Vutivi Lebyinene Bya Xikwembu Ni N’wana Wa Xona Byi Yisa eVuton’wini
“Kambe vutomi lebyi nga heriki, hi leswaku va ku tiva, wena ntsena u nga Xikwembu xa ntiyiso, na Yesu Kriste loyi u n’wi rhumeke.”—YOHANE 17:3.
1. Hikokwalaho ka yini vutivi lebyinene bya Xikwembu na Yesu Kriste byi ri bya nkoka?
VUTIVI lebyinene bya Xikwembu ni N’wana wa xona, Yesu Kriste, i bya nkoka eka lava lavaka vutomi lebyi nga heriki. “[Xikwembu] lexi xi navelaka leswaku vanhu hinkwavo va ponisiwa, va fika laha va kotaka ku tiva leswi swi nga ntiyiso.” (1 Timotiya 2:4) Vutivi byo tano lebyi humaka eka Rito leri huhuteriweke ra Xikwembu, Bibele, byi ta hi hlomisela ku tiva leswaku Xikwembu i mani na leswi timfanelo ta hina ti nga swona eka xona. (2 Timotiya 3:16, 17; 1 Yohane 2:17) Byi ta tlhela byi hi pfuna kahle ku tiva Yesu Kriste ni vuxaka bya hina na yena.—Psalma 2:12; Vafilipiya 2:5-11.
2. I yini leswi nga ha vangiwaka hi ku pfumala vutivi lebyinene?
2 Loko hi ri hava vutivi lebyinene, hi nga ha kanganyisiwa hi tidyondzo ta mavunwa leti endliweke hi mukaneti wa Xikwembu, Sathana Diyavulosi, loyi a nga “muhembi, ni tata wa mavunwa.” (Yohane 8:44) Hikwalaho, loko dyondzo yi lwisana ni Rito ra Xikwembu, loko yi ri vunwa, manuku ku yi tshemba ni ku yi dyondzisa swi tsongahata Yehova naswona swi hi endla lava n’wi kanetaka. Kutani hi fanele hi kambisisa Matsalwa hi vukheta leswaku hi ta hambanisa ntiyiso exikarhi ka mavunwa. (Mintirho 17:11) A hi swi lavi ku fana ni lava “v̌a [dyondzaka] hi masiku hikwawo, kambe v̌a nga ŝi koti ku fika e ku tiv̌eni ka ntiyiso.”—2 Timotiya 3:1, 7, Bibele ya Xitsonga.
3. Hi yihi dyondzo leyi nga erivaleni ya Bibele ehenhleni ka Xikwembu, Yesu Kriste ni moya lowo kwetsima?
3 Tanihi leswi hi swi voneke eka xihloko lexi hundzeke, dyondzo ya Vunharhu-un’we a hi dyondzo ya Bibele. ERitweni ra Xikwembu hi xoxe, xi hi byela kahle leswaku hi xona Muvumbi wa hinkwaswo ni leswaku xivumbiwa xo sungula etilweni a ku ri N’wana wa xona. (Nhlavutelo 4:11; Vakolosa 1:15, 16) Xikwembu xi rhumele N’wana wa xona emisaveni tanihi munhu ku ta nyikela gandzelo ra nkutsulo, leri tirheke tanihi xisekelo xa ku rivaleriwa ka swidyoho swa vanhu, ni ku voningela vanhu lavanene ku ya emahlweni ehenhleni ka Xikwembu ni swikongomelo swa xona. (Matewu 20:28; Yohane 6:38) Kambe, dyondzo leyi olovaka, leyi twisisekaka ya leswaku Xikwembu na Kriste i vanhu vambirhi vo hambana, ni leswaku moya lowo kwetsima a hi munhu kambe i matimba lama tirhaka ya Xikwembu, yi soholotiwile hi malembe xidzana. Ematshan’wini ya sweswo, dyondzo ya Vunharhu-un’we yi ve dyondzo ya masungulo ya Vujagana.
