Ku Lulamisa Timhaka eXikarhi Ka Wena Ni Xikwembu

“Loko ŝidyoho ŝa ṅwina ingi ŝi tŝhukile, ŝi kotisa šiv̌unguv̌ungu, šana ŝi basa tani hi gamboko?”—ESAYA 1:18.

1, 2. (a) Xana u nga ha anakanya yini loko un’wana a ku: “Manuku tana, hi kanela swin’we”? (b) Ha yini hi nga fanelanga ku langutela ku va ni ku nyikana ni Xikwembu?

LOKO, hikwalaho ka xihoxo xin’wana kumbe tihanyi ta nkarhi lowu hundzeke, ku hambana ku ve kona exikarhi ka wena ni un’wana, xana a wu ta hlamula marito lawa hi ndlela yihi: ‘Tana, hi tenga timhaka’? Xexo a ku ta va xirhambo xo tshama ehansi ku nyikaniwa, ni ku pfumelelana ni ku landzula. Un’wana ni un’wana a nga nyikela langutelo ra yena, naswona un’wana ni un’wana a nga ha amukela mpimo wo karhi wa xihoxo kumbe xidoledole.

² Kambe xana u nga anakanya leswaku Muvumbi a nga rhamba hi ku twisisa koloko, “Tanani, hi tenga timhaka,” hi laha Esaya 1:18 yi hlayekisaka xiswona eka Tibibele to tala? Doo. Ku hava ni un’we wa hina loyi a nga langutelaka ku “endla njhekanjhekisano hi swona” (The New English Bible) kumbe ku nyikana na Yehova, onge a nga ha fanela ku pfumelelana ni ku landzula. Hambi swi ri tano, loko hi lava ku rhula ni Xikwembu, xana Esaya 1:18 yi lava yini?

3. Hi yihi mianakanyo leyi kongomeke ya rito ra Xiheveru leri minkarhi yin’wana ri hundzuluxeriwaka va ku “ku kanela swin’we” eka Esaya 1:18?

³ Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “ku tenga timhaka” kahle-kahle ri vula “ku kunguhata, ku avanyisa, ku kombisa.” Ri yelana ni nawu, ri kombisa vanhu lava tlulaka vambirhi lava tengisanaka. Kungu a ri katseka.a (Genesa 31:37, 42; Yobo 9:33; Psalma 50:21; Esaya 2:4) Wilson’s Old Testament Word Studies yi nyikela nhlamuselo leyi nge: “Ku kongoma; ku anakanya, ku kombisa leswi lulameke ni ntiyiso.” Xikwembu a xi lerisa xi ku: “Manuku tanani, hi ololoxa swilo” (The New American Bible) kumbe, “a hi lulamiseni timhaka.”

4-6. Xana Esaya a a ri mani, naswona u tirhe rini tanihi muprofeta?

⁴ Yehova Xikwembu u tirhise muprofeta Esaya ku hundzisela rungula leri ra nkoka lowukulu. Xana Esaya a a ri mani, naswona ha yini rungula rakwe a ri faneleka enkarhini wa yena? Ku tlula sweswo, xana hi nga pfunekisa ku yini hi rona?

⁵ Loko ku boxiwa “muprofeta,” vo tala namuntlha va nga ha anakanya jaha rin’wana leri tinyiketeleke evugandzerini leri a ri twarisa langutelo ra rona leri soholotiweke ra swilo swa xiviri. Van’wana va nga ha ehleketa hi muluveri wa khale loyi a tiendlaka muavanyisi wa swiyimo leswi nga kona. Mayana ku hambana ni sweswo ka wanuna la ringaneleke ni lonene Esaya, loyi Yehova Xikwembu a n’wi tirhiseke ku tsala buku ya Bibele leyi tameleke vito rakwe.

⁶ “Esaya, ṅwana Amots” a a tshama eYuda naswona u tirhele Yehova hi ku gingirika “e mikarini ya Ozias, na Yotam, na Akaz na Ezekias, tihosi ta Yuda”—ku tlula 40 wa malembe. Hi ku titsongahata, Esaya a nga nyikelanga rungula ro tala ehenhleni ka yena. Matimu ya vula leswaku a a ri wa ndyangu wa vuhosi wa Yuda. Ha tiyiseka leswaku a a ri wanuna wa ndyangu loyi nsati wakwe a n’wi velekeleke vana vambirhi va majaha. A nga ha va a tlhele a teka endzhaku ka loko nsati wakwe a file, a va tata wa n’wana un’wana wa mufana, loyi a thyiweke Emanuel hi vuprofeta.—Esaya 1:1; 7:3, 14; 8:3, 18.

