Ndlela Leyi Timbhoni Ta Yehovha Ti Langutaka Dyondzo Ha Yona

Ku fana ni vatswari hinkwavo, Timbhoni ta Yehovha ta khumbeka hi vumundzuku bya vana va tona. Hikwalaho, dyondzo va yi languta yi ri ya nkoka swinene. “Dyondzo yi fanele ku pfuna vanhu leswaku va va swirho swa vaaka-tiko leswi pfunaka. Yi fanele yi tlhela yi va pfuna leswaku va kurisa ku tlangela ndzhaka ya vona ya ndhavuko ni ku hanya vutomi lebyi enerisaka.”

HI LAHA ntshaho lowu wa The World Book Encyclopedia wu ringanyetaka ha kona, xin’wana xa swikongomelo leswikulu swa ku nghena xikolo i ku letela vana malunghana ni vutomi bya siku na siku, leswi katsaka ku va pfuna leswaku va khathalela swilaveko swa vona swa ndyangu enkarhini lowu taka. Timbhoni ta Yehovha ti pfumela leswaku lebyi i vutihlamuleri byo kwetsima. Bibele hi yoxe yi ri: “Loko munhu a nga pfuni maxaka ya yena, ngopfu-ngopfu lava va nga va ndyangu wa yena wa xiviri, ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.” (1 Timotiya 5:8) Malembe lama hetiwaka exikolweni ma pfuna vana leswaku va lunghekela vutihlamuleri lebyi va nga ta va na byona evuton’wini. Hi ku ya hi sweswo, Timbhoni ti languta dyondzo tanihi leyi faneleke ku tekiwa yi ri ya nkoka swinene.

Timbhoni ti tikarhatela ku hanya hi ku landza xileriso xa Bibele: “Xin’wana ni xin’wana lexi mi xi endlaka, xi endleni hi mbilu hinkwayo ya n’wina, onge hi loko mi tirhela Hosi ku nga ri vanhu.” (Vakolosa 3:23, Today’s English Version) Nsinya lowu wa nawu wu tirha eswiphen’wini hinkwaswo swa vutomi bya siku na siku, ku katsa ni le xikolweni. Xisweswo Timbhoni ti khutaza vana va tona leswaku va tirha hi matimba ni ku teka swiavelo swa vona swa xikolo swi ri swa nkoka.

Bibele nakambe yi dyondzisa ku yingisa milawu ya tiko leri munhu a tshamaka eka rona. Kutani loko ku nghena xikolo ku ri mhaka leyi bohaka ku ya fika emalembeni yo karhi, Timbhoni ta Yehovha ti landzelela nawu wolowo.—Varhoma 13:1-7.

Handle ko wu tekela ehansi nkoka wa vuleteri bya vutomi bya siku na siku, Bibele yi kombisa leswaku leyi a hi yona ntsena pakani ya dyondzo naswona a hi yona leyikulu. Dyondzo leyi humelelaka yi fanele yi tlhela yi nyika vana ntsako wa ku hanya ni ku va pfuna leswaku va hanyisana ni vanhu van’wana ni leswaku va va vanhu lava ringaniselaka kahle. Xisweswo, Timbhoni ta Yehovha ti yi teka yi ri ya nkoka ngopfu mhaka yo hlawula swilo leswi endliwaka ehandle ka tlilasi. Ti pfumela leswaku ku wisa lokunene, vuyimbeleri, swintirhwana, vutiolori, ku endzela tilayiburari ni timuziyamu ni swin’wana, swa vuyerisa swinene eka dyondzo leyi ringaneleke. Ku engetela kwalaho, ti dyondzisa vana va tona leswaku va xixima vanhu lava kuleke ni ku lavisisa minkarhi ya ku va pfuna.

Ku Vuriwa Yini Hi Dyondzo Leyi Engetelekeke?

