Xiphemu 3
I Vamani Lava Hanyaka eXivandleni Xa Moya?
1. Xana vukhongeri bya ndhavuko byi nga fanisiwa njhani ni ntshava?
TIDYONDZO ta vukhongeri bya laha Afrika ti nga fanisiwa ni ntshava. Emaninginingini ku ni Xikwembu, ku nga xona xi nga ni matimba lamakulu ya moya. Ehansinyana ku ni swikwembu leswitsongo, kumbe mimoya, leyi nga malandza ya Xikwembu. Laha ku nga ni swikwembu leswi ku ni vakokwana lava feke, lava va tsundzukaka mindyangu ya vona leyi nga laha misaveni naswona va khathalela swilaveko swa yona. Etshakwini ra ntshava ku ni mimoya leyitsongo: ya masalamusi, ku hlahluva ni xiloyi-loyi.
2. Xana xiga xin’wana xa laha Afrika xi swi kombisa njhani leswaku tidyondzo ta ndhavuko ta nghena ni le ka vukhongeri?
2 Tidyondzo leti ta ndhavuko ti nghene swinene eka vukhongeri byin’wana bya laha Afrika. Xiga xin’wana xa laha Afrika xi ri: “Ku nghena Kereke (ya Vukreste kumbe Vuislem) a swi hi siveli ku gandzela swikwembu swa ka hina.”
3. Xana hi nga wu dyondza kwihi ntiyiso malunghana ni lava hanyaka exivandleni xa moya?
3 Xana tidyondzo ta ndhavuko ta laha Afrika i ta ntiyiso? Bibele yi hi byela ntiyiso malunghana ni lava hanyaka exivandleni xa moya.
Yehovha I Xikwembu Xa Ntiyiso
4. Vukhongeri lebyikulu bya laha Afrika byi pfumela eka yini?
4 Vukhongeri byinharhu lebyikulu bya laha Afrika bya pfumela leswaku Xikwembu xi kona nileswaku hi xona lexi tlakukeke. Bibele yi ri i “Xikwembu xa swikwembu ni Hosi ya tihosi, Xikwembu lexikulu, lexi nga ni matimba ni lexi chavisekaka.” (Deteronoma 10:17) Mamoslem na wona ma pfumela leswaku ku ni Xikwembu xin’we lexi tlakukeke. Malunghana ni vukhongeri bya ndhavuko bya laha Afrika, Professor Geoffrey Parrinder u ri: “Vantima vo tala va pfumela leswaku ku ni Xikwembu lexi tlakukeke, tata wa swikwembu ni wa vanhu, mutumbuluxi wa vuako hinkwabyo.”
5. Hi wahi mavito man’wana lama tirhisiwaka loko ku vitaniwa Xikwembu?
5 Kambe, hambileswi vanhu vo tala va pfumelaka eka Xikwembu, vunyingi bya vona a byi swi tivi leswaku kahle-kahle Xikwembu i mani. Goza ro sungula ro tiva munhu un’wana i ku tiva vito ra yena. Vukhongeri byi ni tidyondzo to hambana-hambana malunghana ni vito ra Xikwembu. EVujaganini, hi ntolovelo xi vitaniwa Xikwembu, leswi vulaka “Lowa Matimba Hinkwawo.” Eka Mamoslem xi vitaniwa Allah. Eka lava va phahlaka va le hansi, vito leri tirhiseriwaka ku vitana La Tlakukeke ra hambana ku ya hi tindzimi. Ebukwini ya yena leyi nge Concepts of God in Africa, John S. Mbiti u xaxamete mavito ni swithopo swo hambana-hambana swo tlula 500 leswi tirhisiwaka hi Vantima ku vitana Xikwembu. Hi xikombiso, hi Xiyoruba (ririmi ra le Nigeria), Xikwembu xi vitaniwa Olodumare; hi Xikikuyu (ririmi ra le Kenya), xi vitaniwa Ngai; kasi hi Xizulu (ririmi ra le Afrika Dzonga), xi vitaniwa uNkulunkulu.
