Ku Xixima Ngati Hi Ndlela Leyi Tsakisaka Xikwembu
“Nḍi tiyisa leŝaku a nḍi na nanḍu e ngatini ya ṅwina hikwenu.”—MINTIRHO 20:26, Bibele ya Xitsonga.
1. Xana marito ya Pawulo eka Mintirho 20:26 ma kombisisa ku yini langutelo ra Yehova ra ngati?
MARITO wolawo ya muapostola Pawulo tanihi Mukriste ma kombisa xichavo xakwe lexinene xa ngati, mati (fluid) ya vutomi. Ku ya emahlweni eka bulu leri, hi ta kambisisa leswi Pawulo a a vula swona hi marito wolawo. Kambe xo sungula a hi xiyeni leswi Muvumbi wa mimoya ya swiharhi ni ya vanhu a swi vulaka ehenhleni ka ngati. Ana se hi xiyile leswaku Yehova Xikwembu u teka ngati, leswi yi yimelaka vutomi, yi ri leyi kwetsimaka. Lava va halataka ngati hi tihanyi kumbe hi futa, naswona ngopfu-ngopfu ngati ya munhu, va va ni nandzu wa ngati emahlweni ka Xikwembu. Hambi swi ri tano, xana a ti kona tindlela leti ngati yi nga tirhisiwaka ha tona ku pfuna vanhu ke?
2. (a) Hikwalaho ka yini a ku ri xidyoho lexikulu eka Vaisrayele volavo ku dya ngati? (b) Xana Vaisrayele a va pfunekisa ku yini hi ku hlayisa nawu?
2 Nawu wa Xikwembu eIsrayele malunghana ni ngati hi ku tiyisa wu te: “Mi nga ṭhuki mi dya ngati ya nyama, hambi yi ri yihi ni yihi, hikuv̌a e moya [vutomi, King James Version; American Standard Version] wa nyama yiṅwana ni yiṅwana, i ngati ya yona; mani na mani l’a dyaka yona o ta susiwa.” A ku ri xidyoho lexikulu eka Vaisrayele kumbe valuveri lava tshamaka exikarhi ka vona ku dya ngati, hambi ku ri hikwalaho ka xilaveko xa miri. Loko va nga si dya nyama, va fanele ku halata ngati ivi va yi seletela hi misava, xisweswo hi ku fanekisela va tlherisela vutomi eka Xikwembu. (Levitika 17:13, 14) Wolowo a wu ri nawu wa Xikwembu. Hi ku wu hlayisa, Vaisrayele volavo va hlayisile vuxaka lebyi hanyeke bya moya na Yehova, Xihlovo xa vutomi. Nakona va tlhele va tsakela mimpfuno ya vumbirhi, eku hlayiseni ka rihanyo ra miri.
Ngati Ya Kriste
3. (a) Hikwalaho ka yini ngati ya Yesu yi ri ya “nkoka” lowu hlawulekeke? (b) Xana Matsalwa ya Xiheveru ya kombetela egandzelweni ra Yesu hi ndlela yihi?
3 Hambi swi ri tano, Yehova a a ri ni ntirho wun’we lowu xiyekaka wa ngati emianakanyweni. Loku a ku ri eku kutsuriweni ka vanhu eka xidyoho ni rifu hi “ngati ya nkoka” ya Kriste Yesu. Hambi loko “misava yi nga si tumbuluka” (hikuva vadyohi Adamu na Evha va humesa rixaka leri ponisekaka), Yehova u yi tivile ndlela leyi a a ta kutsula vanhu ha yona. (1 Petro 1:18-20; Varhoma 6:22, 23) I “ngati ya Yesu N’wana wa xona [leyi hi hlantswaka] yi susa swidyoho hinkwaswo.” (1 Yohane 1:7) Ku tirhisiwa loku ka ngati i ka nkoka lerova Xikwembu xi endla leswaku ku rhekhodiwa swikombiso ni mindzhuti yo tala eMatsalweni ya Xiheveru leyi kombetelaka eka gandzelo leri hetisekeke ra Yesu.—Vaheveru 8:1, 4, 5; Varhoma 15:4.
