Matiko Ya Le Bibeleni

LOKO Vaisrayele va ri karhi va lunghiselela ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke, Muxe u phofule ku navela ka yena lokukulu eka Xikwembu a ku: “Ndzi kombela u ndzi pfumelela ndzi hundza ndzi vona tiko lerinene leri nga entsungeni wa Yordani, ndhawu leyi leyinene ya tintshava.”—Dt 3:25.

Muxe a nga pfumeleriwanga ku hundzela etikweni rero kambe u tlhandlukele entshaveni leyi langutaneke na Yeriko kutani a vona tiko rero—ku nga ‘Giliyadi ku ya fika eDani ni tiko ra Yuda ku ya fika elwandle ra vupela-dyambu na Negebu ni nkova wa Yordani.’ (Dt 3:27; 34:1-4) Xana u tshama u ma twa mavito wolawo? Xana wa ku tiva lomu ma kumekaka kona?

Namuntlha vanhu va Yehovha lava nga tatiki ni xandla va swi kota ku endzela tindhawu to tala leti va dyondzaka ha tona eBibeleni. Kambe a va swi koti ku endla leswi Xikwembu xi byeleke Abrahama leswaku a swi endla, ku nga ku rhendzeleka, va vona ku leha ni ku anama ka Tiko leri Tshembisiweke. (Gn 13:14-17) Hambiswiritano, Vakreste va ntiyiso va swi lava hi mbilu hinkwayo ku tiva lomu matiko ya le Bibeleni ma kumekaka kona ni ku vona ndlela leyi ma yelanaka ha yona.

Broxara leyi, leyi nge “Vona Tiko Lerinene,” yi ta ku pfuna leswaku u antswisa ndlela leyi u twisisaka Matsalwa ha yona. Yi tamele swifaniso swa lomu matiko wolawo ma kumekaka kona namuntlha, yo fana na Giliyadi, lama kombisiweke eka xifunengeto xa yona. Lexi dyondzisaka ngopfu i mimepe ya kona, leyi nga antswisaka vutivi bya wena bya tindhawu ta le Bibeleni.

Mepe lowu nga eka tluka 2 na 3 wu vulavula ngopfu hi matiko lamakulu kumbe swifundzha. Hi xikombiso, loko u vona ndlela leyi tiko ra Asiriya ni ra Egipta a ma akelane ha yona ni Tiko leri Tshembisiweke, u kota ku byi twisisa kahle vuprofeta lebyi vulavulaka hi matiko wolawo. (Esa 7:18; 27:13; Hs 11:11; Mk 7:12) Enkarhini lowu hundzeke magondzo yo tala a ma hundza hi le ximutanini lexi a xi vuriwa Tiko leri Tshembisiweke kutani matiko man’wana a ma lava ku xi fuma hikwalaho ka leswi a xi ri ni masimu lama noneke ya tindzoho to hambana-hambana, masimu ya vhinya ni mirhi ya mitlhwari.—Dt 8:8; Vaa 15.5.

Minkarhi yin’wana u ta lava ku pimanisa tindhawu emimepeni. Hi xikombiso, Yonasi u rhumiwe entsindza wa Asiriya, kambe yena a balekela eTaraxixi. (Yn 1:1-3) Xana wa ti kuma tindhawu toleto loko u ti languta emepeni wo sungula? U nga endli xihoxo u teka Taraxixi yi ri Tarso, laha muapostola Pawulo a velekeriweke kona. U ta kuma Tarso ni miti yin’wana leyi tivekaka emepeni lowu nga laha.

Loko u kuma laha Ura, Harani na Yerusalema ti nga kona, anakanya hi ku leha ka riendzo ra Abrahama ni gondzo leri a fambeke ha rona. Endzhaku ka loko Yehovha a n’wi vitanile eUra, u rhange a tshama eHarani ku ri kona a rhurhelaka eTikweni leri Tshembisiweke. (Gn 11:28–12:1; Min 7:2-5) Riendzo leri Abrahama a ri fambeke u ta ri twisisa kahle loko u dyondza nhloko-mhaka leyi nge “Lomu Vapatriyaka A Va Tshama Kona” eka matluka 6-7.

