Ku Honisa Switsundzuxo Ni Ku Ringa Xikwembu
“Hambi loko mati ma fike emihlakaleni ya milenge ya vona a va swi lavanga ku baleka.”—El País, Colombia.
NHLOKO-MHAKA yoleyo yo sungula eka phepha-hungu ra siku na siku ra le eolombia yi tshikilele xin’wana xa swivangelo swa ku lahlekeriwa ka vutomi loku chavisaka ekhombyeni ra ndhambi eArmero hi November 1985. Dora Elisa Rada Esguerra, mucinci wa tinqingho eArmero, hi ku vona nkuma lowu waka ni nkova lowu khapaka, u ehlekete ku baleka. Manuku a tsundzuxa vatirhikulobye exivandleni xo cinca tinqingho hi khombo leri taka. Endzhakunyana u hlamuserile a ku: “Va ma vonile mati, lama a . . . ma khuluka hi matimba, hi matimba swinene, kambe hambi swi ri tano a va sukanga.” Dora u balekile a huma emutini lowu nga ekhombyeni.
Vacinci lava van’wana va tinqingho va file xikan’we ni vahlaseriwa van’wana lava ringanaka 21 000 enambyeni wa ndzhope wa volcano, ayisi ni maribye lama a ya ngirimela ehansi ma huma eka volcano ya Nevado del Ruiz. Exikarhi ka lava khukhuriweke a ku ri na mulanguteri wa doroba ni maphorisa yo tala ya kwalaho, leswi kombisaka leswaku ku hava loyi a voneke nxungeto tanihi mhaka ya nkoka—ku fikela laha va siyiweke hi nkarhi.
Ha Yini Va Nga Balekangi?
A ku ri na swikombiso ni switsundzuxo hi ta khombo leri tshinelaka. Hikwalaho ka yini vanhu vo tala eArmero va swi honisile? Xo sungula, switsundzuxo swa ximfumo swi hlwele ku fika, loko khombo se ri sungurile ku hlasela muti. Emahlweni ka leswi, vanhu va byeriwe ku miyela, ni leswaku mati ma nga ha va kona kambe a ma nga ta vanga khombo. Ematshan’wini ya sweswo, muti wu khukhuriwe hi rifu lerikulu swinene leri cheriweke enambyeni wa Lagunilla.
Kumbexana, van’wana a va nga lavi ku sukela makaya ya vona ni rifuwo ra vona, hi ku tiva leswaku valala hi xihatla a va ta nghena kutani va yiva. Leswi swi ve nxungeto wa xiviri. Makhamba ma nga ri mangani ma baleseriwile hi masocha. Van’wana lava poneke khombo va tlhelerile emakaya ya vona lama onhiweke va kuma leswaku swilotlelo swi konyomuriwile etimbantini naswona swilo swa nkoka swi yiviwile. Kambe vunyingi bya vanhu va muti a va hanyanga nkarhi wo ringana ku tlhelela emakaya ya vona. Naswona hakanyingi, a ku ri hava makaya yo tlhelela eka wona.
Kumbexana van’wana va vone onge Xikwembu kumbe Wanhwana Mariya u ta nghenelela a va sirheleta. Hambi swi ri tano, xana swa twala ku langutela Xikwembu leswaku xi nghenelela xi pfuna vanhu vo karhi namuntlha loko makhombo ya ntumbuluko ma humelela? Ha yini van’wana va fanele ku ponisiwa hi ku nghenelela ka Xikwembu ivi van’wana, eka swiyimo leswi fanaka, va tshikiwa leswaku va fa?
Xana ku na xisekelo lexi tiyeke xa leswaku munhu a tshemba leswaku a nga hanya vutomi lebyi ‘sirheletiweke’ hi nsirhelelo lowu hlawulekeke lowu humaka eka Xikwembu? Hi xikombiso, xana mufambisi wa movha a nga tshemba ‘ntsumi ya yena leyi n’wi hlayisaka’ kumbe “mukwetsimi” loyi a n’wi rhandzaka ke? Makhatoliki ya xiviri yo tala swinene lama a ma ri na swifaniso swa “Mukwetsimi” ehristopher ma file etimhangwini ta mimovha ku tiyisa leswi. Kumbe Mukriste u fanele ku tshemba leswaku u na nsirhelelo wo hlawuleka wa Xikwembu loko a famba hi xihaha-mpfhuka ke? Nakambe, ku vuriwa yini mayelana ni nsirhelelo wo hlawuleka loko u hlanganyela eka swiendlo leswi nga ni khombo? Xana swa twala ku ringa Xikwembu eka swiyimo sweswo?
