Vuhlayisi Bya Ndyangu—Byi Fika Kwihi Xana?
“NDHAVUKO wa Vantima wu ndzi byela leswaku ndzi muhlayisi wa makwerhu,” ku vule Mutsari wa le Nigeria S. A. Jegede. “Ndhavuko wa Vantima wu lava xichavo ni ku khathalela vatswari va munhu.” Ina, eAfrika ni le swiyengeni swin’wana swa misava, ku pfuna swirho swa ndyangu i ndlela ya vutomi.
Hambi swi ri tano, hakanyingi, “ndyangu” wu anakanyeriwa wu ri lowu katsaka vahahani, vatatana, vamakwavo, vatukulu va xisati ni va xinuna—hambi va ri vanhu lava humaka endhawini yin’we ntsena! Kambe loko mindyangu ya Vantima yi ri karhi yi suka etindhawini ta le makaya yi ya emadorobeni hikwalaho ka mintirho, swirho swo tano leswi andzisiweke swa ndyangu swi ve xihlovo lexikulu xa swiphiqo. Mindyangu leyi hahlukeke hakanyingi yi tikuma yi rhendzeriwe hi maxaka lama kombelaka mali kumbe mali yo hakelela yindlu. Hambi swi ri tano, hikwalaho ka swilaveko leswi hlawulekeke swa vutomi bya le dorobeni, ku pfuna maxaka ya le kule kumbe vanhu lava humaka endhawini leyi fanaka hakanyingi swa nonon’hwa, loko swi nga koteki.
Bibele yi ri: “Loko munhu a nga pfuni maxaka ya yena, ngopfu-ngopfu lava va nga va ndyangu wa yena wa xiviri, u landzurile vupfumeri, kutani u tlula ni loyi a nga riki mupfumeri hi ku biha.” (1 Timotiya 5:8) Hambi swi ri tano, nawu wa vuhlayisi bya ndyangu wu fika kwihi? Xana Mukriste u boheka ku wundla swirho leswi andzisiweke swa ndyangu eka swiyimo hinkwaswo? Kumbe swi hi laha mutsari la tshahiweke laha henhla wa le Nigeria a swi vekaka ha kona: “Ku tirhisiwa loko biha ka fambiselo leri andzisiweke ra ndyangu a ku pfumeleriwi eka ndhavuko wa Vantima kumbe eBibeleni.”
Vatswari Ni Vana
Fambiselo leri kurisiweke ra ndyangu ri ve kona eminkarhini ya Bibele. Kambe ke, loko yi rhwexa Mukriste ndzhwalo wo ‘pfuna maxaka ya yena,’ ku hava laha Bibele yi kombaka leswaku leswi swi katsa maxaka hinkwawo ni van’wana va fambiselo leri kurisiweke ra ndyangu.
Ngopfu-ngopfu Bibele yi kandziyisa timfanelo ta vatswari eka vana. Malunghana ni leswaku bandlha ri n’wi pfuna, muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Hikuva vana a hi vona lava faneleke ku hlayisela vatswari exuma, kambe i vatswari lava fanelaka ku hlayisela vana.” (2 Vakorinto 12:14) H. B. Clark, mutirhela-mfumo wa nawu la dumeke, u te: “Mfanelo ya ntumbuluko ni ya mahanyelo lamanene yi le henhla ka tatana leswaku a wundla n’wana wakwe.” Tanihi nhloko leyi vekiweke hi Xikwembu ya xiyenge xa ndyangu, tatana u na vutihlamuleri lebyikulu byo va muwundli. Hakanyingi wansati u pfuneta hi ku hlayisa kaya khwatsi, a tirhisa mali hi vutlhari, hambi ku ri ku tirha ehandle ka le kaya loko swiyimo swi lava tano.—Ringanisa Swivuriso 31:10-31.
Hambi swi ri tano, xiya leswaku vatswari va khutaziwa ku endla leswi tlulaka ku kuma mali ntsena. Va khutaziwa ku “hlayisela” vana va vona mali yo karhi. Vatswari lava landzelaka ndzayo leyi ya vutlhari hakanyingi va swi kota ku pfuna vana va vona hambi ku ri endzhaku ka loko va kurile ivi va suka ekaya. Ngopfu-ngopfu leswi swa fanela loko vana va phikelela vutirheli bya Vukriste bya nkarhi hinkwawo naswona minkarhi yin’wana va lava ku pfuniwa hi swa timali leswaku va tshama entirhweni wolowo. A ku boxiwi nchumu hi ta ku “hlayisela” ka vatswari, swirho leswi nga hlayekiki ni leswi andzisiweke swa ndyangu.
