vukhongeri. Va sive mintiyiso ya Xikwembu hi vunwa bya vuhedeni, va dyondzisa tidyondzo leti nga riki ta matsalwa to tanihi ku nga fi ka moya wa munhu, ndzilo wa tihele, pagatori ni Vunharhu-un’we. Va fana ni varhangeri va vukhongeri lava eka vona Yesu a nga te: “N’wina mi huma eka tata wa n’wina, a nga Diyavulosi, kutani mi tsakela ku endla ku navela ka tata wa n’wina. . . . I muhembi, ni tata wa mavunwa.” (Yohane 8:44) Mikhuva ya vona nakambe yi va paluxa tanihi vo homboloka, hikuva va hlanganyela eka mintirho leyi lwisanaka ni milawu ya Xikwembu. Eka vo tano Yesu u te: “Sukani eka mina, n’wina lava endlaka leswo homboloka.”—Matewu 7:21-23.

Va Titlakusa

10. I vuxaka byihi lebyi muhomboloki a veke na byona ni vafumi va politiki?

¹⁰ Matimu ya komba leswaku lava va nga eka ntlawa wa munhu loyi wo homboloka va kombisa ku tinyungubyisa ni vutikukumuxi byo tano lerova etiyisweni va lawule vafumi va misava. Ehansi ka vukanganyisi bya dyondzo ya ‘mfanelo ya Xikwembu ya tihosi,’ vafundhisi va tivula lava nga vahlanganisi va nkoka exikarhi ka vafumi ni Xikwembu. Va veke ni ku susa tihosi ni vafumi naswona va swi kotile ku hundzula mintshungu yi seketela kumbe ku lwisana ni vafumi. Entiyisweni, va vule leswi vuriweke hi vaprista-nkulu va Vayuda lava aleke Yesu va ku: “A hi na hosi loko a nga ri Khezari ntsena.” (Yohane 19:15) Kambe, Yesu u dyondzise kahle a ku: “Mfumo wa mina a hi wa misava leyi.”—Yohane 18:36.

11. Vafundhisi va titlakuse njhani?

¹¹ Ku titlakusela ehenhla swinene eka vanhu lava tolovelekeke, ntlawa lowu wo homboloka wu amukele swiambalo swo hambana-hambana, hakanyingi swa ntima. Ku tlula kwalaho, va tikhavise hi tinxaka hinkwato ta swifaniso leswo saseka, kun’we ni swidlodlo, swihambano ni tiharhi ta vapapa. (Ringanisa Matewu 23:5, 6.) Kambe Yesu ni valandzeri va yena a va nga ri na swiambalo swo tano; a va ambala tanihi vanhu lava tolovelekeke. Vafundhisi va tlhele va tinyika swithopo swo tanihi “Tatana,” “Tatana wo Kwetsima,” “Mufundhisi,” “Mufundhisi Lonkulu,” “Nkulukumba” na “Muchaviseki,” leswi engetelaka eka ‘ku titlakusa ka vona ehenhla ka un’wana ni un’wana.’ Kambe, Yesu u dyondzise malunghana ni swithopo swa vukhongeri, a ku: “Mi nga tshuki mi khongela munhu wa laha misaveni, mi ku, i ‘Tata wa n’wina.’” (Matewu 23:9) Hi ku fanana, loko Elihu a holovela vakhongoteri va Yobo va vuxisi, u te: “Kambe a nḍi nga languti ngohe ya munhu, a nḍi nga heti munhu.”—Yobo 32:21.

12. I mani loyi Pawulo a vuleke leswaku vafundhisi entiyisweni a va tirhela yena?

¹² Loko Pawulo le ndzhaku esikwini ra yena a hlamusele leswaku munhu lowo homboloka ana se a sungurile ntirho wa yena, nakambe mayelana ni lava va kombisaka langutelo ra muhomboloki yoloye u te: “Vanhu lavo tano, i vaapostola va mavunwa, i vatirhi lava xisaka, lava tiendlaka onge i vaapostola va Kriste. Kutani a swi hlamarisi, hikuva na yena Sathana, ú tiendla onge i ntsumi ya ku vonakala. Loko swi ri tano, a swi hlamarisi loko malandza ya yena na wona ma tiendla onge i malandza ya leswo lulama; kambe eku heteleleni, va ta kuma leswi yelanaka ni mintirho ya vona.”—2 Vakorinto 11:13-15.