Voko Ra Yehova A Ri Komanga
Matsalwa ma hi pfuna ku vona leswaku swi kona swiyimo leswi eka swona Yehova Xikwembu a nga ha nghenelelaka ematshan’wini ya vanhu va yena loko ku huweleriwa ka mahungu lamanene ya Mfumo ku khumbeka kumbe loko bandlha ra yena ri xungetiwa. Muprofeta Esaya wa hi tiyisekisa: “Vonani v̌oko ra Yehova a ri khwanyelanga leŝaku ri nga ṭanḍeka ku ponisa, ni ndlev̌e ya yena a yi siv̌ekanga leŝaku yi nga ṭanḍeka ku yingisa.”—Esaya 59:1.
Bibele yi nyika swikombiso leswinene swa voko leri sirheletaka ra Yehova emhakeni ya vaapostola. Hosi Heroda, loko a tilavela vito eka Vayuda, u pfalele Petro ekhotsweni ehansi ka ku rindziwa lokukulu. Bandlha e Yerusalema ri n’wi khongelele hi ku hiteka. Ku humelele yini? Ntsumi ya Yehova yi tile kutani yi ntshunxa Petro ekhotsweni. Hambi a ri Petro u hlamarisiwile hi leswi a swi humelela. Endzhakunyana u swi xiyile leswi a swi humelela kutani a ku: “Sweswi ndza swi tiva swinene leswaku Hosi yi rhumile ntsumi ya yona, kutani yi ndzi ponisile emavokweni ya Heroda.”—Mintirho 12:1-11.
Mhaka leyi fanaka yi hi byela leswaku Heroda ana se a a dlele muapostola Yakobo, makwa Yohane. Yehova u pfumelele ku xanisa ko tano leswaku ku humelela. Hikwalaho ke, swa vonaka leswaku hambi leswi Yehova a nga sirheletaka ni ku ntshunxa, a nga ha pfumelela swiendlakalo leswaku swi humelela, kutani a pfumelela man’wana ya malandza ya yena lama tinyiketeke ku kombisa ku tshembeka ka wona ku fikela ni le ku feni. Marito ya Yakobo, makwa Yesu, ma faneleka: “Kasi a mi tivi swa mundzuku! Vutomi bya n’wina i ncini ke? Hikuva mi hunguva leyi humelelaka nkarhinyana, kutani yi hangalaka. Ematshan’wini ya swona a mi fanele ku vula mi ku: ‘Loko Hosi yi swi rhandza, hi ta pfuka hi ya endla leswo karhi kumbe leswo karhi.”’—Yakobo 4:14, 15; ringanisa Yobo 2:3-5.
Lexi tiyeke hi leswaku, eminkarhini ya makhombo ni timhangu ta ntumbuluko, nawu wa Bibele wu tirha hi ku ringana eka vanhu hinkwavo: “Nkari ni khombo, i ŝa hikwav̌o.” (Eklesiasta 9:11) Naswona hambi leswi swi fanelaka ku khongelela mpfuno ni nsirhelelo eminkarhini ya nxaniso, hi fanele ku tsundzuka leswaku “ku xanisiwa a ku siveleki eka lava va tiyimiseleke ku hanya vutomi bya Vukriste bya xiviri.”—2 Timotiya 3:12, Phillips.
Moya Wa Ku Titsongahata
Hambi leswi ku nga ntiyiso leswaku eminkarhini leyi hundzeke Yehova u teke goza ro sirheleta vanhu vakwe, tanihi loko a ponise Vaisrayele aEgipta ni le ka mavandla ya Faro, ku ehleketa leswaku Xikwembu xi fanele ku sirheleta Mukriste un’wana ni un’wana eka mimbuyelo ya ‘nkarhi ni makhombo ya xitshuketa’ kumbe eka mimbuyelo ya swihoxo swa yena ku nga va ku titlakusa. Papila ra Pawulo eka Vakriste va le Rhoma, van’wana va lava kumbexana endzhakunyana va feke erivaleni ra mintlangu tanihi vadlawela-ripfumelo, ri tamele leswi: “Ndzi byela un’wana ni un’wana wa n’wina, ndzi ku: Mi nga tshuki mi tianakanya ngopfu leswaku mi tlula van’wana hi vukulu; kambe mi va ni mianakanyo ya ku titsongahata, mi ya hi mpimo wa ku pfumela lowu Xikwembu xi aveleke un’wana ni un’wana wa n’wina.” (Varhoma 12:3) Ku hundzuluxela ka J. B. Phillips ku ri: “Ringeta ku va ni ku pimanyeta lokunene ka vuswikoti bya wena.”