4. I ku voningeriwa kwihi loku nyikeriweke eka drama leyi rhekhodiweke eka Genesa ndzima 22?
4 Malembe xidzana emahlweni ko nyika Israyele Nawu, Yehova u lerise Abrahama ku endla gandzelo hi Isaka eNtshaveni ya Moriya. Xisweswo Xikwembu xi kombise hi laha a xi ta nyikela N’wana wa xona la nga un’we, Yesu ha kona. Ku tiveka ehansi hi ku swi rhandza ka Isaka eka xiendlo lexi nga rivalekiki swi fanekisele ku yingisa ka Yesu eka ku rhandza ka Tata wakwe eku halateni ka ngati yakwe ya vutomi egandzelweni.—Genesa 22:1-3, 9-14; Vaheveru 11:17-19; Vafilipiya 2:8.
5. Xana magandzelo ya Nawu wa Muxe a ma entile enhlamuselweni ya moya hi ndlela yihi?
5 Nawu wa Muxe nakambe wu nyikele “ndzhuti ntsena wa leswo saseka leswi nga ta humelela,” wu kombetela egandzelweni ra Yesu hikwalaho ka vanhu. Nawu wu pfumelele ku tirhisiwa kun’we ntsena ka ngati—emagandzelweni ya swiharhi eka Yehova. Magandzelo wolawo a ku nga ri mukhuva ntsena wa vukhongeri. A ma ri ni nhlamuselo leyi enteke ya moya. Hi vuxokoxoko, a ma fanekisela gandzelo ra Yesu ni hinkwaswo leswi a swi ta hetisisiwa hi rona.—Vaheveru 10:1; Vakolosa 2:16, 17.
6. Magandzelo ya Siku ro Phahlelana Mariyeta ma fanekisela ku kutsuriwa ka mintlawa yihi mimbirhi? Hi ndlela yihi?
6 Hi xikombiso, ku tamela ka Aroni ka magandzelo ya Siku ro Phahlelana Mariyeta ku fanekisele hi laha Muprista Lonkulu, Yesu, a yi tirhisaka ha kona mfanelo ya ngati ya vutomi byakwe bya nkoka eku lunghiseleleni ka ku hlayiseka, ku sungula hi “yindlu” yakwe ya vuprista ya 144 000 wa Vakriste lava totiweke leswaku va nyikiwa ku lulama ni ku kuma ndzhaka tanihi tihosi ni vaprista kun’we na yena ematilweni. Masalandzhaku, gandzelo hikwalaho ka “vanhu” ri fanekisele ku kutsula ka Yesu ka vanhu hinkwavo lava va dyaka ndzhaka ya vutomi lebyi nga heriki laha misaveni. Hambi ku ri sweswi, “ntshungu lowukulu” wa vona lava wu tekiwa wu ri lowu lulamelaka ku pona nhlomulo lowukulu lowu taka. Leswi swi vangiwa hi leswi ‘va hlantsweke tinguvu ta vona ni ku ti basisa hi ngati ya Xinyimpfana,’ ni ku kombisa ripfumelo ra vona hi ku nyikela Xikwembu vutirheli lebyi hlawulekeke.—Levitika 16:6, 15, 18-22; Vaheveru 9:11, 12; Nhlavutelo 14:1, 4; 7:4, 9, 14, 15.
7. Hikwalaho ka yini hi nga tsakaka eku hetisekeni ka swikombiso swoleswo swa khale?
7 ‘Vutomi byi le ngatini.’ Ngati ya Yesu a yi hetisekile, leswaku gandzelo rakwe ri vangela ku nyikiwa ka vutomi lebyi hetisekeke eka hinkwavo lava pfumelaka. Hi nga tsaka swonghasi leswi swikombiso swoleswo swa khale swi hetisekeke egandzelweni ra rirhandzu ra Yesu!—Levitika 17:14; Mintirho 20:28.