6, 7. Xana vito ra Xikwembu i mani, naswona hi swi tivisa ku yini?
6 Xana Xikwembu hi xoxe xi ri hi xona mani? Loko Xikwembu xi lerisa Muxe leswaku a rhangela Vaisrayele loko va huma aEgipta, Muxe u vutisile: “A hi nge, ndzi fika eka vana va Israyele ndzi va byela ndzi ku: ‘Xikwembu xa vatata wa n’wina xi ndzi rhume eka n’wina,’ kutani va ku eka mina, ‘I mani vito ra xona?’ Ndzi ta ku yini eka vona?”—Eksoda 3:13.
7 Xikwembu xi te: “U ta byela vana va Israyele u ku, ‘Yehovha Xikwembu xa vatata wa n’wina . . . u ndzi rhume eka n’wina.’ Leri i vito ra mina ra hilaha ku nga riki na makumu, naswona lexi i xitsundzuxo xa mina ku suka eka xitukulwana xin’wana ku ya eka xitukulwana xin’wana.” (Eksoda 3:15) Vito ra Xikwembu ri humelela minkarhi leyi tlulaka 7 000 eBibeleni, kambe vahundzuluxeri van’wana va Bibele va ri sive hi xithopo lexi nge “Xikwembu” kumbe lexi nge “Hosi.”
8. Xana Yehovha i munhu wa njhani, naswona hi fanele hi endla yini loko hi lava ku amukeleka eka yena?
8 Xana Yehovha i munhu wa njhani? I munhu wa moya, u ni matimba hinkwawo naswona wa vangama. U tlakukile, a nge pimanisiwi na nchumu naswona a nge ringanisiwi na munhu. (Deteronoma 6:4; Esaya 44:6) Yehovha u byele Muxe a ku: “Mina Yehovha Xikwembu xa wena ndzi Xikwembu lexi lavaka ku tinyiketela loku hlawulekeke.” Hi marito man’wana, leswaku Yehovha a hi amukela, hi fanele hi gandzela yena ntsena. A nga lavi leswaku hi gandzela swilo swin’wana kumbe munhu wihi ni wihi.—Eksoda 20:3-5.
Yesu Kreste I Hosi Ya Mfumo Wa Xikwembu
9. Ha yini hi vula leswaku Yesu a nga ringani na yena Yehovha?
9 Namuntlha vanhu vo tala a va swi tivi leswaku Yesu i mani. Vunyingi bya vanhu lava nga eVujaganini byi ri Yesu i xiphemu xa Vunharhu-un’we byo “Kwetsima.” Kambe Bibele a yi dyondzisi swona leswaku Xikwembu xi vumbiwa hi vanhu va vanharhu. Naswona a yi dyondzisi swona leswaku Yesu u ringana na Yehovha. Yesu hi byakwe u te: “Tatana u nkulu eka mina.”—Yohane 14:28.
10. Xana Yesu a ri kwihi loko a nga si ta laha emisaveni?
10 Bibele yi dyondzisa leswaku loko Yesu a nga si ta laha emisaveni, a a hanya etilweni a ri xivumbiwa xa moya lexi nga ni matimba. Tanihi leswi Yehovha a vumbeke Adamu na Evha laha emisaveni, hilaha ku fanaka U vumbe ni vanhu va moya etilweni. Yesu i mativula ya vanhu va moya lava Yehovha a va vumbeke.—Yohane 17:5; Vakolosa 1:15.
11. Swi tise ku yini leswaku Yesu a velekiwa tanihi munhu wa nyama?
11 Kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke, Yehovha u hundzisele vutomi bya xivumbiwa lexi xa moya ekhwirini ra wanhwana Mariya. Ntsumi Gabriyele yi te eka yena: “U ta tika embelekweni wa wena, u ta veleka n’wana wa jaha, vito ra yena u ta n’wi thya Yesu. Naswona u ta va hosi . . . mfumo wakwe a wu nge vi na makumu.”—Luka 1:31, 33.a