Ndzayo leyi nyikiweke laha yi tirha hi ku fanana ni namuntlha, hambi ku ri eka mongo wo hambana. Loko Mukriste a ehleketa leswaku a nga chayela hi vusopfa kumbe a chayela ehansi ka nkucetelo wa xihoko ivi a nga khomiwi hi leswi a nga na nsirhelelo wa Xikwembu, xana sweswo swi kombisa “mianakanyo ya ku titsongahata”? Xana Mukriste loyi u na ‘ku pimanyeta lokunene ka vuswikoti bya yena’? Nakambe, loko a nghenisa munhukulobye ekhombyeni, xana hakunene u ‘rhandza muakelani wa yena tanihi loko a tirhandza’?—Matewu 22:39.
Manuku a hi tirhiseni moya wa ku titsongahata eka xiyimo lexi munhu a nga ni miako etindhawini leti talaka ku hlaseriwa hi ku tsekatseka ka misava kumbe laha tivolcano ta matimba ti vonakaka ti tisa nxungeto wa xiviri. Xikombiso lexinene i ndhawu leyi ana se ku vulavuriweke hi yona ekusuhi na volcano ya Nevado del Ruiz e-eolombia. Hi ku ya hi phepha-hungu ra siku na siku ra El País eColombia, muaki-nkulu César Zárate hi 1982 u lunghiselele dyondzo leyi kombaka leswaku Nambu wa Lagunilla wu tshame wu funengeta Armero ni leswaku muti hi nkarhi wolowo a wu ri hava ku tisirheleta loku aneleke. Nakambe a swi tiviwa leswaku volcano ya Nevado del Ruiz yi buluke ka tsevu ku sukela hi 1570. Hi ku ya hi swihlovo swa matimu, volcano yi na minkarhi leyi yi bulukaka ha yona leyi humelelaka exikarhi ka malembe ya 140 na 9 wa tin’hweti na malembe ya 110 na 2 wa tin’hweti.
Mhaka leyi yi rhumeriwe eka nkandziyiso wa Sonto wa nyuziphepha ya Colombia ya El Tiempo mavhiki yo hlayanyana emahlweni ka khombo ra le Armero. Yi swi veke hi ku landzelelana yi ku: “Ndhambi leyi landzelaka . . . yi ta humelela exikarhi ka November nan’waka. Swikombiso swi se swi voniwile: Musi lowu humaka egojini ra le ‘timbaleni ta mintlangu.’ Ku na ka minkuma ni tigasi. Ku thyakisiwa ka mati ni swa le masin’wini. Ku nun’hwa loku nyenyetsaka. . . . Mpfumawulo wa ku vomba ka volcano hi September 11. Ku nyamalala loku yaka emahlweni ka xihuku xa gomboko . . . Hikwalaho, i nkarhi wo teka goza.”
Hambi swi ri tano, xihloko lexi a xi humesiwanga. Kumbexana a xi langutiwa tanihi ku tivisiwa ka khombo loku nga fanelangiki. Vahleli va El Tiempo endzhakunyana va te “i ku kayivela ko vona swa le mahlweni, ku kayivela ka vutivi, kumbe ntshembo wa ntumbuluko wa leswaku a ku nge humeleli nchumu.”
Hambi swi ri tano, hi nkarhi lowu faneleke, Nevado del Ruiz yi humese vukari bya yona evusikwini bya November 13, 1985. Ku tlula 20 000 wa vanhu va lahlekeriwe hi vutomi bya vona eArmero, naswona a ku ri na magidi ya vahlaseriwa vo huma eChinchiná ni le madorobeni man’wana ya le kusuhi. Exikarhi ka lava feke eArmero a ku ri na Timbhoni ta Yehova ta 41 ni vanghana va vona. Van’wana hi ku tiyimisela va tsutsumele eHolweni ya Mfumo, leyi a yi ri endhawini ya le hansi swinene. Va khukhuriwile ivi va yimberiwa na yona. Lexi tsakisaka, Timbhoni tin’wana ti swi kotile ku tsutsumela etindhawini leti tlakukeke kutani ti pona.