‘Ku Nkhensa Loku Faneleke’
Ku khathalela loku ka rirhandzu etlhelweni ra vatswari a ku fanelanga ku ka ku nga hakeriwi. Muapostola Pawulo eka 1 Timotiya 5:4 u ri: “Loko wansati wa noni a ri ni vana kumbe vatukulu, a va rhange va dyondza timfanelo ta vona ta vukhongeri hi tlhelo ra ndyangu wa ka vona, va endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona, hikuva hi swona leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.” Ku wundliwa ko tano ka mutswari la dyuhalaka kumbe kokwana hakunene a ku ta pfumelelana ni nawu wa Bibele wa ku xixima vatswari va munhu.—Vaefesa 6:2; Eksoda 20:12.
Nakambe, xiya leswaku Pawulo entiyisweni a nga vekanga mindzhwalo ehenhleni ka maxaka ya le kule leswaku ya khathalela tinoni to tano. Le ndzhaku, laha a ku ri hava maxaka ya le kusuhi leswaku ya khathalela noni ya Mukriste leyi nga ni rhekhodo ya ntirho wo tshembeka, bandlha a ri fanele ku rhwala ndzhwalo wo n’wi wundla.—1 Timotiya 5:3, 9, 10.
Ndzhwalo wa Vukriste wo wundla “maxaka ya yena” xisweswo wu katsa munghana wa munhu wa vukati ni vana, vatswari na vakokwana hi laha ku heleleke. Vutihlamuleri bya muxaka lowu byi va kona hambi loko vanhu vo tano lava ku tiseketeriweke ha vona va nga ri vapfumeri kumbe va lamarile emirini hi ndlela yo karhi. Byi ya emahlweni ntsendze loko vanhu vo tano va ha hanya. Kutani loko munhu a nghenele vukati, byi nga ha katsa ni ku pfuna munghana wa munhu ku xixima vatswari vakwe kumbe va yena. Swihinga leswikulu swa vukati minkarhi yin’wana swi tlhekekile loko nawu lowu wu honisiwile kumbe wu biwe hi makatla.
Ku Wundliwa Hi Yini? Rini?
Hambi swi ri tano, vatswari a va fanelanga ku heta hi leswaku va nga hangalasa rifuwo ra vona hi ku tshemba leswaku eka nkarhi wihi na wihi, va nga lava ku seketeriwa hi tlhelo ra nyama eka vana va vona. Naswona a swi vuli swona leswaku va fanele ku endla swikombelo leswi nga twariki swa ku khathaleriwa eka vana va vona, lava hakanyingi va nga ni mindyangu ya vona vini leyi ndzhwalo wa vona wo sungula wu nga eka yona. Langutelo leri ri pfumelelana ni marito ya Pawulo: “Vana a hi vona lava fanelaka ku hlayisela vatswari exuma, kambe i vatswari lava fanelaka ku hlayisela vana.”—2 Vakorinto 12:14.
Eka ndlela leyi tolovelekeke ya swiendlakalo, vatswari va nga ha swi kota ku tilavela kaya ra vona vini, nhundzu ni xihlovo xa muholo (ku katsa ni muholo wa feme kumbe phenxeni ya hulumendhe) leyi nga va pfunaka emalembeni ya vona ya vudyuhari. ‘Mali i xisirhelelo,’ naswona hi ‘ku tihlayisela’ hi vutlhari, vatswari hakanyingi va nga papalata ku veka ndzhwalo lowukulu wa swa timali kumbe wa mintlhaveko ehenhla ka vana va vona endzhaku evuton’wini.—Eklesiasta 7:12.
Hambi swi ri tano, marito ya Solomoni eka Eklesiasta 9:11, ya hi tsundzuxa leswaku hambi ya ri makungu lama andlariweke khwatsi ya lawuriwa hi “nkarhi ni khombo.” Kutani ke, ku vuriwa yini loko, ku nga khathariseki ku kunguhata ka rixaladza, tindlela ta mpatswa to tiwundla ti hluleka kumbe va lava ku pfuniwa? Vana va vona lava chavaka Xikwembu hi ntumbuluko va ta susumeteriwa ku va pfuna hi ndlela yo karhi leyi twalaka. Leswi swi nga ha vula ku nyikela mpfuno wa swa timali, ku rhamba vatswari ku ta tshama na vona kumbe ekusuhi, kumbe, loko swi laveka, va lunghiselela vuhlayisi bya vandla ro karhi. Kavula, vatswari lava dyuhaleke kumbe vakokwana hakunene va fanele ku va lava twisisaka, va nga languteli leswaku vana va vona va va nyika mahanyelo yo tshama emafurheni, hikuva ndzayo ya Bibele yi ri: “Loko hi ri ni swakudya ni tinguvu, hi ta kolwa hi swona.”—1 Timotiya 6:8.