Hikwalaho ka maendlelo lamantshwa ya vutshila, tindlela to kuma ntirho ti tshamela ku cinca. Hikwalaho, vantshwa vo tala va boheka ku tirha etindhawini kumbe emintirhweni leyi va nga leteriwangiki yona. Hikwalaho ka sweswo, matirhelo ya vona ni vuleteri lebyi va nga na byona, ngopfu-ngopfu vuswikoti bya vona byo tolovelana ni xiyimo lexintshwa, swi ta va swa nkoka swinene eka vona. Hikwalaho, swa antswa leswaku swichudeni swi va vanhu lava kuleke, lava hi ku ya hi Montaigne, mutsari wa switsalwana wa Nguva ya Renaissance, va nga ni ‘nhloko leyi akiweke kahle ematshan’weni ya nhloko leyi tatiweke kahle.’

Ku pfumaleka ka mintirho, loku khumbaka matiko lama fuweke ni lama pfumalaka, hakanyingi ku karhata vantshwa lava nga thwasangiki kahle. Hikwalaho, loko ntirho wo karhi wu lava vuleteri bya le henhla ka lebyi lavekaka hi ku ya hi nawu, vatswari hi vona va faneleke ku kongomisa vana va vona leswaku va endla xiboho malunghana ni dyondzo leyi engetelekeke, va pima vuyelo bya kona ni swilo leswi nga ta laveka eka tidyondzo to tano leti engetelekeke.

Hambi swi ri tano, swi le rivaleni leswaku u ta pfumela leswaku ku humelela evuton’wini swi katsa leswi tlulaka ku humelela hi tlhelo ra swilo leswi vonakaka. Eminkarhini ya sweswinyana vavanuna ni vavasati lava nyiketeleke vutomi bya vona hinkwabyo eka ntirho-vutomi wa vona, va lahlekeriwe hi swikongomelo swa vona loko ntirho wa vona wu hela. Vatswari van’wana va honise vutomi bya vona bya ndyangu ni nkarhi lowu a va ta wu heta swin’we ni vana va vona, va tshika nkarhi wa ku va pfuna leswaku va kula, hikuva a va khomekile hi ntirho wa ku tihanyisa.

Hakunene, dyondzo leyi ringaneleke yi fanele ku katsa ni mhaka ya leswaku ku laveka ni swin’wana swo tlula ku humelela hi tlhelo ra swilo leswi vonakaka leswaku hi kota ku tsaka hakunene. Yesu Kreste u te: “Ku tsariwile: ‘Munhu a nga hanyi hi xinkwa ntsena, kambe ni hi rito rin’wana ni rin’wana leri humaka enon’wini wa Xikwembu.’” (Matewu 4:4, New International Version) Tanihi Vakreste, Timbhoni ta Yehovha ti xiya nkoka wa ku va ni timfanelo letinene ta mahanyelo ni ta moya kun’we ni ku tilunghiselela ku khathalela swilaveko swa tona swa swilo leswi vonakaka.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 5]

“Xin’wana ni xin’wana lexi mi xi endlaka, xi endleni hi mbilu hinkwayo ya n’wina, onge hi loko mi tirhela Hosi.”—Vakolosa 3:23, Today’s English Version

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

“Dyondzo yi fanele ku pfuna vanhu leswaku va va swirho leswinene swa vaaki. Nakambe yi fanele ku va pfuna leswaku va kurisa ku tlangela ndzhaka ya vona ya ndhavuko ni ku hanya vutomi lebyi enerisaka.”—The World Book Encyclopedia

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 7]

Ku wisa lokunene, vuyimbeleri, swintirhwana, vutiolori ni ku endzela tilayiburari ni timuziyamu hinkwaswo swa vuyerisa swinene eka dyondzo leyi ringaneleke

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 8, 9]

Dyondzo eMinkarhini Ya Bibele

BIBELE yi dyondzisa leswaku dyondzo i ya nkoka swinene. Yi vula leswaku Xikwembu i ‘Muleteri Lonkulu’ wa vanhu va xona, naswona hinkwayo ka yona yi rhamba malandza ya xona leswaku ma kurisa vutivi bya wona ha xona.—Esaya 30:20.