“Mina Na Tatana Hi Un’we”
4. Ha yini nhlamuselo leyi tikereke ti yi endlaka ehenhleni ka Yohane 10:30 yi nga ri ntiyiso?
4 Tikereke hakanyingi ti tshaha Yohane 10:30 leswaku ti ringeta ku seketela Vunharhu-un’we, hambi leswi munhu wa vunharhu a nga vuriwangiki eka ndzimana yoleyo. Kwalaho Yesu u te: “Mina na Tatana hi un’we.” Kambe xana Yesu a a vula leswaku a a ri Xikwembu xa Matimba hinkwawo yena hi yexe, hi xivumbeko lexi hambaneke ntsena? Doo, sweswo swi nge vi tano tanihi leswi minkarhi hinkwayo Yesu a vuleke leswaku a a ri N’wana wa Xikwembu, la nga ntsongo eka Xona naswona a titsongahata eka Xona. Kutani, xana Yesu a a vula yini eka Yohane 10:30?
5, 6. (a) I langutelo rihi leri Yesu a a vula leswaku yena na Tatana wakwe i un’we ha rona? (b) Xana leswi swi kombisiwe njhani mayelana ni vadyondzisiwa va Yesu?
5 Yesu a a vula leswaku a a ri un’we na Tata wa yena hi mianakanyo na xikongomelo. Leswi swi nga voniwa eka Yohane 17:21, 22 laha Yesu a khongeleke eka Xikwembu leswaku vadyondzisiwa va yena “va va un’we, ku fana ni leswi wena Tatana u nga ka mina, na mina ndzi nga ka wena, leswaku na vona va va eka hina . . . leswaku va va un’we ku fana na hina hi nga un’we.” Xana Yesu a a khongelela leswaku vadyondzisiwa va yena va va munhu un’we? Doo, a a khongelela leswaku va va ni vun’we, bya mianakanyo yin’we ni xikongomelo xin’we, tanihi leswi Xikwembu na Yesu a va ri xiswona.
6 Mianakanyo leyi fanaka yi kandziyisiwile eka 1 Vakorinto 1:10, laha Pawulo a hlamuselaka leswaku Vakriste ‘hinkwavo va fanele ku twanana eku vulavuleni. Ku nga tshuki ku va ni ku avana exikarhi ka vona, kambe va hlangana va va van’we eku anakanyeni ne makungwini ya vona.’ Kutani loko Yesu a vule leswaku yena na Tata wakwe a va ri un’we, a a nga vuli swona leswaku a va ri munhu un’we, tanihi leswi loko a vule leswaku vadyondzisiwa va yena va fanele va va un’we a a nga vuli swona leswaku va va munhu un’we.
Xana “Rito” A Ku Ri Mani?
7. (a) Xana Vujagana byi vula yini hi Yohane 1:1? (b) I yini lexi nga eka Yohane 1:1 lexi hi ku hatlisa xi kombaka leswaku a ku vulavuriwi hi Vunharhu-un’we?
7 Hambi swi ri tano, ku vuriwa yini hi Yohane 1:1, leyi eka King James Version yi nge: “Eku sunguleni Rito a ri ri kona, naswona Rito a ri ri ni Xikwembu, naswona Rito a ri ri Xikwembu”? Yohane 1:14 hi ku ya hi Bibele ya Xitsonga yi hi byela leswaku “Rito ri endliwile nyama, ri akile e šikari ka hina.” Vujagana byi vula leswaku “Rito” leri (Xigriki, loʹgos) leri nga ta emisaveni tanihi Yesu Kriste a ku ri Xikwembu xa Matimba hinkwawo hi xoxe. Kambe, xiya leswaku hambi ku ri eka King James Version Yohane 1:1 yi ri “Rito a ri ri ni Xikwembu.” Munhu la nga ni munhu un’wana a nga fani ni munhu yoloye. Kutani hambi ku ri eka ku hundzuluxela loku, ku kombiwa vanhu vambirhi vo hambana. Nakambe, a ku na munhu wa vunharhu loyi a vuriweke wa Vunharhu-un’we byihi na byihi.
8. Ku hundzuluxela kun’wana ka Bibele ku hundzuluxela xiyenge xo hetelela xa Yohane 1:1 hi ndlela yihi?
8 Malunghana ni ku vula ka King James Version eka xiyenge xo hetelela xa Yohane 1:1 leswaku “Rito a ri ri Xikwembu,” ku hundzuluxela kun’wana ku vula swin’wana leswi hambaneke. Kun’wana ka kona hi loku:
1808: “naswona rito a ri ri xikwembu.” The New Testament, in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text, London.
