Xana Minkarhi Hinkwayo Wa Twisisa?
‘BUTI wa kona a a karihile ngopfu. Mupfuxi wa ku hlundzuka ka yena a ku ri ndzisana yakwe. Xana xivangelo a ku ri yini ke? Makwavo a nyikiwe xikhundla lexi yena a a tsoniwile. Loko ku hlundzuka kakwe ku ri karhi ku kula, munghana la tlhariheke u n’wi tsundzuxe ku lawula mintlhaveko yakwe. Handle ka sweswo ku ta humelela swin’wana swo biha. Kambe wanuna loyi u honise xitsundzuxo lexinene. Ematshan’wini ya sweswo, hi laha ku twisaka ku vava, u dlaye ndzisana yakwe.
Wanuna loyi a a ri Kayini, mativula ya vatswari va hina vo sungula, Adamu na Evha. Kayini u dlaye ndzisana yakwe A vele loko Yehova a amukele gandzelo ra A vele ivi a ala ra Kayini. Munghana wa vutlhari ku hava un’wana loko a nga ri Yehova Xikwembu, la nyikeleke ndzayo ya rirhandzu leyi Kayini a yi aleke. Hikwalaho ka sweswo, ku dlaya ku nghene eka ndyangu lowuntshwa, wa vanhu, naswona Kayini u gweveriwe ku hanya vutomi byakwe hinkwabyo tanihi munhu la lahliweke. Oho vuyelo lebyo biha bya ku hluleka ku twisisa ndzayo!—Genesa 4:3-16.
Malembe xidzana yo tala endzhaku ka Kayini, Hosi Davhida wa Israyele u endle vuoswi na Baceba, nkata Uriya wa Muheti, ivi wansati a xurha nyimba. Davhida u ringete ku tamela xirhalanganya hi ku sindzisa Uriya ku ya eka nsati wakwe. Loko a arile, Davhida u lunghiselele leswaku Uriya a dlayiwa enyimpini kutani a teka Baceba ku papalata leswaku wansati a dlayeriwa vuoswi. Muprofeta wa Xikwembu u te eka Davhida ivi a n’wi komba ku biha ka leswi a swi endleke. Davhida a twisisa ndzayo hi xihatla. Xisweswo ke, hambi leswi vutomi byakwe hinkwabyo a xanisekeke hikwalaho ka vubihi byebyo, Yehova u amukele ku tisola kakwe loku humaka embilwini.—2 Samuel 11:1–12:14.
Swikombiso leswi swimbirhi swa matimu swi hi komba nkoka wo yingisa ndzayo. Yi nga endla ku hambana exikarhi ka ku humelela ni ku hluleka, ntsako ni nhlomulo, hambi byi ri vutomi na rifu. A swi hlamarisi leswi Bibele yi nge: “Ndlela ya šihunguki yi lulamile mahlweni ka šona, kambe l’a amukelaka ku layiwa o tlharihile.” (Swivuriso 12:15) Kambe a swi olovi ku yingisa ndzayo. Hikwalaho ka yini swi ri tano? Hi ma hlakulela njhani malangutelo lamanene ya Hosi Davhida emhakeni leyi naswona hi papalata xikombiso lexo biha xa Kayini?
Ku Titsongahata Swa Pfuna
Hakanyingi vanhu va kuma swi nonon’hwa ku yingisela ndzayo hikuva a va swi koti ku amukela ntiyiso wa leswaku va lava mpfuno. Kumbe loko va wu amukela, a va swi voni leswaku ha yini va fanele ku amukela ndzayo yo huma eka munhu loyi. Kunene, lebyi i vutikukumuxi, naswona ku ehleketanyana swi nga pfuna eku byi heriseni. Hi xikombiso, Pawulo u te: “Hinkwavo va dyohile, kutani ku kwetsima loku a va nyikiwile hi Xikwembu, va ku pfumala.” (Varhoma 3:23) Sweswo swi hi komba leswaku un’wana ni un’wana u lava ndzayo nkarhi na nkarhi. Naswona swi hi komba leswaku na vona lava va hi layaka va na swona swihoxo. Ku hava la sawuteke. Kutani u nga pfumeleli swihoxo leswi vonakaka swa munhu un’wana swi ku sivela ku amukela mpfuno wihi na wihi lowu a nga ha vaka ni mfanelo yo wu nyikela.
Yesu u kandziyise xilaveko xo lwisana ni vutikukumuxi loko a byele valandzeri vakwe a ku: “Loko mi nga hundzuki mi fana ni vana, a mi nga ngheni eMfun’weni wa matilo.” (Matewu 18:3) Vana lavantsongo va titwa va sirheletekile loko vatswari va vona va va laya ni ku va kongomisa. U titwa hi ndlela yoleyo loko un’wana a ku laya, u xiya leswaku ndzayo yo tano yi kombisa rirhandzu ra munhu ni ku ku khathalela kakwe? (Vaheveru 12:6) Hosi Davhida, loyi ku titsongahata kakwe ko swi rhandza ka ku amukela ndzayo ku pfuleke ndlela yo va Yehova a amukela ku hundzuka kakwe, u susumeteleke ku tsala: “L’a lulameke, loko a nḍi ba, ti ta v̌a tintŝalo; loko a nḍi laya, ma ta v̌a mafura e nhlokweni ya mina.”—Psalma 141:5.
