Ntlhontlho Wa Ku Hambana Ka Vukhongeri

Tanihi mudyondzisi, u langutane ni ntlhontlho lowu vadyondzisi va le ka malembe-xidzana lama hundzeke a va nga tali ku langutana na wona—ku hambana ka vukhongeri.

EMALEMBENI ya le Xikarhi, vaaki va tiko rin’we hakanyingi a va ri ni vukhongeri lebyi fanaka. Ku nga ri khale ngopfu eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-19, eYuropa a ku toloveleke vukhongeri byi nga ri byingani lebyikulu: Evupela-dyambu, Vukhatoliki na Vuprotestente, evuxeni Vuorthodox ni Vuislam, ni Vuyuda. Handle ko kanakana, ku hambana loku ku toloveleke ngopfu namuntlha eYuropa ni le misaveni hinkwayo. Ku sunguriwe vukhongeri lebyi nga tolovelekangiki, lebyi amukeriweke hi lava tshamaka etikweni ro karhi kumbe lebyi tisiweke hi vafambi ni vabaleki.

Xisweswo, namuntlha, ematikweni yo tanihi Australia, Britain, Furwa, Jarimani, ni le United States, ku kumeka Mamoslem, Mabudha ni Mahindhu yo tala. Kasi hi hala tlhelo, Timbhoni ta Yehovha, tanihi Vakreste, ti tirha hi ku hiseka ematikweni yo tlula 230; ti hundzuke vukhongeri bya vumbirhi lebyikulu eItaly ni le Spain. Eka rin’wana ni rin’wana ra matiko ya 13, ku na swirho swa tona leswi gingiritekaka swo tlula 100 000.—Vona bokisi, tluka 15.

Ku hambana-hambana ka swiendlo swa vukhongeri bya ndhawu yo karhi ku nga ha vanga ntlhontlho eka mudyondzisi. Hi xikombiso, swivutiso swin’wana swa nkoka swi nga ha tlakuka malunghana ni minkhuvo leyi dumeke: Xana minkhuvo hinkwayo yi fanele ku sindzisiwa eka xichudeni xin’wana ni xin’wana—ku nga khathariseki leswaku i xa vukhongeri byihi? Vanhu vo tala va nga ha languta minkhuvo yo tano yi nga hoxanga. Hambi swi ri tano, xana mavonelo ya mindyangu leyi nga ehansi ka mintlawa leyitsongo a ma fanelanga ku xiximiwa? Naswona ku ni yinhla yin’wana leyi faneleke ku langutiwa: Ematikweni lawa nawu wu nga byi nghenisiki vukhongeri eka Hulumendhe ni laha vuleteri bya vukhongeri byi nga katsiwiki etidyondzweni, xana swi nga va swi fanerile leswaku minkhuvo yo tano yi sindzisiwa exikolweni?

Masiku Ya Ku Velekiwa

Ku nga ha pfuka timholovo malunghana ni minkhuvo leyi tikombaka yi nga fambelani nikatsongo ni vukhongeri. Leswi swi tano hi masiku ya ku velekiwa, lama tlangeriwaka eswikolweni swo tala. Hambi leswi Timbhoni ta Yehovha ti xiximaka mfanelo ya van’wana ya ku tlangela masiku ya ku velekiwa, handle ko kanakana wa swi xiya leswaku tona ti hlawula ku ka ti nga hlanganyeli eminkhubyeni yo tano. Kambe kumbexana a wu swi tivi swivangelo leswi endlaka vona ni vana va vona va endla xiboho xa ku ka va nga hlanganyeli eminkhubyeni leyi.

Le livre des religions (Buku Ya Vukhongeri), ku nga nsonga-vutivi lowu hangalasiweke swinene eFurwa, wu vula leswaku mukhuva lowu i mihivahivana naswona wu xaxametiwe exikarhi ka “mihivahivana ya tiko.” Hambi leswi namuntlha yi tekiwaka tanihi mikhuva leyi nga riki na khombo, minkhuvo ya siku ra ku velekiwa kahle-kahle yi sukela evuhedenini.

The Encyclopedia Americana (nkandziyiso wa 1991) yi ri: “Matiko ya khale ya Egipta, Greece, Rhoma na Peresiya a ma tlangela masiku ya ku velekiwa ya swikwembu, tihosi ni vachaviseki.” Vatsari Ralph na Adelin Linton va paluxa xivangelo-nkulu xa leswi. Ebukwini ya vona leyi nge The Lore of Birthdays, va tsala: “Mesopotamiya na Egipta, masungulo ya nhluvuko wa vanhu, nakambe hi wona matiko yo rhanga laha vanhu a va tsundzuka ni ku xixima masiku ya vona ya ku velekiwa. Ku hlayisiwa ka masiku ya ku velekiwa a ku ri ka nkoka eminkarhini ya khale ngopfu-ngopfu hi leswi siku ra ku velekiwa a ri ri ra nkoka eku vhumbhiweni ka vumundzuku bya munhu.” Ku hlangana loku swin’we ni vungoma bya tinyeleti ku khumba un’wana ni un’wana loyi a papalataka vungoma bya tinyeleti hikwalaho ka leswi Bibele yi swi vulaka ha byona.—Esaya 47:13-15.