12. Hi xihi xivangelo xin’wana lexi endleke leswaku Yesu a ta emisaveni?
12 Kutani Yesu u velekiwile, a kula ku fikela loko a va wanuna, kutani a dyondzisa vanhu hi ku rhandza ka Yehovha ni xikongomelo xa yena. U byele ndhuna-nkulu ya Rhoma a ku: “Leswi ndzi velekeriweke swona, ni leswi ndzi teleke swona emisaveni i ku ta nyikela vumbhoni malunghana ni ntiyiso.” (Yohane 18:37) Loko ho kambisisa leswi Yesu a swi dyondziseke, hi ta tiva ntiyiso malunghana ni ku rhandza ka Xikwembu ni xikongomelo xa xona. Hi ta tlhela hi dyondza leswaku i yini lexi hi nga xi endlaka leswaku hi amukeleka eka Xikwembu.
13. Hi xihi xivangelo xa vumbirhi lexi endleke leswaku Yesu a ta emisaveni?
13 Xivangelo xa vumbirhi lexi endleke leswaku Yesu a ta emisaveni a ku ri ku ta nyikela vutomi bya yena leswaku byi va nkutsulo evanhwini. (Matewu 20:28) U endle leswi leswaku hi ta ntshunxeka eka xidyoho lexi hi xi kumeke eka kokwa wa hina Adamu. Nakambe, leswi swi ta endla leswaku hi kota ku hanya hilaha ku nga heriki. Muapostola Yohane u tsarile: “Xikwembu xi rhandze misava swinene xi kala xi nyikela hi N’wana wa xona la tswariweke a ri swakwe, leswaku un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka yena a nga lovisiwi kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 3:16.
14. (a) Ku humelele yini eka Yesu endzhaku ka ku fa ka yena? (b) Hi xihi xikhundla lexi Yesu a nga na xona etilweni sweswi?
14 Endzhaku ka ku fa ka yena, Yesu u pfuxeriwe etilweni, laha a nga fika a hanya tanihi xivumbiwa xa moya xa matimba, hilaha a ri hakona eku sunguleni. (Mintirho 2:32, 33) Hi ku famba ka nkarhi, Yehovha u n’wi nyike “ku fuma ni xindzhuti ni mfumo, leswaku vanhu, vanhu va matiko ni tindzimi hinkwato va n’wi tirhela.” (Daniyele 7:13, 14) Yesu u endliwe Hosi ya matimba; i Hosi ya hulumendhe ya Yehovha ya le tilweni. Ku nga ri khale, u ta kombisa matimba ya yena emisaveni hinkwayo.
Tintsumi I Vatirheli Va Xikwembu
15. Xana tintsumi ti vumbiwe rini naswona kwihi?
15 Yehovha na Yesu a hi vona ntsena lava hanyaka exivandleni xa moya. Yehovha u tumbuluxe swivumbiwa swin’wana swa moya, ku nga tintsumi. Yin’wana ya tintsumi leti i Gabriyele, loyi a vulavuleke na Mariya. Tintsumi a ti sungulanga hi ku hanya emisaveni tanihi vanhu va nyama. I khale ti vumbiwile etilweni, vanhu va nga si vumbiwa laha misaveni. (Yobo 38:4-7) Ku ni tintsumi ta ntsandza-vahlayi.—Daniyele 7:10.
16. Ha yini vanhu va nga fanelanga va gandzela tintsumi?
16 Tintsumi to tshembeka a ti swi lavi leswaku hi ti gandzela. Tintsumi ti tshinye muapostola Yohane kambirhi loko a ringete ku ti gandzela, ti ku: “Tivonele! U nga endli sweswo! . . . Gandzela Xikwembu.”—Nhlavutelo 19:10; 22:8, 9.
17. I yini lexi kombisaka leswaku tintsumi ta swi kota ku sirhelela malandza ya Xikwembu, naswona ha yini leswi swi chavelela?