Langutelo ro tano ro titsongahata ri nga hi pfuna loko ndzayo leyi hi yi kumaka yi khumba swivandla leswi swi nga riki na milawu leyi vekiweke. Hi xikombiso, loko hi layiwa leswaku ku tisasekisa ka hina ni ndlela leyi hi ambalaka ha yona swi khunguvanyisa van’wana ebandlheni, swi nga ha lava ku titsongahata ka xiviri leswaku hi ta twisisa. Hambi swi ri tano, ku endla tano ku ta va ku landzela xikhutazo xa muapostola Pawulo lexi nge: “Munhu a nga tshuki a tilavela leswi nga swa yena ntsena, kambe a a ehlekete ni swa van’wana.”—1 Vakorinto 10:24.
Hi ntsako, Yehova u lunghiselele Bibele, leyi taleke ndzayo leyinene. Entiyisweni, rito leri nge “ndzayo” hi swivumbeko swa rona swo hambana-hambana ri kumeka endzeni ka yona minkarhi leyi tlulaka 170. Nakambe, u lunghiselela varisi va rirhandzu ku hi pfuna ku tirhisa ndzayo leyi. Lunghiselelo ra ndyangu i lunghiselelo rin’wana leri humaka eka Yehova ro nyikela mpfuno wa rirhandzu hi ndzayo yo huma eka vatswari lava va vonaka vutihlamuleri bya vona. Minkarhi hinkwayo hi ku titsongahata a hi yingiseni ku laya ko tano.
‘Hatlisa Ku Twa’
Yakobo 1:19 ya tsundzuxa: “Munhu un’wana ni un’wana a a hatlise ku twa, a hlwela ku vulavula, a hlwela ku kariha.” Leswi i ntiyiso swinene loko hi amukela ndzayo. Ha yini? Hikuva, xana a hi ntiyiso leswaku hakanyingi ha swi vona swihoxo swa hina, naswona a swi hi hlamarisi hi ku helela loko munghana la khumbekaka a hi komba swona ivi a hi laya ke? Kunene swa olova eka hinkwavo lava khumbekaka loko hi hatlisa ku vona leswi a ringetaka ku swi vula ivi hi ku titsongahata hi amukela mpfuno wa rirhandzu.
Loko munghana a hi tshinelela ni ndzayo, hi fanele ku tsundzuka leswaku a nga ha va ni ku chava. A swi olovi ku nyikela ndzayo. Kumbexana mulayi wa kona u ehlekete ngopfu hi marito kumbe ndlela yo yi tirhisa. Nkulu a nga ha sungula bulo hi ku hi bumabumela eka xivandla xa ntirho wa Vukriste lexi hi tirhaka kahle eka xona. Kambe sweswo a swi fanelanga swi hi vangela ku sola minsusumeto yakwe loko a ya fika eku nyikeleni ka ndzayo. Loyi a nyikelaka ndzayo eku sunguleni a nga ha vulavula hi ndlela yo gega, a ringeta ku ka a nga vi la pfumalaka vutlhari kumbe la nga pfuniki nchumu. Ku va hi va lava xiyaka ku ringana hi twisisa hi xihatla swi ta pfuna mulayi entirhweni wakwe ni ku hi susela mivilelo.
Minkarhi yin’wana mutsundzuxi a nga ha tirhisa xikombiso kumbe xifaniso ku hi pfuna ku twisisa. Jaha rin’wana a ri nga si va mudyohi lonkulu, kambe loko ri tekile ri fambe hi ndlela yo biha. Loko a anakanyisisa na rona, Mukriste la kuleke u teke rhula leyi a yi ri ehenhla ka desika. A petsa rhula emavokweni yakwe, a ku: “Loko ndzi petsa rhula hi ndlela leyi, xana ndzi nga swi kota ku tama ndzi ba ndzhati lowu lulameke hi yona ke?” Jaha ri twisisile. A ri ringeta ku petsa milawu leswaku yi fanela ku navela ka rona. Xifaniso xi ri pfunile ku landzela xitsundzuxo xa vutlhari xa Swivuriso 19:20: “Yingisela ku byeriwa, u amukela ku laya.”