7. Ha yini hi fanele ku tsakela vuprofeta bya Esaya?

⁷ Ku ni ku fanana exikarhi ka nkarhi wa Esaya ni wa hina. U swi vonile leswaku hi hanya enkarhini wa nkwetlembetano wa matiko hinkwawo, wa tinyimpi kumbe minxungeto hikwalaho ka wona. Hambi leswi varhangeri va vukhongeri ni politiki lava tivulaka lava gandzelaka Xikwembu va tiendlaka swikombiso leswi faneleke ku landzeriwa, nkarhi na nkarhi hi vona swiviko swa mahungu-phepha swa vukanganyisi bya vona eka timali ni mahanyelo. Xana Xikwembu xi languta varhangeri vo tano hi ndlela yihi, ngopfu-ngopfu lava hlanganeke ni Vujagana? Xana i yini lexi va rindzeleke ni lava va va landzelaka? Ebukwini ya Esaya, hi kuma marito ya Xikwembu lama tirhaka ngopfu eka timhaka to tano ta sweswinyana. Hi tlhela hi kuma tidyondzo ta un’wana ni un’wana wa hina tanihi leswi hi phikelelaka ku tirhela Xikwembu hi munhu hi xiyexe.

Muprofeta eTikweni Leri Nga Ni Nandzu

8. Xana buku ya Esaya yi tamele yini, naswona yi tsariwe hi xitayele xihi?

⁸ Loko u hlaya buku ya Esaya, u ta kuma marungula ehenhleni ka nandzu wa Yuda na Yerusalema, vuxokoxoko bya matimu ya minhlaselo ya nala, switiviso swa nhlomulo ematikweni ya le kusuhi, ni ku vhumba loku khutazaka ka ku tlheriseriwa ni ku ponisiwa ka Israyele. Leswi swi tsariwe hi ndlela leyi twalaka, leyi tsakisaka. Dr. I. Slotki u ri: “Swichudeni swi yisa ku dzuneka ka mbilu hinkwayo eka vutlhari bya Esaya bya mianakanyo ni tinhlamuselo takwe leti twalaka leti nga erivaleni, xileriso xakwe xa ku gega ka matimba, ku phindha-phindha switatisi, ku phindha-phindha ni ku ringanisela lokunene ni ku khuluka ka mpfumawulo lowu yelanaka ka swivulwa swa yena.” A hi langutisiseni hi ku kongoma rungula ro sungula ra Esaya—leri kumekaka eka ndzima 1.

9. Xana hi tiva yini hi ta nkarhi ni swiyimo swa ku tsariwa ka Esaya ndzima 1?

⁹ Muprofeta a nga vuli hi ku kongoma nkarhi lowu a tsaleke ndzima leyi ha wona. Esaya 6:1-13 yi sungula hi lembe leri Hosi Ozias a feke ha rona. Kutani loko Esaya a rhekhode tindzima ta yena to sungula emahlweninyana, ti nga ha kombisa xiyimo lexi a xi nga ri kona enkarhini wa ku fuma ka Ozias. Kahle-kahle, Ozias (829-777 B.C.E.) “u hambetile a endla le’ŝi lulameke mahlweni ka Yehova,” kutani Xikwembu xi katekisa ku fuma ka yena hi ku humelela. Kambe, ha swi tiva leswaku hinkwaswo a swi nga ri swinene, hikuva “tiko a ri ṭhama ri humesa maganḍelo ni ku hisa miri ya risuna e ŝiṭungeni” Xikwembu xi nga si ba Ozias (kumbe, Azariya) hi nhlokonho hikwalaho ko nyikela gandzelo etempeleni hi ku tikukumuxa. (2 Tikronika 26:1-5, 16-23; 2 Tihosi 15:1-5) Vubihi lebyi enkarhini wa Ozias byi nga ha va byi yise eka vunyingi bya vubihi lebyi hi hlayeke ha byona lebyi katsaka ntukulu wa yena Hosi Akazi (762-745 B.C.E.), leswi nakambe swi nga ha vaka leswi Esaya a a swi hlamusela. Kambe swa nkoka ngopfu ku tlula siku leri kongomeke ra ndzima 1 hi leswi susumeteke Xikwembu ku vula marito lama nge: ‘A hi ololoxeni timhaka exikarhi ka hina.’