1864: “naswona xikwembu a xi ri Rito.” The Emphatic Diaglott, hi Benjamin Wilson, New York na London.
1935: “naswona Rito a ri ri xikwembu.” The Bible—An American Translation, hi J. M. P. Smith na E. J. Goodspeed, Chicago.
1935: “Rito a ri ri xikwembu.” A New Translation of the Bible, hi James Moffatt, New York.
1975: “naswona xikwembu (kumbe, lexi nga ni muxaka wa vukwembu) a xi ri Rito.” Das Evangelium nach Johannes, hi Siegfried Schulz, Göttingen, Jarimani.
1978: “naswona lexi fanaka ni xikwembu a ku ri Rito.” Das Evangelium nach Johannes, hi Johannes Schneider, Berlin.
1979: “naswona xikwembu a xi ri Rito.” Das Evangelium nach Johannes, hi Jurgen Becker, Würzburg, Jarimani.
Nakambe, hi 1950 New World Translation of the Christian Greek Scriptures, leyi humesiweke hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., yi hundzuluxele xiga lexi nge, “Rito a ri ri xikwembu.”
9. Eka tsalwa ra Xigriki, i yini lexi rhangelaka riviti leri nge the·osʹ (xikwembu) lero sungula eka Yohane 1:1, lexi kombaka leswaku ku vuriwa Xikwembu xa matimba hinkwawo?
9 Xana ku hundzuluxela ko tano ku pfumelelana ni mavekelo ya matsalelo ya Yohane 1:1 eka ririmi ra Xigriki? Ina, ka pfumelelana. Eka Yohane 1:1 riviti ra Xigriki the·osʹ (xikwembu) ri humelela kambirhi. Ku humelela ko sungula ku kombetela eka Xikwembu xa matimba hinkwawo, lexi Rito a ri ri na xona—“naswona Rito [loʹgos] a ri ri ni Xikwembu [xivumbeko xa the·osʹ].” The·osʹ leyo sungula yi rhangeriwe hi xivumbeko xa xirhangi xa ku tiveka xa Xigriki lexi nge ho. Riviti leri nge the·osʹ leri nga ni xirhangi lexi tivekaka lexi nge ho emahlweni ka rona ri kombetela eka munhu la xiyekaka, emhakeni leyi Xikwembu xa matimba hinkwawo—“naswona Rito a ri ri ni Xikwembu.”
10. Mayelana ni ku humelela ka vumbirhi ka the·osʹ eka Yohane 1:1, ku susiwa ka xirhangi lexi nge ho ku komba yini xana?
10 Kambe eka xiyenge xo hetelela xa Yohane 1:1, ku hundzuluxela ko fana ni loku ku longoloxiweke eka ndzimana 8 ku hundzuluxela the·osʹ leya vumbirhi (riviti-nkulu) tanihi “vukwembu” kumbe “xikwembu” ematshan’weni ya “Xikwembu.” Hikwalaho ka yini? Hikuva the·osʹ ya vumbirhi i riviti-nkulu leri nga eka vun’we leri humelelaka emahlweni ka riendli naswona ri ri hava xirhangi xa ku tiveka lexi nge ho hi Xigriki. Eka ndzimana leyi, mavekelo yo tano ya xiga lexi ya komba xivumbeko kumbe xihlawulekisi xa mhaka. Ya komba muxaka wa Rito, leswaku a ri ri “na vukwembu,” “xikwembu,” kambe hayi Xikwembu xa matimba hinkwawo. Leswi swi twanana ni matsalwa yo tala lama kombisaka leswaku “Rito” a ri ri muvulavuleri wa Xikwembu, la rhumiweke emisaveni hi Xikwembu. Tanihi laha Yohane 1:18 yi hlamuselaka ha kona yi ri: “A ku na munhu la tshamaka a vona Xikwembu ni siku ni rin’we. Loyi a nga swakwe, loyi a nga [xikwembu], [N’wana la vumbiweke etilweni hi Xikwembu xa matimba hinkwawo] loyi a nge xifuveni xa Tatana, hi yena [la nga ta emisaveni tanihi munhu Yesu naswona] loyi a nga endla leswaku [Xikwembu xa matimba hinkwawo xi] tiviwa.”