Ku Xandzuka Ku Lwisana Ni Vugandzeri Bya Ntiyiso

13. I yini vugwinehi lebyi Pawulo a byi vhumbeke?

¹³ Pawulo u vule leswaku munhu loyi wo homboloka u ta humelela xikan’we ni vugwinehi. Entiyisweni, nhlamuselo yo sungula leyi Pawulo a yi nyikeke yo tiva ntlawa lowu wo homboloka hi leswaku “siku ra [Yehova] [loko Yehova a lovisa mafambiselo lawa yo biha ya swilo] . . . a ri nga ti, loko ku nga si ta ku [gwineha] lokukulu.” (2 Vatesalonika 2:2, 3) Kambe xana ku vuriwa yini hi ‘ku gwineha’? Emhakeni leyi a swi vuli ku hambuka kumbe ku wa hikwalaho ka ku tsana emoyeni. Laha rito ra Xigriki leri tirhiseriweke ku “ku gwineha” exikarhi ka swilo swin’wana a ri vula, “ku hambuka” kumbe “ku pfukela.” Ku hundzuluxela ku nga ri kungani ku ri hundzuluxela tanihi “ku xandzuka.” Ku hundzuluxela ka William Barclay ku ri: “Siku rero a ri nge ti ku kondza loko Nxandzuko Lowukulu wu fika.” The Jerusalem Bible yi ku vula “ku Pfukela Lokukulu.” Hikwalaho, emhakeni leyi Pawulo a bulaka ha yona, ‘ku gwineha’ swi vula ku pfukela vugandzeri bya ntiyiso.

14. Xana vugwinehi byi sungule rini ku humelela hi matimba?

¹⁴ Xana vugwinehi lebyi, ku xandzuka loku, ku sungurise ku yini? Eka 2 Vatesalonika 2:6, malunghana ni siku ra yena, Pawulo u tsale hi “xilo lexi xi sivelaka” muhomboloki. Xana a ku ri yini? A ku ri matimba lama sivelaka ya vaapostola. Vukona bya vona, ni tinyiko ta vona ta matimba leti nyikiwaka hi moya lowo kwetsima, swi sivele vugwinehi leswaku byi nga andzi hi nkarhi wolowo. (Mintirho 2:1-4; 1 Vakorinto 12:28) Kambe loko vaapostola va file, kwalomu eku heleni ka lembe xidzana ro sungula, swihinga leswi sivelaka a swi susiwile.

Ku Humelela Ntlawa Wa Vafundhisi Lava Nga Riki Va Matsalwa

15. I lunghiselelo rihi leri Yesu a ri endleleke bandlha ra Vukriste?

¹⁵ Bandlha leri Yesu a ri simekeke ri kurile hi lembe xidzana ro sungula ehansi ka nkongomiso wa vakulu (valanguteri) ni malandza ya vutirheli. (Matewu 20:25-27; 1 Timotiya 3:1-13; Tito 1:5-9) Lava a va kumiwa ebandlheni. A va ri vavanuna lava nga ni vutshila va moya lava nga hava ndzetelo wo hlawuleka wa vufundhisi, tanihi leswi Yesu a nga vangiki ni ku leteriwa ko tano. Hakunene, vakaneti va yena va hlamarile va ku: “Xana munhu loyi ú byi kuma kwihi vutivi, kasi a nga dyondzanga?” (Yohane 7:15) Naswona mayelana ni vaapostola, vafumi va vukhongeri va xiye leswi fanaka: “Loko va vona ku tiya ka Petro na Yohane, va hlamala, hikuva a va va tiva va ri vanhu ntsena, lava ni ku dyondza va nga dyondzangiki; kambe va swi vonile leswaku hileswi a va ri vanakulobye va khale va Yesu.”—Mintirho 4:13.

16. Vugwinehi byi vangele ku hambuka eka ntila wa Vakriste va lembe xidzana ro sungula wa ku fambisiwa ka bandlha hi ndlela yihi?