Etimhakeni to tala, minongonoko ya nsirhelelo wa ntirhisano wa hulumendhe, tiphenxeni, mimpfuno ya vadyuhari ni timali ta munhu hi xiyexe swi nga nyika vuhlayisi lebyi faneleke, lebyi ringaneke khwatsi, eka vatswari lava dyuhaleke kumbe vakokwana. I vutlhari ku kumisisa leswaku i malunghiselelo wahi lama nga kona eka lava va fanelekaka.—Varhoma 13:6.
Papalata Mianakanyo Ya Vafarisi
Yesu u tshinye vatsari ni Vafarisi hikuva va te eka vatswari lava pfumalaka: “Leswi a ndzi ta fanela ku ku pfuna ha swona, i mhamba leyi hlayiseriweke Xikwembu.” (Matewu 15:5) Esikwini ra Yesu, vakhongeri va Vayuda a va vekela mali kumbe nhundzu etlhelo leyi eku heteleleni a yi ta va munyikelo etempeleni. Vafarisi va hlohlotele langutelo ra leswaku loko yo kala yi nyikeriwa, nhundzu yo tano ehansi ka xiyimo xihi kumbe xihi yi nga ka yi nga tirhiseriwi xikongomelo xihi na xihi xin’wana—ku katsa ni ku hlayisa vatswari lava dyuhaleke.
Kriste u sole ku anakanya loku ka Vafarisi tanihi loku nga pfumelelaniki ni moya wa Nawu wa Xikwembu. Hi ku vona ka yena, ku xixima vatswari va munhu swi ve mhaka-nkulu ehenhla ka vulawuri lebyi endliweke hi vanhu. Hi ku fanana namuntlha, Vakriste van’wana va nyiketele vutomi bya vona evutirhelini, kumbexana va tirha tanihi varhumiwa, maphayona kumbe valanguteri lava famba-fambaka. Loko va vona leswaku vatswari va vona a va ri eku pfumaleni, va lavisise tindlela to hlayisa vatswari va vona hi matimba va ri karhi va hambeta ni xivumbeko xa vona xa vutirheli. Kambe loko malunghiselelo yo tano ma nga koteki hi ndlela yihi na yihi, a va ehleketanga leswaku malunghelo ya vona evutirhelini a ya ri ya nkoka swinene ku tlula ku xixima vatswari va vona. Vanhu vo tano va fanele ku bumabumeriwa swinene hi ku endla ku hundzuka evuton’wini bya vona—hakanyingi hi ku tinyiketela lokukulu ka munhu hi xiyexe—leswaku va ta hlangavetana ni timfanelo ta mindyangu ya vona.
Ku Endla Leswinene Eka Hinkwavo
Hambi leswi Bibele yi bohaka Vakriste ku khathalela swirho leswi pfumalaka swa le kusuhi swa ndyangu wa ka vona, leswi a swi vuli swona leswaku a wu fanelanga ku komba rirhandzu eka swirho leswi andzisiweke swa ndyangu. Minkarhi yin’wana vahahani, vamakwavo, kumbe vatukulu va xinuna va vonaka va ri kusuhana swinene tanihi swirho swa ndyangu swa le kusuhi! Bibele yi hi khutaza leswaku ‘hi endlela vanhu hinkwavo leswinene.’ (Vagalatiya 6:10) Loko Mukriste a ri na tindlela to pfuna munhu wo tano, hakunene a nga ka a nga va ‘pfaleli mbilu ya yena.’ Entiyisweni, a nga ha titwa a boheka ku pfuna.—1 Yohane 3:17.
Hambi swi ri tano, xiboho lexikulu xa Mukriste xi le ka ndyangu wakwe wa le kusuhi—munghana wa vukati, vana, vatswari na vakokwana. Hikwalaho u ta ehleketisisa hi vukheta emahlweni ko teka vutihlamuleri lebyi nga va vavisaka—hi swa timali, mintlhaveko, kumbe emoyeni.
Xitsundzuxo xa Bibele xa ku khathalela ndyangu xisweswo i xinene naswona xa twala. Ku xi tirhisa swi nga ntshunxa Mukriste eka ku vilela loku nga lavekiki, naswona swi nga n’wi pfuna ku veka tipakani ta yena. Hinkwaswo leswi swi dzunisa Yehova, “Tatana, loyi ndyangu wun’wana ni wun’wana, ematilweni ni la misaveni, wu vuriwaka wa tatana hikwalaho ka yena.”—Vaefesa 3:14, 15.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Vatswari va Vukriste va ni ndzhwalo lowukulu eka vana va vona vini
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Vutihlamuleri bya Mukriste byi nga ha fika ni le ka vatswari lava dyuhaleke kun’we ni vana va munhu