Ngati—Mhaka Leyikulu
8, 9. (a) Hi yihi yin’wana ya mintirho leyi hlamarisaka ya ngati? (b) Tanihi Davhida, hi nga ku kombisisa ku yini ku xixima loku tsakisaka Xikwembu ka ndlela leyi hi endliweke ha yona?
8 Vutlhari lebyi hlamarisaka byi fanele ku voniwa eku vumbiweni ka ngati. Vaseketeri va hundzuluko, nakambe hi ku hluleka ku hlamusela masungulo ya vutomi, va ta ringeta ku hi byela leswaku ngati ya vutomi bya hina yi hundzuluke hi ndlela yin’wana. A swi twisiseki!
9 Ngati ya hina leyi pfilunganeke yi tirha mintirho yo hlamarisa hakunene. Yi fambisa okisijini leyi hlayisaka vutomi ni swakudya eswiphen’wini hinkwaswo swa miri wa hina. Yi susa thyaka. Yi rhwala tikhophasele to basa to Iwisana ni vuvabyi ni tiplatenete leti pfalaka ku vaviseka lokuntsongo ni lokukulu. Yi pfuna ku ringananisa mahiselo ya miri. Ngati ya hina yi hlawulekile eka un’wana ni un’wana wa hina, vativi va tijenetiki eNghilandhi va vulavula na hi ku tirhisa “minkandziyiso ya tintiho ya DNA” leyi humesiwaka eka tisampulo ta ngati yo kumisisa swigevenga. Ngati i xirho exikarhi ka swirho swo tala swa miri lexi vangeleke Hosi Davhida ku hlamala a ku: “Yehova! u nḍi kambile, wa nḍi tiv̌a. Nḍa ku nkhensa hikwalaho ka mahlori ya šivumbeko ša mina.”—Psalma 139:1, 14.
10. (a) I mani la faneleke ku vula ndlela leyi ngati yi nga tirhisiwaka ha yona? (b) I vukongomisi byihi lebyi Xikwembu xi byi nyikeke Nowa ni Vaisrayele? (c) I xikombiso xihi xi kombaka leswaku ngati ya kwetsima hambi loko ku humelela mhangu?
10 Xana Mukhavisi lowo lulama wa vanhu, Muendli wa Ngati ya hina, a nga fanelanga ku va yena loyi a nga vekaka ndlela leyi ngati ya hina yi nga tirhisiwaka kahle ha yona? (Yobo 36:3) Sweswo u swi endlile hi ndlela leyi tiyisekeke. U byele Nowa kokwa wa hina a ku: “Ntsena mi nga ka mi nga dyi nyama yi ri ni v̌utomi bya yona, yi nga ngati ya yona.” (Genesa 9:4) Naswona eku phindha-phindheni ka Nawu lowu eka Israyele, u vule hi ku twakala a ku: “Ntsena tiya, u tšhav̌a ku dya ngati, hikuv̌a ngati i v̌utomi, kutani u nga ka u nga dyi v̌utomi ŝiṅwe ni nyama. U nga ṭhuki u dya yona; u ta yi halata e hansi kukotisa mati.” (Deuteronoma 12:23, 24) Handle ko kanakana Davhida a a ri na xileriso lexi emianakanyweni loko tinhenha ta yena tinharhu ti veke vutomi bya tona ekhombyeni leswaku ti n’wi tisela mati yo nwa lama humaka exihlobyeni xa Betlehema. A ma “halatela emahlweni ka Yehova,” tanihi lama yimelaka ngati ya vutomi. (2 Samuel 23:15-17) Hambi ku ri emhangweni ku kwetsima ka ngati a ku fanelanga ku honisiwa.—Nakambe vona 1 Samuel 14:31-34.
