Xana Vukhongeri I Nsusumeto Wa Mahanyelo Lamanene?

LOKO ti hlamula xivutiso lexi, timiliyoni a ti ta pfumelelana na George Bernard Shaw, loyi a tsaleke a ku: “Vukhongeri i nsusumeto lowukulu—hi wona nsusumeto wa matimba wa xiviri ntsena emisaveni.” Ku hambana ni sweswo, mutsari wa Munghezi wa lembe xidzana ra vu-19 John Ruskin, loko a tsala hi swisekelo swa ku tshembeka, u monyile a ku: “Vukhongeri lebyi nga nyawuriki i nchumu lowu boleke ngopfu eka yena minkarhi hinkwayo.” I langutelo rihi leri u ehleketaka leswaku ri kusuhi na ntiyiso?

Tanihi vumbhoni bya nsusumeto wa mahanyelo ya vukhongeri, un’wana a nga ha kombetela eka munhu loyi a veke “munhu la cinceke” loko a ‘nyiketele vutomi byakwe eka Yesu Kriste.’ Yoleyo i ndlela leyi magazini wa matiko hinkwawo wu hlamuseleke “ku hundzuka” ka Charles Colson ha yona, loyi a a katsekile eka vugevenga bya Watergate. Un’wana a nga ha kombetela eka lava va vulaka leswaku vukhongeri bya vona byi va ponisile eka vutomi bya vunghwavava kumbe xihoko. Eka matiko lama ya nga riki ya Vukriste, timiliyoni ta Tibibele ti hangalasiwile, leti handle ko kanakana ti pfuneke vanhu vo tala ku antswisa vutomi bya vona emahanyelweni. Entiyisweni, vukhongeri byi nghenise nkucetelo wa mahanyelo lamanene eka vanhu vo tano.

Tlhelo Lero Biha

Hi tlhelo rin’wana, vukhongeri bya Hitler a byi nga ri lebyi sivelaka ngopfu eka yena. Leswi swi vangele vanhu lava tshembekaka ku hlamala mhaka leyi xikombelo lexi endliweke eka Phophu Pius XII xo hlongola Hitler xi nga hlamuriwangiki ha yona. Catholic Telegraph-Register ya Cincinnati, Ohio, ehansi ka xihloko lexi nge “U Kurisiwe Tanihi Mukhatoliki Kambe U Tlula Ripfumelo Ku Vula Telegram Eka Phophu,” yi vikile yi ku: “Xikombelo xi endliwile eka Pius XII leswaku Reichsfuehrer Adolph Hitler a hlongoriwa.” Loko goza leri a ri lo tekiwa, xana a ri ta va ri khumbe vuyelo bya nyimpi ni ku pfuna ku hlayisa vanhu eka ku xaniseka lokukulu? Lexi khomisaka gome, phophu a nga hlamulanga.

Vukati lebyi nga riki bya ximfumo byi toloveleke ngopfu eka matiko man’wana ya Khatoliki eAmerika Dzonga. Naswona eAmerika N’walungu mufundhisi u tsale mahungu a ku: “Amukelani Vunghwavava—I Ntlhatlho Lowo Kwetsima.” (Philadelphia Daily News) Nakambe languta eka swiyimo swa matiko man’wana ya Protestente laha ku cincana hi vavasati, rimbewu ra le mahlweni ka vukati ni rimbewu ehandle ka vukati swi tolovelekeke ngopfu. Hi kuma xivangelo xa leswi swi ringanyetiweke eka xihloko xa nyuziphepha: “Vafundhisi Va Miyela eHenhleni Ka Rimbewu Ra Le Mahlweni Ka Vukati.” Xihloko lexi xi te: “Vafundhisi va Amerika va tshike ku chumayela hi rimbewu ra le mahlweni ka vukati hi ku dyoha . . . Va chava leswaku va ta lahlekeriwa hi swin’wana swa swirho swa vona.” (Telegraph, North Platte, Nebraska) Kutani xana vukhongeri hinkwabyo i nsusumeto wa mahanyelo lamanene?