17 Tintsumi a ta ha tivonakarisi eka vanhu va Xikwembu emisaveni, hilaha ti endleke hakona loko ti kutsula vaapostola va Yesu ekhotsweni. (Mintirho 5:18, 19) Nilokoswiritano, loko hi gandzela Yehovha hi ku landza Rito ra yena, ku nga Bibele, hi nga tiyiseka leswaku tintsumi ta Xikwembu leti nga vonakiki, leti nga ni matimba, ti ta hi sirhelela. Bibele yi ri: “Ntsumi ya Yehovha yi aka nxaxa ku rhendzela hinkwavo lava n’wi chavaka, naswona ya va ponisa.” (Pisalema 34:7; 91:11) Ha yini marito lawa ma fanele ma hi chavelela? Hikuva ku ni valala lava nga ni khombo exivandleni xa moya lava lavaka ku hi lovisa!
Sathana I Nala Wa Xikwembu
18. (a) Hikwalaho ka yini ntsumi yin’wana yi xandzukile eka Xikwembu? (b) Xana ntsumi leyi, leyi xandzukeke yi thyiwe mavito wahi?
18 A hi tintsumi hinkwato leti tshameke ti tshembekile eka Xikwembu. Tin’wana ti xandzukile eka xona. Ti tiendle valala va Xikwembu ti tlhela ti va valala va vanhu laha misaveni. Xana leswi swi endlekise ku yini? Tintsumi hinkwato leti Yehovha a ti vumbeke a ti lulamile naswona a ti ri tinene. Hambiswiritano, un’wana wa vana lava va moya lava hetisekeke u navele leswaku vanhu va n’wi gandzela naswona u ku hetisisile ku navela loku ko biha. Xivumbiwa xexo xa moya xi thyiwe vito ra Sathana, leswi vulaka “Mukaneti [wa Xikwembu].” Xi tlhele xi thyiwa vito ra Diyavulosi, leswi vulaka “Mulumbeti,” tanihi leswi xi vulavulaka mavunwa malunghana na Yehovha.
19. Hikwalaho ka yini Sathana a xanise Yobo naswona u n’wi xanise njhani?
19 Sathana u sindzisa vanhu leswaku va xandzukela Xikwembu ku fana na yena. Anakanya leswi a swi endleke eka Yobo nandza wa Xikwembu wo tshembeka. Yobo a a ri xigwili. A a ri ni tinyimpfu ta 7 000, tikamela ta 3 000, tihomu ta 1 000 ni timbhongolo ta matswele ta 500. Nakambe a a ri ni vana va khume ni malandza yo tala swinene. Sathana u rhange hi ku dlaya swifuwo swa Yobo ni malandza yakwe. Hiloko a tisa “mheho leyikulu” kutani yi ba yindlu yi wela ehansi, yi dlaya vana va Yobo hinkwavo. Endzhaku ka sweswo, Sathana a sungula ku xanisa Yobo “hi marhumba lama nga ni khombo ku sukela enkondzweni wakwe ku ya ethavathaveni.”—Yobo 1:3-19; 2:7.
20. (a) Xana Yobo u hakeriwe njhani hikwalaho ka ku tshembeka ka yena? (b) Hambileswi Yobo a a tshembekile eka Xikwembu, i yini leswi Sathana a swi endleke eka vanhu lavan’wana vo tala?
20 Hambiloko a langutane ni miringo leyi leyikulu, Yobo u tshame a tshembekile eka Xikwembu. Kutani Yehovha u n’wi horisile naswona a sungula ku “nyika Yobo hinkwaswo leswi a swi ri swa yena hilaha ku engetelekeke, swi andzisiwe kambirhi.” (Yobo 42:10) Sathana u tsandzekile ku herisa vutshembeki bya Yobo, kambe u humelerile eku hambukiseni ka vanhu vo tala eka Xikwembu. Bibele yi ri: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.”—1 Yohane 5:19.
21. (a) Xana Sathana u swi kombise njhani leswaku u navela ku gandzeriwa? (b) Hikwalaho ka yini Yesu a arile ku gandzela Sathana?