Ebandlheni Ra Vukriste
11, 12. (a) I huvo yihi leyi kongomisiwaka hi moya leyi lawuleke swivutiso leswikulu eka lembe xidzana ro sungula? (b) Xana huvo leyi yi veke ku dya ngati eka mpimo wihi wa vukhongeri? (c) Hikwalaho ka yini mipompelo ya ngati yi fanele ku ringanisiwa ni ku dya ngati hi nomu ke?
11 Xana wa swi kota ku vona kamara lerikulu hi miehleketo eka lembe xidzana ro sungula eYerusalema? Kwalaho ku hlengeletane vaapostola va Yesu ni vakulukumba van’wana va bandlha ra Vukriste. Xana va vulavula ha yini ke? Pawulo na Barnaba va te hi le Antiyoka va ta va andlalela xiphiqo lexi humeleleke malunghana ni ku yimba. Huvo yoleyo yi boha leswaku Vakriste lava ha ku hundzukaka a swi va bohi ku yimba enyameni.—Mintirho 15:1, 2, 6, 13, 14, 19, 20.
12 Eku vuleni ka xiboho lexi, huvo leyi fumaka kwale ndzhaku yi katsakanyile swilaveko leswi swa ha lavekaka eka Vakriste. Yi te: “Moya lowo Kwetsima swin’we na hina, hi vonile leswaku a hi nga mi rhwexi ndzhwalo wun’wana, loko wu nga ri wa tifanelo leti: Hi leswaku mi tshika tinyama leti tlhaveriweke swikwembu swa hava, mi nga dyi ngati, ni leswi vanhu va swi dlayeke hi ku swi tlimba minkolo [leswaku ngati yi nga humi], mi tshika ni vuoswi; loko mi fularhela swilo sweswo, mi ta va mi endlile leswinene.” (Mintirho 15:28, 29) Kutani ke, ku gandzela swifaniso, ku dya ngati ni vuoswi swi tekiwa swi fana emhakeni ya vukhongeri. Vakriste va fanele ku tshika swilo leswi hinkwaswo leswaku va hlayisa rihanyo lerinene ra moya ni ku hlanganyela eku hetisekeni ka switshembiso swa Xikwembu. Ehenhleni ka ngati, a swi khathariseki leswaku yi dyiwa hi nomu kumbe yi pomperiwa hi misiha. Xikongomelo xa fana—i ku hlayisa ni ku xurhisa miri. Hi laha huvo leyi fumaka yi kombiseke erivaleni ha kona, ku tsandzeka ku tshika ngati i ku tluriwa ka nawu wa Xikwembu.
13. (a) Ku tshika ngati swi vangele ku sirheleteka kwihi loku engetelekeke ka Timbhoni ta Yehova? (b) Xana milawu yin’wana ya Xikwembu yi tirhe ku sirheleta vanhu va Xikwembu hi ndlela yihi?
13 Ku andza ka sweswinyana ka AIDS, vuvabyi bya xivindzi (hepatitis), ni mavabyi man’wana lama vangiwaka hi mipompelo ya ngati ku komba leswaku rihanyo lerinene ra miri na rona ra katseka eku hlayiseni ka milawu ya Xikwembu. Eminkarhini ya Bibele, Xikwembu xi nyike Israyele milawu leyi kongomeke ehenhleni ka madyele, ku tihambanisa ni van’wana, mahlayisele ya miri ni ku hlantsweka leswi a swi ku fanekela kahle ku tshamanyana ka vona emananga. (Levitika 11:2-8; 13:2-5; Deuteronoma 23:10-13) Hi ku hlayisa milawu yoleyo, Vaisrayele a va hlayisanga vuxaka bya vona bya moya ni Xikwembu ntsena kambe va tlhele va hlayisiwa emirini eka mavabyi lama hlaseleke vaaki-kulobye. Ku vile eka lembe xidzana leri hundzeke ntsena laha vanhu va miri va sunguleke ku tlangela vutlhari lebyinene lebyi nga eka yin’wana ya milawu yoleyo. Vo tala na vona va xiya leswaku nawu wa Xikwembu ehenhleni ka ngati wu twala kahle.