10. Enkarhini wa ku fuma ka Hosi Akaz, i xiyimo xihi lexi a xi ri kona eYuda, ngopfu-ngopfu exikarhi ka varhangeri?

¹⁰ Esaya u twarisile hi matimba a ku: “Yo! khombo ra tiko ra v̌adyohi, ra rišaka le’ri teleke ku homboloka, ra v̌anhu la’v̌o biha, ra v̌ana la’v̌o hunguka. V̌a fularele Yehova, v̌a sanḍile mukwetsimi wa Israel, v̌a tlhelele nḍaku. . . . Nhloko hikwayo yi v̌abya, ni mbilu hikwayo yi twa ku v̌av̌iseka. Ku suka mikonḍweni, ku yisa nhlokweni, a ku na laha ku lulameke.” (Esaya 1:4-6) Ku fuma ka Hosi Akaz ka 16 wa malembe a ku funghiwe hi ku tala ka vugandzeri bya swikwembu swa hava. U hise “v̌ana v̌a yena [tanihi magandzelo], e nḍilweni, a lanḍa manyala ya matiko . . . a ṭhama a . . . hisa miri ya risuna e tindhawini le’ti tlakukeke, ne ŝiṭungeni, ne hansi ka miri hikwayo le’yi hlukeke.” (2 Tikronika 28:1-4; 2 Tihosi 16:3, 4) Vubihi, ku ba mati, ni vunghwavava a swi tele exikarhi ka tihosana, lava a va fanelekela ngopfu ku va vafumi eSodoma ya khale. (Esaya 1:10, 21-23; Genesa 18:20, 21) Entiyisweni, Xikwembu a xi swi kotanga ku va amukela. Naswona ni varhangeri vo tano, xana vanhu a va ta fambisa ku yini?

11. Xana hi fanele ku twisisa Esaya 1:29, 30 hi ndlela yihi?

¹¹ Muprofeta Esaya u kombise xiyimo lexi khomisaka tingana xa vanhu hi ku boxa mirhi ni mintanga leyi hlawulekeke laha a va nyikela magandzelo ya swifaniso ni magandzelo lama hisiweke eka swikwembu swa vuhedeni. ‘Mirhi leyi ya terebinte’ a yi ta va xivangelo xa tingana. (Esaya 1:29; 65:3) Loko a yisa swifaniso eka vagandzeri va swikwembu swa hava hi voxe, Esaya u tsarile a ku: “Mi ta fana ni muri wa terebinte loko matluka ya wona ma v̌unile, ni tani hi ntanga loko wu pfumale mati.” (Esaya 1:30) Ina, vanhu lava tshikaka Yehova “va ta lova.” Va ta fana ni ngoti (swiphemu leswi tshwaka swa ntswembano), naswona swifaniso swa vona swi ta va nhlahle—ha swimbirhi swi ta herisiwa.—Esaya 1:28, 31.

12, 13. I ku fanana kwihi loku nga kumiwaka exikarhi ka nkarhi wa hina ni wa Esaya?

¹² Manuku ringanisa sweswo ni xiyimo namuntlha. Hi nkarhi lowu ringanaka n’hweti, nyuziphepha eUnited States yi vikile yi ku: Xirho lexi rhangelaka xa vupresidente xi tshikile hikwalaho ka xipoyilo xa swiviko swa “vugangu” bya yena; mufundhisi la dumeke u cinciwile endzhaku ka ku tivula vuoswi ni ku va a soleriwa vusodoma, ku cinca vavasati ni ku tirhisa timali hi ndlela yo biha leswaku a hakela mali yo ba mati. (U “vikiwa a tirhise ntsengo lowu hlamarisaka wa [R9,2] wa timiliyoni yo riha ku sukela hi 1984.” Time, May 11, 1987) EAustria n’waxemu, Ndhuna ya Tinghwendzha yi ‘hlongoriwile ni ku voniwa nandzu wo tlangisa R12 wa timiliyoni hi ku lavela khale ka swirho swa ndyangu lowu lawulaka ni tintombhi ta swiyimo swa le hansi ngopfu tiyindlu to tumbelela ni vanghana.’ Kumbe xana u nga nyika swikombiso swin’wana swa varhangeri vo tano. Xana u ehleketa leswaku langutelo ra Xikwembu hi rihi ha vona?