Kutani a swi hlamarisi leswi hi hlayaka leswi landzelaka eka The World Book Encyclopedia: “Vakreste vo sungula a va nga ri tlangeli siku ra ku velekiwa ka Yena [Kreste] hikuva a va languta ku tlangela siku ra un’wana ni un’wana ro velekiwa tanihi mukhuva wa vuhedeni.”—Vholumo 3, tluka 416.

Hi ku xiya leswi nga laha henhla, Timbhoni ta Yehovha ti hlawula ku ka ti nga hlanganyeli eminkhubyeni ya masiku ya ku velekiwa. Entiyisweni, ku tswariwa ka n’wana i mhaka leyi tsakisaka, leyi nyanyulaka. Hi ntolovelo, vatswari hinkwavo va tsaka loko vana va vona va kula, va tiya hi ku famba ka malembe. Timbhoni ta Yehovha na tona ta tsaka swinene hi ku kombana rirhandzu emindyangwini ni le ka vanghana va tona hi ku nyikana tinyiko ni ku titsakela swin’we. Hambi swi ri tano, hi ku ya hi masungulo ya minkhuvo ya masiku ya ku velekiwa, va hlawula ku endla swilo sweswo hi minkarhi yin’wana lembe hinkwaro.—Luka 15:22-25; Mintirho 20:35.

Khisimusi

Khisimusi yi tlangeriwa emisaveni hinkwayo, hambi ku ri ematikweni yo tala lama nga riki ya Vukreste. Tanihi leswi holideyi leyi yi hlayisiwaka hi vanhu vo tala va vukhongeri bya Vujagana, swi nga ha hlamarisa loko Timbhoni ta Yehovha ti hlawula ku ka ti nga yi tlangeli. Ha yini swi ri tano?

Hi laha minsonga-vutivi yo tala yi vulaka ha kona, siku ra ku velekiwa ra Yesu ri vekiwe hi vomu ri va December 25 leswaku ri ta fambelana ni nkhuvo wa Rhoma wa vuhedeni. Xiya marito lama landzelaka lama tekiweke etibukwini to hambana-hambana:

“Siku ra ku velekiwa ka Kreste a ri tiviwi. Tievhangeli a ti ri kombisi siku kumbe n’hweti.”—New Catholic Encyclopedia, Vholumo II, tluka 656.

“Mikhuva yo tala ya Khisimusi leyi sweswi yi andzaka eYuropa, kumbe leyi tsariweke eminkarhini ya khale, a hi mikhuva ya Vukreste hakunene, kambe i mikhuva ya vuhedeni leyi amukeriweke kumbe leyi tekeleriweke hi Kereke. . . . Saturnalia ya le Rhoma yi boxe ntila wa mikhuva yo tala ya huwa ya ntsako ya nkarhi wa Khisimusi.”—Encyclopædia of Religion and Ethics (Edinburgh, 1910), leyi hleriweke hi James Hastings, Vholumo III, matluka 608-9.

“Khisimusi a yi tlangeriwa hi December 25 etikerekeni hinkwato ta Vukreste ku sukela eka lembe-xidzana ra vumune. Enkarhini wolowo, leri a ku ri siku ra nkhuvo wa vuhedeni wa ku hela ka xixika lowu vitaniwaka ‘Ku Tswariwa (hi Xilatini, natale) Ka Dyambu,’ tanihi leswi dyambu a ri tikomba onge ri tswariwa ra vumbirhi loko masiku ma sungula ku leha. ERhoma, Kereke yi amukele mukhuva lowu wu dumeke swinene . . . hi ku wu nyika nhlamuselo leyintshwa.”—Encyclopædia Universalis, 1968, (Xifurwa) Vholumo 19, tluka 1375.

“Ku kula ka nkhuvo wa Khisimusi ku hlohloteriwe hi ku hambanisiwa ni minkhuvo ya vuhedeni ya Sol Invictus (Mithra). Hi hala tlhelo, December 25, leswi ku nga siku ra ku hela ka vuxika, ri hlanganisiwe ni ku vonakala loku humeleleke emisaveni ha Kreste, kutani mfungho wa Sol Invictus wu hundziseriwe eka Kreste.”—Brockhaus Enzyklopädie, (Xijarimani) Vholumo 20, tluka 125.

Loko va twa hi mintiyiso ya Khisimusi, xana van’wana va angurise ku yini? The Encyclopædia Britannica yi ri: “Hi 1644 vaseketeri va dyondzo yo tenga va le Nghilandhi a va nga pfumelelani ni huwa ya ntsako kumbe minhlangano ya vukhongeri leyi pfumeleriwaka hi Huvo, hikwalaho ka leswi [Khisimusi] a yi ri nkhuvo wa vuhedeni, naswona va lerise leswaku wu endliwa hi ku titsona swakudya. Charles II u pfuxete nkhuvo lowu, kambe vanhu va le Scotland va namarhele mavonelo ya Vaseketeri va dyondzo yo Tenga.” Vakreste vo sungula a va nga yi tlangeli Khisimusi, naswona Timbhoni ta Yehovha a ti yi tlangeli namuntlha kumbe hambi ku ri ku hlanganyela eswiendlweni leswi fambisanaka ni Khisimusi.