21 Sathana u lava leswaku hi n’wi gandzela. Leswi swi ve erivaleni loko a ringa Yesu kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke. Bibele yi ri: “Diyavulosi a tlhela a famba na yena [Yesu] entshaveni leyi tlakukeke ngopfu, a n’wi komba mimfumo hinkwayo ya misava ni ku vangama ka yona, kutani a ku eka yena: ‘Swilo leswi hinkwaswo ndzi ta ku nyika swona loko wo nkhinsama u ndzi gandzela.’” Yesu u arile, a ku eka yena: “Suka, Sathana! Hikuva ku tsariwile, ‘U fanele ku gandzela Yehovha Xikwembu xa wena, naswona u fanele ku endlela yena ntsena ntirho wo kwetsima.’”(Matewu 4:8-10) Yesu a a wu tiva kahle nawu wa Yehovha, kutani a nga endlanga leswi Sathana a swi lava.
Madimona I Mimoya Leyo Biha
22. I yini leswi madimona ma swi endleke eka vanhu?
22 Tintsumi tin’wana ti xandzukile eka Xikwembu hilaha Sathana a endleke hakona. Madimona lawa i valala va vanhu emisaveni. Ma ni tihanyi naswona ma ni khombo. Enkarhini lowu hundzuke, ma hundzule vanhu timbheveve ni ku va dlaya mahlo. (Matewu 9:32, 33; 12:22) Van’wana ma va vangele mavabyi kumbe rihuhu. (Matewu 17:15, 18; Marka 5:2-5) A ma xanisa ni vana.—Luka 9:42.
23. (a) Xana mimoya leyo biha yi lava yini evanhwini? (b) Xana Sathana ni madimona va yenga vanhu leswaku va endla yini?
23 Ku fana na Sathana, mimoya leyi yo biha yi lava ku gandzeriwa. Ematshan’weni yo ala ku gandzeriwa hi vanhu—hi ku tiva leswaku i Yehovha ntsena a faneriwaka hi ku gandzeriwa—ya swi navela ku gandzeriwa, ya swi lava naswona yi endla leswaku vanhu va yi gandzela. Sathana ni madimona va tirhise vukanganyisi, mavunwa ni ku chavisa vanhu, ku endlela leswaku va va gandzela. Ina, a hi vangani va swi tivaka leswaku va gandzela Sathana ni madimona yakwe. Vanhu vo tala swi nga va hlamarisa loko vo tiva leswaku vukhongeri bya vona byi dzunisa Sathana. Kambe Bibele ya tsundzuxa: “Swilo leswi matiko ma swi endlaka switlhavelo ma swi tlhavela madimona, hayi Xikwembu.”—1 Vakorinto 10:20.
24. Xana hi yihi ndlela yin’wana leyi Sathana a yi tirhisaka ku hambukisa vanhu?
24 Ndlela yin’wana leyi Sathana ni madimona yakwe va kanganyisaka vanhu ha yona leswaku va va gandzela, i ku hangalasa tidyondzo ta mavunwa malunghana ni vafi. A hi kambisiseni leswi Bibele yi swi dyondzisaka malunghana ni mhaka leyi.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Koran na yona yi vulavula hi ku velekiwa loku nga tolovelekangiki ka Yesu eka Ndzima 19 (Mariya). Yi ri: “Hi hundzisele moya wa Hina eka [Mariya] hi xivumbeko xa wanuna la heleleke. Kutani loko a yi vona u te: ‘Onge Lowa Tintswalo a nga ndzi sirhelela eka wena! Loko Hosi u yi chava, suka eka mina.’ Yi hlamule yi ku: ‘Ndzi ntsumi ya Hosi ya wena, ndzi tele ku ta ku nyika n’wana wo kwetsima.’ A hlamula a ku: ‘Ndzi ta swi kotisa ku yini ku veleka n’wana, hikuva ndzi wanhwana la nga si tshamaka a tivana ni wanuna?’ Yi ku: ‘Koloko i ku rhandza ka Hosi ya wena, lowu a hi nchumu wo tika eka Yona. Hosi yi ri: “U ta va xikombiso evanhwini, ni nkateko eka Hina. Lexi i xileriso xa Hina.”’”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Tintsumi leto tshembeka a ti pfumeli ku gandzeriwa