14. Loko Vaisrayele va yingisa, i ku hanyisiwa ni mikateko yihi leswi a va swi kuma?
14 Loko Vaisrayele va yingisile, Xikwembu xi hetisise eka vona xitshembiso lexi nge: “Loko u yingisa e rito ra Yehova, Šikwembu ša wena, u endla le’ŝi lulameke e mahlweni ka yena, loko u riya ndlev̌e e ku leriseni ka yena, kutani u hlayisa e milawu ya yena hikwayo, nḍi nga ka nḍi nga ku tiseli makhombo la’ma nga wela v̌a-Egipta; hikuv̌a hi mina Yehova muongori wa wena.” Lexi nga xa nkoka ngopfu, ku yingisa swi hlayise Vaisrayele va ri enxaxamelweni wa mikateko ya Mfumo ya nkarhi lowu taka.—Eksoda 15:26; 19:5, 6.
15. I xikombiso xihi xa sweswinyana lexi kombisaka ndlela leyi hi nga katekisiwaka ha yona eku hlayiseni ka milawu ya Xikwembu?
15 Timbhoni ta Yehova ti tlangela mimpfuno yo tala leyi nyikeriwaka hi vutshunguri bya manguva lawa. Hi xikombiso, loko Holo ya Mfumo ekusuhi na Sydney, eAustralia, yi mbundzumuxiwile hi bomo ya matherorisi n’waxemu ivi Timbhoni leti tlulaka 50 leti vavisekeke ti yisiwa exibendlhele xa le kusuhi, a va tlangela leswi madokodela a ya ri ni swihalaki swo tala swo pompela leswi nga riki na ngati. Hinkwavo lava vavisekeke va hanyile. Va swi kotile ku tlangela mipompelo leyi, leyi pfumelelanaka ni milawu ya Yehova. Ku engetela kwalaho, ku hava ni un’we wa vona loyi a a ri ekhombyeni ro tluleriwa hi mavabyi lama tlulerisiwaka hi ngati.
‘Ku Pfumala Nandzu Engatini Ya Vanhu Hinkwavo’
16. Kukotisa Pawulo, i langutelo rihi leri hi faneleke ku ri kombisa eka vutirheli lebyi hlawulekeke?
16 Hambi swi ri tano, a hi hundzukeleni nakambe eka lembe xidzana ro sungula. Malembe ya nkombo ma hundzile ku sukela loko Pawulo na Barnaba va twile Yakobo a tivisa nsivelo wa ku gandzela swifaniso, ngati na vuoswi. Hi nkarhi wolowo Pawulo a a endle maendzo mambirhi ya vurhumiwa ku hundza hi le Asia Minor ni ku ya fika eVuxeni bya Yuropa. Kutani ke, eku vuyeni kakwe hi le Mileta, wa swi kota ku vulavula ni vakulukumba va Efesa, lava teke ku ta hlangana na yena kona. U va tsundzuxa leswaku a nga titsetselelanga exikarhi ka vona eku ‘tirheleni ka Hosi hi ku titsongahata lokukulu, ni mihloti, ni miringo.’ Xana hina namuntlha ha tikarhata eku nyikeleni ka vululwa bya hina entirhweni wa Yehova? Hi fanele ku swi endla.—Mintirho 20:17-19.