Entiyisweni, ku kuma vutlhari endzhaku ka xiendlakalo swa olova. Kambe hi nga kuma tidyondzo to karhi eka swiendlakalo leswi swo chavisa.
Switsundzuxo Swa Khale Leswi Honisiweke
Bibele yi nyika swikombiso swa van’wana lava honiseke switsundzuxo leswinene kumbe va ehleketa leswaku ‘a swi nga ta humelela enkarhini wa vona’ kumbe exiphen’wini xa ka vona xa misava. Mhaka yin’wana leyi nga erivaleni i ya loko Lota a tsundzuxiwe ku baleka eSodoma na Gomora. U tsundzuxe vakon’wana va yena, a ku: “Pfukani mi huma e šiv̌andleni le’ši, hikuv̌a Yehova o ta lov̌isa muti.” Va endlise ku yini? ‘Ematihlweni ya vakon’wana va yena [Lota] u vonake tanihi munhu loyi a va tiseleke fenya.’ ‘Fenya’ a ri vanga ra nkarhi wo leha. Yehova u endle leswaku ku na xivavula ni ndzilo ehenhla ka matiko lama avanyisiweke, yo homboloka. Vakon’wana va fe kun’we ni vaaki-ndhawu vo homboloka va tiko rero. Entiyisweni nkata Lota u baleke eSodoma a ri na ku kanakana ni ku lwa ni timbilu. U sungule ku “languta nḍaku [ka Lota], kutani a hunḍuka e ṭhuka ra munyu.”—Genesa 19:12-26.
Ku tlula malembe ya 1 900 lama hundzeke, Yesu u profete leswaku Yerusalema a wu ta herisiwa hi laha ku chavisaka. U nyike vuxokoxoko lebyi kongomeke bya swiendlakalo leswi a swi ta humelela emahlweni ka ku herisiwa ka muti lowu, a ku: “Kutani loko mi vona muti wa Yerusalema wu rhendzeriwile hi tinyimpi, tivani leswaku ku hangalasiwa ka wona ku kusuhi.” U engetele xitsundzuxo a ku: “Lava nge Yudiya, a va tsutsumele etintshaveni; lava nge mutini, a va hume ka wona; kutani lava nge handle etikweni, va nga tshuki va nghena emutini.”—Luka 21:20-24.
Loko mavandla ya Rhoma ya rhendzele Yerusalema hi lembe ra 66 C.E., Vakriste emutini wolowo va xiye xikombiso lexi Yesu a xi nyikeleke. Kutani ke, a ri na matimba ya ku hlula loku heleleke, Ndhuna e-estius Gallus handle ka xivangelo u tlherise mavuthu ya yena. Wolowo a ku ri nkarhi lowu Vakriste a va wu rindzerile, kutani va balekela etlhelo lerin’wana ra Yordani. Hi 70 C.E. Varhoma va vuyile ehansi ka Ndhuna Tito kutani va herisa Yerusalema. Madzana ya magidi ya Vayuda lama tshameke emutini lowu hlaseriweke ya file hi nkarhi wa ku rhendzela ni ku lwa.
I ntiyiso, etimhakeni leti xitsundzuxo xa Xikwembu a xi nyikeriwile. Kambe yinhla hi leswaku i vantsongo lava yingiseleke rungula ivi va baleka. Vo tala va swi be hi makatla. Va arile ku amukela xitsundzuxo xa Xikwembu.
Hi Nga Xi Ringisa Ku Yini Xikwembu Hi Ndlela Leyinene?