Vona Ndzayo Leyi Gegaka
Ku xiya ko tano ku nga hi pfuna leswaku hi vuyeriwa hi ndzayo leyi gegaka, hambi ku nga kalanga ku nghenelela munhu un’wana. Leswi swi humelerile emhakeni ya jaha rin’wana ePortugal. A ri dyondza Bibele naswona ri kumile kopi ya buku ya Your Youth—Getting the Best out of It. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, u boxe leswaku ana se u hlaye buku leyi makhamba manharhu naswona yi n’wi pfunile. Hi ndlela yihi ke? Hi leswi leswi muntshwa a swi vuleke:
“A ndzi ri hava ntshembo wa xiviri wa vumundzuku, kambe ndzima ya 2 [“Mhaka Leyi Ha Yona U Nga Langutaka Eka Vumundzuku Hi Ntshembo”] yi antswise vutomi bya mina. Nakambe, ndzi tlange hi swirho swa mbeleko malembe yo tala ku ta fika sweswi; ku hava ni un’we loyi a ndzi byeleke leswaku leswi a swi hlundzukisa Xikwembu ni ku va leswi vavisaka eka mina. Endzhaku ko hlaya ndzima ya 5 [“Ku Tlanga Hi Swirho Swa Mbeleko Ni Vusodoma”], ndzi bohe kungu ro tshika mukhuva lowu. Ndzima ya 7 [“Swiambalo Ni Mavonakelo Ya Wena Swi Vulavula—Hi Wena”] yi ndzi pfune ku teka mavonakelo ya mina hi ndzexe tanihi ya nkoka naswona hi laha u nga swi vonaka ha kona, ndzi se ndzi tsemetile misisi.”
U ye emahlweni: “Hi malembe yo tala a ndzi dzaha. Ndzima ya 15 [“Swidzidzirisi—Xana I Mpfungura Wa Ku Hanya Ka Xiviri?”] yi ndzi ololoxile emhakeni yoleyo. Ndzi khongele eka Yehova, naswona ku sukela hi Sonto a ndzi se dzaha sigarete yin’wana. Wa tiva, ndzi vile ni vuxaka bya rimbewu ni munghana wa mina wa xisati, kambe ndzima ya 18 [“Xana Ku Tenga Ka Rimbewu Ka Twala?”] yi ndzi tivise langutelo ra Xikwembu ra mhaka leyi. Ana se ndzi vulavule na yena hi mhaka leyi, kutani u anakanye ku tsema vuxaka bya hina.”
I ntsako muni wonghasi ku vona mindzhundzuluko yo tano hi nkarhi wo koma evuton’wini bya muntshwa! I yini swi endleke leswaku swi koteka? I mhaka ya leswi a tekeke leswi a a swi hlaya tanihi ndzayo leyi tirhaka eka yena hi yexe.
Ku Hlayisa Ndzayo Swi Tisa Mikateko
Ndzayo—hambi yi ta eka hina hi ku gega hi Bibele kumbe hi tibuku ta Bibele, kumbe yi huma eka munghana hi ku kongoma—yi nga va leyi pfunaka. Leswi swi voniwa eka ntokoto wa tatana la laveke mpfuno eka vavanuna lava kuleke emoyeni ebandlheni ra ka vona hi leswi mufana wakwe wa malembe ya 18 hi vukhale a a nga ri na mhaka ni matshalatshala yakwe yo n’wi laya. Vakulu va Vukriste hi rirhandzu va anakanyisise ni tatana loyi, la hisekelaka ku tirhela Xikwembu kambe a vonaka a lava ku ringanisela eku tirhisaneni ni ndyangu wakwe.
Marito ya Pawulo ma hlayeriwe yena: “Na n’wina vatatana, mi nga dyisi vana va n’wina embitsi, kambe mi va kurisa, hi ku va laya ni ku va dyondzisa ta Hosi.” (Vaefesa 6:4) Tatana u komberiwe ku anakanyisisa: Xana ndlela leyi a ringeteke ha yona ku khutaza n’wana wakwe, hambi leswi a yi pfuna swinene, a yi dyisa mufana loyi mbitsi ke? Xana a ku ri mhaka yo rindzela leswaku n’wana a twanana ni ku hiseka ka tatana ko hisekela minhlangano ni ntirho wa Vukriste handle ko ringeta ku byala rirhandzu ra swilo swo tano embilwini yakwe? Xana u pfune n’wana wakwe ku ‘dyondza ku chava Yehova Xikwembu xakwe’?—Deuteronoma 31:12, 13.
Tatana u yingiserile ndzayo ivi a yi tirhisa. Vuyelo byi vile byihi ke? Mufana wakwe wa malembe ya 18 hi vukhale sweswi u va kona eka minhlangano ya Vukriste, naswona tata wakwe u fambisa dyondzo ya Bibele ya vhiki na vhiki na yena. Naswona hi laha tatana a hlamuseleke ha kona, “Sweswi hi na vuxaka lebyi antswaka bya tatana ni n’wana.” Ina, tatana kun’we ni n’wana va twisise ndzayo.
Ku hava ku tilumaluma leswaku hinkwerhu ha swi endla swihoxo ivi hi lava ndzayo nkarhi na nkarhi. (Swivuriso 24:6) Loko hi twisisa ivi hi hlayisa ndzayo ya vutlhari, hi ta tiphina hi mikateko yo tala. Exikarhi ka yona ku ta va ni mikateko yo vangama swinene eka hinkwavo: ku hlakulela ni ku hlayisa vuxaka lebyinene, bya munhu hi xiyexe ni Tata wa hina wa rirhandzu wa le matilweni, Yehova. Xisweswo ke, hi ta vula marito ya Hosi Davhida: “Nḍi v̌onga Yehova, hikuv̌a hi yena muleteri wa mina.”—Psalma 16:7.