Hambi swi ri tano, Bibele ya swi khutaza ku nyika tinyiko kumbe ku rhamba ndyangu ni vanghana mi dya swakudya leswinene hi minkarhi yin’wana. Yi khutaza vatswari leswaku va letela vana va vona leswaku va hanana hi mbilu hinkwayo, ematshan’weni yo endla tinyiko hikwalaho ka leswi va languteriweke ku endla tano. (Matewu 6:2, 3) Vana va Timbhoni ta Yehovha va dyondzisiwa leswaku va lehisa mbilu ni ku xixima, naswona leswi swi katsa ku xiya mfanelo ya van’wana ya ku tlangela Khisimusi. Hikwalaho, va tsaka loko ku xiximiwa xiboho xa vona xa ku ka va nga hlanganyeli eminkhubyeni ya Khisimusi.

Minkhuvo Yin’wana

Timbhoni ta Yehovha ti teka xiyimo lexi fanaka eka tiholideyi tin’wana ta vukhongeri kumbe leti yelanaka ni vukhongeri, leti vaka kona elembeni ra xikolo ematikweni yo hambana-hambana, tanihi minkhuvo ya June eBrazil, Epiphany eFurwa, Carnival eJarimani, Setsubun eJapani ni Halloween eUnited States. Malunghana ni minkhuvo leyi kumbe ni yin’wana yo karhi leyi nga boxiwangiki laha, vatswari lava nga Timbhoni kumbe vana va vona va nga swi tsakela hakunene ku hlamula swivutiso swihi na swihi leswi u nga vaka na swona.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 17]

“Saturnalia ya le Rhoma yi nyikele xikombiso lexikulu xa mukhuva wa huwa ya ntsako hi nkarhi wa Khisimusi.”—Encyclopædia of Religion and Ethics

[Bokisi leri nga eka tluka 15]

Timbhoni Ta Yehovha—Vukhongeri Bya Misava Hinkwayo

Tiko Swirho

Argentina 105 650

Brazil 385 099

Britain 129 852

Canada 110 659

Furwa 123 718

Italy 208 016

Japani 194 608

Jarimani 167 878

Mexico 404 593

Nigeria 180 813

Philippines 118 446

Poland 117 958

U.S. of America 936 264

[Bokisi leri nga eka tluka 18]

Leswi Vana Va Swi Vulaka

“Hambi leswi ndzi nga ti kumiki tinyiko hi siku ra mina ra ku velekiwa, vatswari vanga va ndzi xavela tinyiko minkarhi yin’wana. Ndzi rhandza sweswo hikuva ndzi va ndzi nga swi rindzelanga.”—Gregory, wa malembe ya 11.

“Vana vo tala va languta Khisimusi tanihi nkarhi wa tinyiko to tala swinene. Kambe ndzi kuma tinyiko ndzi tlhela ndzi endzela tindhawu to hambana-hambana lembe hinkwaro. Ndyangu wa ka hina wu endze na mina ematikweni man’wana, yo tanihi Fiji, New Zealand na Brazil.”—Caleb, wa malembe ya 10.

“Ndza tiphina ni vanghana va mina, naswona hi hanana tinyiko nkarhi na nkarhi.”—Nicole, wa malembe ya 14.

“Vo tala exikolweni va ndzi vutisa leswaku ndzi swi kotisa ku yini ku hanya handle ko tlangela Khisimusi ni tiholideyi tin’wana. A ndzi tsoniwi ntsako. Mina ni ndyangu wa ka hina hakanyingi hi endla swilo swin’we. Hi ni vanghana lavanene lava hi tsakelaka ku famba swin’we na vona hi ya eku wiseni. Hi etlela etindhawini tin’wana ni ku tshwiringa eayisini, naswona hakanyingi hi rhamba van’wana ekaya ka hina. Ndzi ehleketa leswaku loko van’wana a va swi tiva leswaku hi tiphina njhani, a va ta hlamala!”—Andriana, wa malembe ya 13.

“A ndzi si tshama ndzi titwa ndzi lahlekeriwa hikwalaho ka leswi ndzi nga yi tlangeliki Khisimusi kumbe tiholideyi tin’wana. Hi nkarhi wa tiholideyi, loko hi nga yi exikolweni ni loko Papa a ri eku wiseni, hi tlanga mintlango, hi ya etibayiskopeni, hi hlalela TV. Hi heta nkarhi wo tala hi endla swilo kun’we tanihi ndyangu.”—Brian, wa malembe ya 10.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Timbhoni ta tiphina hi ku titsakisa swin’we

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 17]

Culver Pictures