¹³ Malunghana ni vanhu hi ntolovelo, ku ni mpfilumpfilu lowu andzaka wa vukhongeri. Van’wana va fularhela vukhongeri hi ku nyangatseka kumbe ku lahlekeriwa hi ku tsakela. Hi xikombiso, kwalomu ka 3 wa tiphesente ntsena ta vaaka-tiko va Nghilandi ti va kona ekerekeni leyi simekiweke. Eka tlhelo rin’wana, hi kuma vukhongeri lebyo tlula xikalo. Leswi swi le rivaleni eka ku kula ka tikereke to hanyisa, ni mintlhaveko ya vona ehenhla ka ku va “va ponisiwile,” ku vulavula tindzimi kumbe ku vona vavabyi va “hanyisiwa.” Mintshungu yi khitikanela etikerekeni hi ku langutela mahlori. Van’wana va endla magandzelo tanihi swiendlo swa “ripfumelo,” tanihi ku kasa hi matsolo lama humaka ngati va ya vona Ntombhi ya Guadalupe [Muti wa Mexico]. Nyuziphepha yi te: “Hambi leswi eka va le handle ku va ka yena ni ku dzuneka loku a gandzeriwaka ha kona ku nga ha vonakaka ku ri ku pfanganisiwa ka le rivaleni ka Vukriste ni vuhedeni, Ntombhi leyi i ya nkoka ngopfu eka Vukhatoliki bya Mexico handle ko kanakana.”

Xana U Nga Kuma Musa Wakwe Hi Ndlela Yihi?

14. Hi ku tirhisa Esaya, xana Yehova u swi vekise ku yini erivaleni leswaku A nga va amukeli hinkwavo lava tivulaka leswaku va N’wi gandzela?

¹⁴ Yehova Xikwembu a nga siyi mpfilumpfilu malunghana ni langutelo ra yena ra lava va tivulaka ku va etlhelweni rakwe kambe lava nga ‘gandzeriki Tatana hi moya ni ntiyiso.’ (Yohane 4:23) Loko tiko, ntlawa wa vukhongeri, kumbe munhu a nga endli hi ku pfumelelana ni mimpimanyeto leyi hlavuteriweke ya Xikwembu, swiendlo swihi na swihi swa vukhongeri a swi pfuni nchumu. Hi xikombiso, minkhuvo ni magandzelo ya vukhongeri a yi ri xiphemu lexi lavekaka xa vugandzeri bya ntiyiso eIsrayele wa khale. (Levitika, tindzima 1-7, 23) Hambi swi ri tano, Esaya u humese langutelo ra Xikwembu—ku hlundzukisiwa hi Vayuda lava nga tshembekiki lava hlayisaka mikhuva yoleyo. Xikwembu xi te: “Loko mi ṭhambuluta mav̌oko ya ṅwina, nḍi mi sirelela mahlo ya mina; loko mi anḍisa mikhongelo ya ṅwina, a nḍi yingisi.” (Esaya 1:11-15) Sweswo swi tano ni namuntlha. Ematshan’wini ya minkhuvo kumbe milawu ni swikhongelo swa vukhongeri leswi tiviwaka hi nhloko, Xikwembu xi lava swikhongelo ni swiendlo leswinene leswi humaka embilwini.

15. Ha yini Esaya 1:18 yi hi nyika xivangelo xa ntshembo, naswona hi yihi nhlamuselo ya marito lama nge, ‘Tanani hi lulamisa timhaka’?