17. Kukotisa Pawulo, xana hi fanele ku endla ntirho wa hina hi ndlela yihi?
17 Xana Pawulo u wu endlise ku yini ntirho wolowo? U nyikele vumbhoni kwihi na kwihi laha a kumeke vanhu, ngopfu-ngopfu emakaya ya vona naswona ku nga khathariseki vukhongeri lebyi va kuleke ha byona. A nga tshikanga ku letela vakulukumba volavo, naswona handle ko kanakana va hlanganyele na yena loko a ri karhi a dyondzisa “erivaleni ni le mindyangwini.” A hi vona ntsena lava pfunekeke hi vutirheli lebyi chivirikaka bya Pawulo, hikuva u ‘tsundzuxile swinene Vayuda ni Vagriki ku hundzukela eka Xikwembu ni ku pfumela eka Hosi Yesu.’ Xiya rito leri nge “swinene.” Xana hina namuntlha hi vona swinene leswaku tinxaka hinkwato ta vanhu, mintlawa hinkwayo, yi amukela vumbhoni?—Mintirho 20:20, 21; Nhlavutelo 14:6, 7.
18. (a) Kukotisa Pawulo, xana hi nga wu nghenisisa ku yini moya wa hina entirhweni wa Xikwembu? (b) Kukotisa Pawulo, xana hi fanele ku endlisa ku yini loko hi langutane ni mintshikilelo leyi andzaka?
18 Rito leri nge “swinene” ri humelela nakambe eka marito lama landzelaka ya Pawulo: “Ndzi vona leswaku ku lahlekeriwa hi vutomi, a swi na mhaka ni kuntsongo eka mina, loko ndzi nga kota ntsena ku heta leswi ndzi nga rhumiwa ku endla swona, ni ntirho lowu ndzi wu amukeleke eka Hosi Yesu, wa ku vula Mahungu Lamanene ya tintswalo ta Xikwembu.” (Mintirho 20:24) A ku nga ta va ni nkoka emoyeni wakwe, kumbe vutomi, loko xisweswo a nga hetisisi vutirheli byakwe. Xana hi titwa hi ndlela yoleyo hi vutirheli bya hina ke? Leswi masiku lawa ya makumu ya taka eku heleni ni leswi mintshikilelo, minxaniso, mavabyi kumbe malembe lama andzaka swi hi welaka, xana ha ha tama hi kombisa moya lowu fanaka ni wa Pawulo eku lavisiseni swinene ka miti leyi “fanelaka”?—Matewu 10:12, 13; 2 Timotiya 2:3, 4; 4:5, 7.
19. Hikwalaho ka yini Pawulo a swi kotile ku, “a ndzi na nandzu engatini ya n’wina hinkwenu”?
19 Pawulo a nga rindzelanga ku vona vakulu volavo va le Efesa nakambe. Hambi swi ri tano, hi ku tiyiseka lokukulu u swi kotile ku va byela a ku: “Hikwalaho siku ra namuntlha ndzi tiyisa leswaku a ndzi na nandzu engatini ya n’wina hinkwenu.” Njhani xana? Pawulo a nga halatanga ngati enyimpini. A nga yi dyanga ngati. Kambe a a tsakela ngopfu vutomi bya van’wana, hi laha byi yimeriweke ha kona hi ngati ya vona. A a nga lavi ku va vona va lahlekeriwa hi vutomi bya vona hi Siku ra Xikwembu ra ku Avanyisa hikwalaho ko hluleka kakwe ku va nyika vumbhoni swinene. A nga tshikanga ku byela vakulukumba volavo ni van’wana “makungu hinkwawo ya Xikwembu.”—Mintirho 20:26, 27.
20. (a) Ku pfumelelana ni xitsundzuxo lexi phindha-phindhiweke xa Yehova eka Ezekiyele, i vutihlamuleri byihi lebyi hi faneleke ku byi rhwala namuntlha? (b) Ku ta endleka yini eka hina ni lava va hi yingisaka?