¹⁶ Hambi swi ri tano, vugwinehi byi nghenise mianakanyo leyi kumiweke eka vafundhisi va Vayuda naswona eku heteleleni eka xivumbeko xa vukhongeri bya vuhedeni bya Rhoma. Loko nkarhi wu ya emahlweni, ni loko ku tshika ripfumelo ra ntiyiso ku humelerile, ntlawa wa vafundhisi lava nga riki va matsalwa wu humelerile. Mupapa la tlhandlekiweke harhi u sungule ku fuma ehenhla ka kholichi ya vafundhisi-nkulu lava hi ku fanana a va tekiwa eka madzana ya tibixopo na tibixopo-nkulu, lava hi ku fanana va tlakusiweke hi vaprista lava dyondzisiweke exikolweni xa vufundhisi. Xisweswo, hi ku hatlisa endzhaku ka lembe xidzana ro sungula, vafundhisi va xihundla va rhangele Vujagana. Ntlawa lowu a wu vumbiwanga endzhaku ka vakulu ni malandza ya vutirheli ya Vukriste ya lembe xidzana ro sungula kambe wu vumbiwe endzhaku ka mafambiselo ya vukhongeri ya vuhedeni.

17. Xana matimba ya muhomboloki ngopfu-ngopfu ma tiyisiwe rini?

¹⁷ Hi ku hatlisa hi lembe xidzana ra vunharhu C.E., vapfumeri lava tolovelekeke va averiwe eka xikhundla xa ntlawa wa vumbirhi xa vanhu lava nga riki vafundhisi. Munhu lowo homboloka la gwineheke hakantsongo-ntsongo a a ri karhi a teka matimba ya ku fuma. Vuhosi lebyi byi tiyisiwile hi nkarhi wa ku fuma ka mufumi wa Rhoma Constantine, ngopfu-ngopfu endzhaku ka Huvo ya Nicaea hi 325 C.E. Kutani Kereke ni Tiko swi hlangane swin’we. Xisweswo, munhu wa ku homboloka—vafundhisi va Vujagana—va ve nxaxamelo wo leha wa vagwinehi hi malembe xidzana layo tala lava pfukeleke Xikwembu xa ntiyiso, Yehova. Milawu ni malunghiselelo leswi va swi landzeleleke i swa vona vini hayi swa Xikwembu.

Tidyondzo Ta Vuhedeni

18. I tidyondzo tihi ta ndzhukano ta vahedeni leti muhomboloki a ti amukeleke?

¹⁸ Munhu wa ku homboloka la andzaka nakambe u amukele tidyondzo ta vuhedeni. Hi xikombiso, xikwembu xa xihundla lexi nga twisisekiki xa Vunharhu-un’we xi sive Loyi a nge: “Hi mina Yehova, hi rona v̌ito ra mina, nḍi nga ka nḍi nga nyiki uṅwana eku v̌onakala ka mina.” “Hi mina Yehova, ku hav̌a uṅwana; e handle ka mina, ku hav̌a Šikwembu.” (Esaya 42:8; 45:5) Ku siva loku ka tidyondzo ta vanhu, hambi ku ri vuhedeni, ematshan’weni ya mintiyiso ya Xikwembu ku ndlandlamuxiwile leswaku ku katsa ndzhukano wun’wana: ku gandzeriwa ka Mariya wa Bibele wo titsongahata tanihi “Mana wa Xikwembu” wa Vujagana. Xisweswo, vahlohloteri va tidyondzo to tano ta mavunwa, ntlawa wa vafundhisi, va ve vo sungula eka “mfava” lowu byariweke hi Sathana ku ringeta ku dlaya mbewu leyinene leyi byariweke hi Kriste.—Matewu 13:36-39.

19. Vujagana byi avane njhani hi malembe xidzana, kambe i yini lexi hambetisiweke?

¹⁹ Loko ku hambana ni ku avana ku humelela, Vujagana byi avanile byi va vukhongeri ni mimpambukwa ya madzana. Kambe vukhongeri kumbe mpambukwa wun’wana ni wun’wana lowuntshwa, handle ka yi nga ri yingani ntsena, byi hlayise ku hambana ka byona exikarhi ka vafundhisi ni vanhu ntsena. Xisweswo, ntlawa wa munhu wa ku homboloka wu yisiwe emahlweni ku ta fika ni namuntlha. Naswona wu hambeta wu tiveka ehenhla ka vanhu lava tolovelekeke ni swiambalo swa wona leswo hlawuleka ni mavito ya le henhla swinene. Entiyisweni, Pawulo a a nga hundzeleti loko a vula leswaku ntlawa wa munhu wa ku homboloka wu ta tidzunisa ni ku titlakusela eka xiyimo xo fana ni xa Xikwembu.