¹⁵ Ku tiva ka hina sweswo swi nyika swisekelo swa ntshembo. Vanhu va nga kuma musa wa Xikwembu. Njhani? Esaya u khutazile a ku: “Hlambani, mi tibasisa, susani mahlweni ka mina e mitiro le’yo biha ya ṅwina; ṭhikani ku endla ŝo biha. Dyonḍani ku endla le’ŝinene, lav̌ani le’ŝi lulameke.” Eyinhleni leyi Esaya u tise xileriso xa Xikwembu: “Tanani, hi tenga timhaka!” Kutani Yehova a a nga lavi ku vulavurisana exikarhi ka tintangha leti nga ta tshama ehansi leswaku ti nyiketana. Xikwembu a xi tiva leswi lulameke, kumbe leswinene. Ku avanyisa ka yena a ku ku: Ku cinca kwihi na kwihi loku a ku laveka a ku ri eka vanhu, lava a va fanele ku pfumelelana ni mimpimanyeto ya yena yo lulama ni leyinene. Sweswo swi tano ni namuntlha. Ku cinca ka koteka, ku va ni tintswalo. Hambi ku ri munhu loyi ndlela ya yena a yi bihe ngopfu a nga cinca. Esaya u tsarile a ku: “Loko ŝidyoho ŝa ṅwina ingi ŝi tŝhukile, ŝi kotisa šiv̌unguv̌ungu, ŝi ta basa tani hi gamboko.”—Esaya 1:16-18.

16. Van’wana va endlise ku yini hi switsundzuxo leswi seketeriweke eBibeleni malunghana ni vudyoho?

¹⁶ Hambi swi ri tano, ku ni mboyamelo wo xiya xitsundzuxo xo tano kambe u anakanya leswaku xi tirha eka van’wana. Entiyisweni, vo tala esikwini ra Esaya va endle sweswo. Kahle-kahle, munhu un’wana ni un’wana u fanele ku tikambela. Loko Mukriste a ri na nandzu wa xidyoho lexikulu, ku nga va ku ri ku hemba, vumbabva, vunghwavava kumbe swihoxo swin’wana leswikulu, ku hundzuka ni mintirho leyi fanelaka ku hundzuka i ya nkoka. (Mintirho 26:20) Hi laha swi bumabumeriwaka, van’wana va endle leswaku ‘va tenga timhaka exikarhi ka vona na Yehova.’ Hi xikombiso, Xihondzo xo Rindza xa Xinghezi xa April 15, 1985, xi kanele mhaka yo lunghisa swihoxo leswi nga ha vaka xihundla eka van’wana kambe swi xiyiwa hi Xikwembu. (Matewu 6:6; Vafilipiya 4:13) Swivandla swinharhu leswi faneleke ku anakanyeriwa swi boxiwile: ku amukela mpompelo wa ngati exihundleni, ku tlanga hi swirho swa mbeleko ni ku tirhisa xihoko hi ndlela yo biha. Endzhaku ko xiyisisa xihloko xexo, nhlayo yo talanyana ya vahlayi yi tsale mapapila ya ku tlangela; va amukerile leswaku a va ri na swihoxo sweswo, kambe va susumetiwe ku hundzuka ni ku cinca.

17. Hambi loko hi nga endli swidyoho leswikulu, xana Esaya 1:18 yi nga tirha ni ku hi pfuna hi ndlela yihi?

¹⁷ Kavula, Vakriste vo tala lava xiyaka mhaka leyi a va na nandzu wa mahanyelo yo biha ngopfu. Hambi swi ri tano, rungula ra Esaya ra ha fanele ku hi susumetela nkambisiso lowu sechaka mbilu. Xana hi nga ha fanela ku tenga timhaka na Xikwembu? Mhaka ya nkoka ya rungula ra Esaya a ku ri nsusumeto lowunene wa mbilu. Malunghana ni xikhongelo, munhu a nga ha ku: ‘Xana swikhongelo swa mina swi huma embilwini ya mina, naswona hi matimba ya mina hinkwawo, xana swiendlo swa mina swi pfumelelana ni swikhongelo swa mina?’ Van’wana lava endlaka nkambisiso wo tano va vone xilaveko xo antswisa. A va khongelela vutivi lebyi engetelekeke bya ku rhandza ka Xikwembu, kambe a va tirhisa nkarhi lowuntsongo ku dyondza Bibele ni tibuku ta Vukriste. Van’wana a va khongelela ku va ni xiphemu lexikulunyana evutirhelini, kambe va phikelele ndlela ya vutomi leyi nga pfumeleliki ku hunguta muholo hi ku tsongahata ntirho wa vona wo tihanyisa. Kumbe xana u khongelele leswaku Xikwembu xi katekisa ku endla ka wena vadyondzisiwa? Kutani, xana u tirhela ku va mudyondzisi la humelelaka ngopfu ku fikela kwihi? Xana u engetele ku endla ka wena maendzo yo vuyela ni ku swi lava ku heta nkarhi leswaku u fambisa dyondzo ya Bibele nkarhi na nkarhi ni un’wana hi vukheta? Ku tikarhata hi ku pfumelelana ni swikhongelo swa wena swi ta kombisa leswaku hi xiviri u lava leswaku Xikwembu xi yingisa.