EVujaganini, ku kayivela ka vukhongeri nsusumeto wa mahanyelo ku vonaka ngopfu enkarhini wa nyimpi. Vona leswi u anakanyaka swona hi swiga leswi swo tsakisa. Hi 1934 Walter W. Van Kirk, loyi enkarhini wolowo a a ri matsalana wa ndzawulo ya Huvo ya Ntwanano wa Tikereke ta Kriste eAmerika, u tsarile a ku: “Vachumayeri ni vanhu lava nga riki vafundhisi va teke xiyimo lexi tiyeke ku lwisana ni nyimpi . . . Nyimpi leyi ya ku rhula ya tikereke yi huma eka ntshembo wa leswaku nyimpi yi hambana hi laha ku heleleke ni ku chumayela ni swiendlo swa Yesu.” (Religion Renounces War) Endzhaku ko tshaha tikereke ni vafundhisi vo hlayanyana, buku yi dlayelerile yi ku: “Tikereke, ngopfu-ngopfu, ti vule erivaleni leswaku a ta ha fanelanga ku langutiwa tanihi swihlanganiso emhakeni ya ku dlaya ni ku vavisa vanhu. Vachumayeri va . . . hlamba mavoko ya vona engatini ya vanhu-kulobye, va tshika xinakulobye na Khezari.”

Hambi swi ri tano, lexi khomisaka gome ku vhumba koloko ku tshembisaka a ku vanga ntiyiso. Loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tlhekekile, ku hava na byin’we bya vukhongeri lebyikulu bya Vujagana lebyi yimeke byi tiyile byi ‘lwisana ni nyimpi.’ Xana kereke endhawini ya ka n’wina yi endle tano?

Mahanyelo Lamanene Lama Hohlokeke

Loko u xiyisise vumbhoni byo karhi eka matlhelo lamambirhi, xana a wu nga ta pfumela leswaku eka timhaka hinkwato to tala, vukhongeri lebyi dumeke bya misava a byi na nsusumeto lowu tiyeke wa mahanyelo lamanene ke? Magazini wa Look wu te: “Tikereke . . . ti hlulekile ku nyikela vurhangeri bya mahanyelo lamanene, naswona hikwalaho ka leswi vutihlamuleri bya tona byi nga lebyikulu ngopfu, ku tsandzeka ka tona hi loku nyanyisaka.” The Courier-Mail ya Brisbane, Australia, yi vulavule hi ku tsandzeka ka vukhongeri bya Vujagana ku lunghiselela nsivelo eka rigangugangu yi ku: “Loko swi ta eka Vabixopo ni Vafundhisi . . . ku tsala leswaku vugangu byi nga ha va xiendlo xo tenga lexi ‘twarisaka ku Dzuneka ka Xikwembu,’ . . . leswaku vumbhisa a byi bihanga naswona hambi byi ri vuoswi a byi hoxanga; kutani wanuna ni wansati lava tolovelekeke, naswona ngopfu-ngopfu mufana ni nhwanyana va kondlo-a-ndzi-dyi, va pfilunganyeka exikarhi ka leswo lulama ni leswo biha. Vuyelo bya vunwa lebyi hinkwabyo bya Mahanyelo Lamantshwa byi ve ku hohloka ka mahanyelo lamanene.”

E-e, lexikulu ngopfu, vukhongeri bya misava a hi nsusumeto wa xiviri wa mahanyelo lamanene. Ku hambana ni sweswo, byi fanele ku rhwala vutihlamuleri bya swiyimo leswi khomisaka gome swa mahanyelo namuntlha. Hambi swi ri tano, tanihi leswi vukhongeri byi faneleke byi vula “ntirho ni vugandzeri bya Xikwembu kumbe la nga ni matimba lama tlulaka ya munhu,” xana a byi fanelanga byi va nsusumeto wa leswinene ematikweni hinkwawo laha byi nga kona? I yini leswi kayivelaka? Vukhongeri bya wena byi nga nyikela nsusumeto wo tano namuntlha hi ndlela yihi?