Hambi eka makhombo ya ntumbuluko hakanyingi switsundzuxo swi va kona—matimu ya nkarhi lowu hundzeke ya ndhawu, swikombiso swa sweswinyana kumbe mimpimanyeto ya sayense—Ieswi kombisaka ku koteka loku tiyeke ka khombo leri nga ta va kona hi nkarhi wo karhi. Kumbexana ndhawu ya kona yi tala ku hlaseriwa hi mati. Kutani ke munhu la hanyeke kahle u fanele ku ehleketisisa kahle ku vona loko ku rhurhela endhawini yin’wana swi laveka ni loko yi ri na rihanyo. Kavula, a swi koteki ku vhumba nkarhi ni ndhawu ya khombo rin’wana ni rin’wana ra ntumbuluko. Hambi swi ri tano, nawu wa mindzinganyeto wu nga khathaleriwa ni ndhawu leyi hlayisekeke loko khombo ri humelela. Kambe a swi twali ku langutela nsirhelelo wo hlawuleka lowu humaka eka Xikwembu. Ku endla tano ku nga va ku ringa Xikwembu hi ndlela leyi nga fanelangiki kumbe ku ringanisela.
Hambi swi ri tano, hi ndlela leyi hambaneke, Yehova wa hi rhamba leswaku hi n’wi ringa. Khale enkarhini wa muprofeta Malakiya, Vaisrayele a va ringa Xikwembu hi laha ku hoxeke hi ku nyikela magandzelo lama thyakeke ealtarini. Hi xinkwa xa vona lexi thyakeke ni swifuwo leswi lamaleke, va kombise leswaku va sola tafula ra Yehova. Hi ku tirhisa Malakiya, Yehova u va rhambile leswaku va hundzuka ni ku lulamisa xiendlo xa vona. “Tisani ndlwini ya v̌uhlayiselo e ku av̌anyisa ka v̌ukhume ka hikwaŝo le’ŝi mi ŝi fuweke, ŝakudya ŝi va kona e ndlwini ya mina; mi nḍi ringa ha kona, ku v̌ula Yehova wa mav̌andla, kutani mi ta v̌ona šana nḍi nga ka nḍi nga mi pfuleri mafester ya tilo, nḍi v̌a nḍi mi tšhululela e ku kateka hi mpimo lo’wu tlurisaka!’”—Malakia 3:10.
Ina, malunghana ni mikateko ya moya, hi nga “ringa,” kumbe ku tiyisa ku tshembeka ka Yehova. Loko hi lava Mfumo wa yena ku sungula ni ku lulama ka yena, kutani, hi laha Yesu a vuleke ha kona, hinkwaswo ‘leswi lavekaka swi ta engeteriwa eka hina.’ Nakambe Yesu u te: “Kombelani, mi ta nyikiwa; lavani, mi ta swi kuma; gongondzani, mi ta pfuleriwa.” Loko vanhu lava nga hetisekangiki va nyika vana va vona tinyiko letinene, “xana Tata wa n’wina la nge matilweni, a nge tlurisi ngopfu ku nyika leswinene eka lava kombelaka eka yena [hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka yena] xana?”—Matewu 6:33; 7:7-11; 1 Yohane 5:14.
Enkarhini lowu, xitsundzuxo xi karhi xa nyikeriwa eka matiko xa leswaku ku nga ri khale Yehova u ta sungula goza rakwe ro tirihisela eka swirho hinkwaswo swa mafambiselo ya swilo ya Sathana. (Nhlavutelo 16:14, 16; 18:20) Timiliyoni ta vanhu lava tlhariheke ti yingisa rungula leri chumayeriwaka hi Timbhoni ta Yehova naswona ti tiveka etlhelweni ra vulawuri bya Mfumo wa Xikwembu. Va tshika ku seketela politiki ni vukhongeri lebyi thyakeke va nga si siyiwa hi nkarhi. (Nhlavutelo 18:4) Hi ku endla tano, va lunghiselela vutomi lebyi nga heriki ehansi ka vuhosi bya Kriste bya misava ya hina, leyi nga ta hundzuriwa paradeyisi ya vululami ni leyinene. Xana wa xi yingisa xitsundzuxo lexi?—2 Petro 3:13; Tito 1:2.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
Tsalwa leri kumiweke emarhumbini ya Armero i xitsundzuxo xo tiya xa leswaku magidi a ma swi yingisanga switsundzuxo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]
Xana mikhuva ya wena yo chayela yi kombisa mianakanyo ya ku titsongahata ka Vukriste?
[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]
Ndhawu leyi onhiweke sweswi laha Armero a ri ri kona. Ku tlula 20 000 wa vanhu va fele kwala
Movha lowu wo fayeka wu kombisa khombo leri weleke Armero