18. Ha yini hi fanele ku khathalela ku lulamisa timhaka exikarhi ka hina ni Xikwembu?

¹⁸ I swinene ngopfu leswaku un’wana ni un’wana wa hina a tikarhatela leswaku timhaka hinkwato ta vutomi bya hina ‘ti tengiwa’ na Xikwembu, Muvumbi wa hina. Xiya ndlela leyi Esaya a anakanyeke ha yona emhakeni leyi: “Homu yi tiv̌a mufuwi wa yona, ni mbongolo yi tiv̌a šidyelo ša ṅwini wa yona; Israel a nga tiv̌i ntšhumu, tiko ra mina a ri twisisi ntšhumu.” (Esaya 1:3) Ku hava ni un’we wa hina loyi a nga ta rhandza ku kombisiwa tanihi la nga ni vutivi kumbe ku tlangela kuntsongo ku tlula hi homu kumbe mbhongolo. Hambi swi ri tano, nhlamuselo yoleyo yi ta tirha loko hi vona leswaku a hi nga fanelanga ku tirhela eku dyondzeni hi ta Munyiki wa hina wa Vutomi ni swilaveko swa yena ivi kutani hi ringeta hi matimba ku hanya tano.

19. I ku langutela kwihi loku Esaya a ku xaxameteke eka lava va lulamisaka timhaka na Xikwembu, naswona i nhlamuselo yihi leyi leswi swi nga na yona eka hina?

¹⁹ Esaya u nyike vanhu vakwe xivangelo xa ntshembo. U vule leswaku xiyimo xa vona emahlweni ka Yehova xi nga hundzuluxeriwa eka lexo tenga. Xi nga fana ni nceka lowu tshwukeke bya xivunguvungu lowu nga vaka wo basa tanihi wulu kumbe tanihi gamboko leyi funengeteke nhlohlorhi ya Ntshava ya Hermon. (Esaya 1:18; Psalma 51:7; Daniel 7:9; Nhlavutelo 19:8) Hambi leswi vo tala va nga amukelangiki, ivi xisweswo tiko ri nyikeriwa eka tlhari ni vukhumbi, masalela lama tshembekeke a ma ta kota ku tlhelela. Hi ku fanana, hi nga kuma musa wa Yehova, kumbexana hi mpfuno wa valanguteri lava xalamukeke, lava tirhaka ebandlheni tanihi ‘vaavanyisi ni vatsundzuxi’ va rirhandzu. (Esaya 1:20, 24-27; 1 Petro 5:2-4; Vagalatiya 6:1, 2) Kutani tiyiseka, u nga tenga timhaka exikarhi ka wena na Xikwembu. Kumbe, loko ana se u ri na musa wa Xikwembu, u nga tiyisa vuxaka bya wena na xona. Hakunene sweswo swi lava matshalatshala ya wena hinkwawo.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Tinhla Ta Mpfuxeto

◻ A ku vuriwa yini hi xileriso xa ‘ku ta lulamisa timhaka’ na Xikwembu?

◻ Xana nkarhi wa Esaya a wu fana ni wa hina hi ndlela yihi?

◻ Xana i yini leswi Esaya a kombiseke leswaku a swi laveka eka vanhu leswaku va kuma musa wa Xikwembu?

◻ Ehandle ka xidyoho lexikulu, xana hi nga ha fanela ku lulamisa timhaka exikarhi ka hina na Xikwembu eka swivandla swihi?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Mawa ya gamboko ya Ntshava ya Hermon, leyi languteke edzonga vupela-dyambu entsungeni wa Nambu wa Yordani eswintshabyaneni swa Galeliya

[Xihlovo Xa Kona]

Swifaniso, matluka 10, 31: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Esaya u vule leswaku ‘mbhongolo yi tiva xidyelo xa n’wini wa yona.’ I dyondzo yihi leyi nga kona eka leswi?