Eminkarhini ya Bibele, mintlawa yo karhi leyi a yi ri ni malunghelo hi yona ntsena leyi a yi dyondzekile, yo tanihi vatsari va le Mesopotamiya ni le Egipta. Ku hambana ni sweswo, un’wana ni un’wana eIsrayele a a khutaziwa ku dyondza ku hlaya ni ku tsala. “A swi kanakanisi leswaku ku hambana loku a ku vangiwa hi matsalelo yo olova ya maletere lawa a ma tirhisiwa hi Vaheveru. . . . Nkoka wa matsalelo yo tirhisa maletere ematin’wini ya dyondzo a wu fanelanga wu honisiwa. Ma va wisisile eka tindlela ta ndhavuko ta vutsari ta le Egipta, eMesopotamiya ni ta le Kanana ra gidi ra vumbirhi ra malembe. Ku dyondzeka a ku nga ha ri mfungho ni xihlawulekisi xa ntlawa wa vatsari lavakulu ni vaprista, lava tolovelaneke ni tinhlanga to nonon’hwa ni matsalelo yo tirhisa swifaniso.”—Encyclopaedia Judaica.

Tindlela To Dyondzisa

EIsrayele wa khale, vana a va dyondzisiwa va ha ri vatsongo hi tatana na manana. (Deteronoma 11:18, 19; Swivuriso 1:8; 31:26) Eka Dictionnaire de la Bible, xidyondzi xa Bibele E. Mangenot xi tsarile: “Loko a sungula ku vulavula, n’wana a dyondzisiwa swiphemu swi nga ri swingani swa Nawu. Mana wakwe a tlhela a n’wi tlhokovetselela ndzimana; loko se a yi tiva, a n’wi dyondzisa yin’wana. Endzhakunyana, mhaka leyi tsariweke ya tindzimana leti se a va kota ku ti vula hi nhloko, a yi nyikiwa vana. Xisweswo, a va dyondzisiwa ku hlaya, kutani loko se va kurile, a va ya emahlweni ni vuleteri bya vona bya vukhongeri hi ku hlaya ni ku anakanyisisa hi nawu wa Hosi.”

Leswaku ku pfuniwa lavatsongo ni lavakulu leswaku va tsundzuka, a ku tirhisiwa swipfuneto swo hambana-hambana swa ku nhlokohata. Leswi a swi katsa ku ntlhandlamano wa maletere (tindzimana ta xiphato leti tlhandlamanaka eka xiphato leti sungulaka hi letere leri hambaneke hi ku landzelelana ka maletere), mbuyelelo wa mpfumawulo ni ku tirhisiwa ka tinomboro. Lexi tsakisaka, Khalendara ya Gezer (Archaeological Museum of Istanbul), xin’wana xa swikombiso swa khale swinene xa matsalelo ya khale ya Xiheveru, swidyondzi swin’wana swi vula leswaku a ku ri tsalwa leri mufana loyi a nghenaka xikolo a titoloveta ha rona ku nhlokohata leswi a a swi dyondza.

Tidyondzo

Dyondzo ya vatswari eminkarhini ya Bibele a yi katsa vuleteri lebyi pfunaka. Vanhwanyana a va dyondzisiwa mintirho ya le kaya. Ndzima yo hetelela ya buku ya Swivuriso yi kombisa leswaku a yi tele naswona a yi nga fani; a yi katsa ku xava swilo ni ku fambisa mabindzunyana lamatsongo, swin’we ni ku phota, ku luka, ku sweka, ku xava ni ku xavisa ni mintirho leyi tolovelekeke ya le kaya. Vafana hakanyingi a va dyondzisiwa ntirho wo tihanyisa wa tata wa vona, ku nga ha va ku rima kumbe ntirho wo karhi wa vutshila kumbe wa mavoko. Evuton’wini bya vukhongeri bya Vayuda, xiga lexi landzelaka a xi tolovelekile: “Loyi a nga dyondzisiki n’wana wakwe ntirho lowu pfunaka wa ku tihanyisa, u n’wi vangela ku va muyivi.”

Xisweswo, eminkarhini ya Bibele, dyondzo a yi tekiwa yi ri ya nkoka.

[Xihlovo Xa Kona]

Schoolboy’s tablet: By permission of the British Library; Scroll: Bibelmuseum, Münster

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 6]

Galleria degli Uffizi, Firenze