Vupapa

20. Xihlovo xa Khatoliki xi n’wi hlamusela njhani mupapa?

²⁰ Xikombiso xa ku tidzunisa ko tano hi lexiya xa vupapa bya le Rhoma. Dikixinari ya kereke hi Lucio Ferraris, leyi humesiweke eItaly, yi hlamusela mupapa tanihi “wa ku chaviseka ni ku tlakuka swonghasi lerova a ngo va munhu ntsena kambe kavula i Xikwembu ni Mutirheli wa Xikwembu.” Xidlodlo xa yena i xidlodlo lexi katsaka swilo swinharhu “tanihi hosi ya tilo, ya misava ni ya tihele.” Dikixinari leyi fanaka yi ya emahlweni yi ku: “Kavula, mupapa i Xikwembu emisaveni, hosana yin’we ntsena ya ku tshembeka ka Kriste, hosi leyikulu ya tihosi hinkwato.” Yi engetela yi ku: “Mupapa minkarhi yin’wana a nga ala nawu wa Xikwembu.” Nakambe, The New Catholic Dictionary yi hlamusela hi mupapa yi ku: “Vayimeli vakwe va le mahlweni ka swirho swin’wana swa huvo leyi nga ni vutshila.”

21. Ringanisa swiendlo swa mupapa ni leswiya swa Petro ni ntsumi.

²¹ Ku hambana ni vadyondzisiwa va Yesu, mupapa hakanyingi u ambala xiambalo lexi hlawulekeke swinene kutani a amukela ku xiximiwa hi vanhu. Mupapa u pfumelela vanhu ku n’wi khinsamela, va tswontswa xingwavila xa yena naswona va n’wi rhwala emakatleni ya vona hi xitulu xo hlawuleka. Oho vuhava lebyi vapapa va byi kombiseke hi malembe xidzana! Hakunene ku hambana ni ku titsongahata ko olova ka Petro, loyi eka Korneliyo, ndhuna ya nyimpi ya Rhoma la nkhinsameke emilengeni ya Petro ku n’wi gandzela a nga te: “Pfuka u yima, na mina ndzi munhu ntsena!” (Mintirho 10:25, 26) Naswona i ku hambana muni konghasi ni ntsumi leyi nyikeke muapostola Yohane Nhlavutelo! Yohane u ringete ku khinsama ehansi a gandzela ntsumi, kambe ntsumi yi huwelela yi ku: “U nga tshuki u endla sweswo! Mina ndzi nandza ntsena, kukota wena ni vamakwenu, va nga vaprofeta ni hinkwavo lava hlayisaka marito ya buku leyi. Gandzela Xikwembu!”—Nhlavutelo 22:8, 9.

22. Muhomboloki a nga tiviwa hi nawu wihi wa Matsalwa?

²² Xana ku titlakusa loku ka ntlawa wa vafundhisi ku ni matimba swinene? Hi nga vona leswi hi ku tirhisa nawu lowu Yesu a wu nyikeke ku tiva vaprofeta va mavunwa a ku: “Mi ta va tiva hi mintirho ya vona.” (Matewu 7:15, 16) Kutani ke, xana mihandzu ya vafundhisi eka malembe xidzana lama hundzeke ni le ka lembe xidzana ra hina ra vu-20 hi yihi? Makumu ya munhu loyi wa ku homboloka ya ta va wahi, naswona i vamani lava nga ta katseka eka makumu wolawo? I vutihlamuleri byihi lebyi lava chavaka Xikwembu hi ntiyiso va nga na byona mayelana ni muhomboloki loyi? Swihloko leswi landzelaka swi ta bula hi tinhla leti.

Swivutiso Swa Mpfuxeto:

◻ Munhu wa ku homboloka i yini, naswona u kombisiwe rini?

◻ Bibele yi n’wi hlamusela njhani musunguri wa ntlawa lowu wo homboloka?

◻ Vafundhisi va titlakusele henhla ka vanhu hi ndlela yihi?

◻ I tidyondzo tihi ta vagwinehi ni mikhuva leswi sunguriweke hi vafundhisi?

◻ Xana langutelo ra vapapa ri hambana njhani ni leriya ra Petro ni ntsumi?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Muapostola Petro, hi laha ku hambaneke ni vapapa, a nga pfumelelanga munhu leswaku a n’wi gandzela