20 Leswi “nhlomulo lowukulu” wu tshinelaka, xilaveko xo twarisa makungu hinkwawo ya Xikwembu xi va xa xihatla lexikulu. Xiyimo xi fana ni lexiya xa malembe lama nga vaka 2 600 lama hundzeke loko ku lovisiwa ka Yerusalema ku tshinela. Rito ra Yehova ri tile eka muprofeta wakwe Ezekiyele, ri ku: “Ṅwana wa munhu nḍi ku endla mulanguteri wa yindlu ya Israel. U ta yingisa rito le’ri nga ta huma e noṅwini wa mina, kutani u ta v̌a tlharihisa hi v̌ito ra mina. Loko nḍi ta ku ka lo’wo biha: U ta fa kunene! loko u nga ṅwi ṭunḍuši, u nga v̌ulav̌uli na yena e ku ṅwi hunḍukisa e ndleleni ya yena le’yo biha, leŝaku u ponisa v̌utomi bya yena, munhu lo’wo biha loyi o ta fa e ku hombolokeni ka yena, kambe ngati ya yena nḍi ta yi lav̌a e v̌okweni ra wena.” (Ezekiel 3:17-21; 33:7-9) Malandza ya Yehova lama totiweke ni “ntshungu lowukulu” wa vanakulobye va na vutihlamuleri lebyi fanaka namuntlha. Vumbhoni bya hina byi fanele ku va bya matimba. Xisweswo, esikwini ra ku tirihisela ka Xikwembu hi ta ponisiwa kun’we ni lava va hi yingisaka.—Esaya 26:20, 21; 1 Timotiya 4:16; Nhlavutelo 7:9, 14, 15.
21. Hi nga ku kombisa hi tindlela tihi ku xixima ngati loku tsakisaka Xikwembu naswona ku va na vuyelo byihi?
21 Etimhakeni ta vukala-tlhelo bya Vukriste, ta ku tshika ngati, ta ku nyikela vumbhoni swinene ni ku tirhisa ripfumelo egandzeIweni ra nkoka ra Yesu, un’wana ni un’wana wa hina a a tiyimisele ku hlayisa ku letela hinkwako ka Xikwembu. Xisweswo hi ta kota ku hlanganyela eku hetisekeni loku tsakisaka ka Psalma 33:10-12: “Yehova o onha makungu ya vamatiko; Wa endla mianakanyo ya matiko e ŝa-hava. Makungu ya Yehova ma tiyile hi laha ku nga heriki . . . Ku katekile tiko leri Yehova a nga Šikwembu ša rona!”
U Nga Hlamula Njhani Xana?
◻ I ku tirhisiwa kwihi kun’we ka ngati loku tisaka mikateko leyi nga heriki?
◻ Xana hi pfunekisa ku yini hi ku tshika ngati?
◻ Hi nga tihlayisisa ku yini hi nga ri na ‘nandzu engatini ya vanhu hinkwavo’?
◻ I xikombiso xihi xa ku tikarhata lexi hi faneleke ku xi landzela?
[Rito leri tshahiweke eka tluka 26]
The Wall Street Journal ya March 20, 1986, yi na mhaka ya xihloko lexi nge: “Tibanki Ta Ngati A Ti Sirheletekanga Eka AIDS.” Ndzimana yo sungula yi hlayekisa leswi: “Mphamelo wa ngati wa U.S. wu sirheletekile swintsongo ku tlula leswi tinhlengeletano to hlayisa ngati ti nga hi tshembisisaka swona. Mipompelo hi yona kahle-kahle yi nga ndlela leyikulu yo hangalasa Acquired Immune Deficiency Syndrome eka vanhu hinkwavo ku hundza ni le ka mintlawa ya sweswinyana leyi hanyaka hi manyala. Ku kamberiwa ka AIDS loku tirhisiwaka eku hlutiweni ka ngati leyi nyikeriweke ku nga ka ku nga tiyisi leswaku swiphemu hinkwaswo leswi nga ni switsongwatsongwani swi ta voniwa. Lexi nyanyisaka ku biha, vahlayisa va ngati a va swi rhandzi ku teka magoza lama nga antswisaka ku sirheleteka ka mipompelo.”