Mepe wo sungula ni lowu nga laha a yi vulavuli hi nkarhi wo karhi lowu kongomeke. Mimepe leyi landzelaka leyimbirhi yi vulavula hi ku landzelelana ka swiendlakalo swa matimu. Miti kumbe rungula leri nga emepeni ri fambisana ni swiendlakalo swa nkarhi wo karhi. Hambileswi Xikombo (eka matluka 34-5) xi nga boxiki ndhawu yin’wana ni yin’wana leyi nga kona emimepeni, kambe xi nga ku pfuna u kuma leswaku hi yihi mimepe leyi fambisanaka ni mhaka leyi u yi lavaka loko u ri karhi u endla ndzavisiso.

Mepe lowu nga le xikarhi ka broxara (matluka 18-19) wu tamele swimitana ni miti leyi nga eTikweni leri Tshembisiweke. Nhlamuselo Ya Mepe yi ta ku pfuna leswaku u kuma laha miti ya Valevhi ni miti ya tsevu ya vutumbelo yi nga kona ni ku tiva loko ndhawu yo karhi yi boxiwile eMatsalweni ya Xiheveru, eMatsalweni ya Xigriki kumbe eka wona hamambirhi.

Tindhawu tin’wana ta matiko ya le Bibeleni a ka ha tiveki lomu a ti ri kona, hikwalaho yo tala ya mavito ya tona a ma kona eka mepe lowu nga exikarhi ka broxara leyi. Nakambe, eka wona a swi kotekanga ku kombisa muti wun’wana ni wun’wana ni ximutana xin’wana ni xin’wana, xo kota leswi xaxametiweke eka mindzilakana ya tinyimba. (Yx, tindzima 15-19) Hambiswiritano, mepe wolowo wu katsa miti leyi nga ekusuhi na swona, hi ndlela yoleyo u ta kota ku tiva lomu a yi kumeka kona. Swilo swin’wana swa tiko (tintshava, milambu ni minkova) swi funghiwile naswona vutlakuki ni swiyimo swa swona swi kombisiwe hi mivala. Vuxokoxoko byolebyo byi nga ku pfuna leswaku u vona swiendlakalo swa le Bibeleni hi mahlo ya mianakanyo.

Rungula leri engetelekeke ra tindhawu ta le Bibeleni ra kumeka eka nsonga-vutivi leyi vuriwaka Insight on the Scriptures, leyi kumekaka hi tindzimi to tala.a Broxara leyi nge “Vona Tiko Lerinene” yi fanele yi va ekusuhi loko u ri karhi u tirhisa nsonga-vutivi leyi swin’we ni tibuku tin’wana to pfuneta ku dyondza Bibele. Yi tirhise loko u ri karhi u dyondza Matsalwa hinkwawo, lama vuyerisaka swonghasi evuton’wini bya wena.—2Tm 3:16, 17.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 5]

TIBUKU TA BIBELE TI TSARIWE

EBabilona

EKhezariya

EKorinto

AEgipta

AEfesa

EYerusalema

EMakedoniya

EMowabu

EPatmosi

ETikweni leri Tshembisiweke

ERhoma

EXuxani

[Mepe lowu nga eka tluka 4, 5]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Bible Lands and Key Cities

A1 ITALIYA

A2 RHOMA

A3 SILIKIYA

A3 MELITA

C2 MAKEDONIYA

C2 Filipiya

C2 GRIKIYA

C3 ATENA

C3 Korinto

C3 KRETA

C4 LIBIYA

D3 Antiyoka (wa Pisidiya)

D3 Efesa

D3 PATMOSI

D3 RHODA

D4 MEMFISI

D5 EGIPTA

E2 ASIA MINOR

E3 Tarso

E3 Antiyoka (wa Siriya)

E3 KIPRA

E4 Sidoni

E4 Damaska

E4 Tiri

E4 Khezariya

E4 TIKO LERI TSHEMBISIWEKE

E4 YERUSALEMA

E4 MOWABU

E4 Kadexi

E4 EDOMU

Ntanga wa Edeni?

F3 ASIRIYA

F3 Harani

F3 SIRIYA

F5 ARABIYA

G3 NINIVHA

G4 BABILONA

G4 KALIDIYA

G4 Xuxani

G4 Uri

H3 MEDA

[Mountains]

E5 Ntshava ya Sinayi

G2 TINTSHAVA TA ARARATI

[Bodies of water]

C3 Lwandle ra Mediteraniya (Lwandle Lerikulu)

E1 Lwandle ra Ntima

E5 Lwandle ro Tshwuka

H2 Lwandle ra Khaspi

H5 Nsonga-nkulu wa Peresiya

[Rivers]

D5 Nambu wa Nayili

F3 Nambu wa Yufrata

G3 Nambu wa Tigri