11. Hi xihi xikombiso xin’wana xa Bibele lexi nga kona xa ku nghenisa ka vahundzuluxeri xirhangi laha eka Xigriki xi nga riki kona, naswona hikokwalaho ka yini leswi swi endliwile?
11 Ku ni tindzimana to tala tin’wana ta Bibele laha lava va hundzuluxelaka ku suka eka Xigriki ku ya eka ririmi rin’wana va nghenisaka xirhangi (Xinghezi, “a”) emahlweni ka riviti-nkulu hambi xi nga ri kona xirhangi eka tsalwa ra Xigriki. Ku nghenisiwa loku ka xirhangi eka ku hundzuluxela ku humelerisa xivumbeko kumbe xihlawulekisi xa riviti. Hi xikombiso, eka Marka 6:49, loko vadyondzisiwa va vone Yesu a famba ehenhla ka mati, King James Version yi ri, “va anakanya leswaku i moya [Xinghezi, a spirit]” (Xigriki, phanʹta·sma). Bibele ya Xitsonga yi hundzuluxela xiga kahle, “va anakanya leswaku i xipuku.” Hi ndlela leyi fanaka, ku hundzuluxela ka ntiyiso ka Yohane 1:1 ku komba leswaku Rito a ri nga ri “Xikwembu,” kambe a ri ri “xikwembu [Xinghezi, a god].”
12. Hi kwihi ku tirhisiwa loku fanaka ka xirhangi xo pfumala ku tiveka loku kumekaka eka Yohane 8:44?
12 Swikombiso swimbirhi leswi fanaka swi kumeka eka Yohane ndzima 8, ndzimana 44. Kwalaho Yesu, loko a vulavula hi Diyavulosi, u ri: “A a ri mudlayi [Xinghezi, a manslayer] ne ku sunguleni. . . . I muhembi [Xinghezi, a liar] ni tata wa mavunwa.” (NW) Ku fana na Yohane 1:1, eka Xigriki xo sungula riviti-nkulu eka marito lawa mambirhi (“manslayer,” “liar”) ri rhangela riendli naswona ri hava xirhangi xa ku tiveka. Eka mhaka yin’wana ni yin’wana, xihlawulekisi kumbe xivumbeko xa Diyavulosi xa hlamuseriwa naswona eka ku hundzuluxela ko tala ka tindzimi ta manguva lawa, i swa nkoka ku nghenisa xirhangi xo pfumala ku tiveka (Xinghezi, “a”) leswaku ku hundziseriwa leswi. Xisweswo, Bibele ya Xitsonga yi hundzuluxela marito lawa, “A a ri mudlayi [Xinghezi, a murderer] . . . i muhembi [Xinghezi, a liar] ni tata wa wona.”—Nakambe vona Marka 11:32; Yohane 4:19; 6:70; 9:17; 10:1, 13, 21; 12:6.
“Hosi Ya Nga Ni Xikwembu Xa Nga”
13, 14. Hikwalaho ka yini Tomasi a vitana Yesu “Xikwembu xa nga” kambe a nga vuli swona leswaku Yesu a a ri Yehova?
13 Vanhu va Vunharhu-un’we va tlhela va tshaha Yohane 20:28 leswaku va yimelela ku tivulela ka vona. Kwalaho Tomasi u te eka Yesu: “Hosi ya nga ni Xikwembu xa nga.” Tanihi leswi swi nga kombisiwa laha henhla, a ku na nchumu lexi sivelaka Tomasi ku vulavula hi Yesu tanihi xikwembu. Sweswo a swi ta twanana ni ntiyiso wa leswaku Yesu, loko a nga si va munhu, kunene a a ri xikwembu, hi leswaku, munhu wa matimba, wa vukwembu. Kutani entiyisweni u ve tano ku sukela eku feni ka yena ni ku pfuxeriwa evuton’wini bya le tilweni. Yesu u tlhele a tshaha eka Tipisalema ku komba leswaku vanhu va matimba a va tekiwa tanihi “swikwembu.” (Psalma 82:1-6; Yohane 10:34, 35) Muapostola Pawulo u xiye leswaku ku ni “‘swikwembu’ swo tala ni ‘tihosi’ to tala.” (1 Vakorinto 8:5) Hambi ku ri Sathana u vuriwa “xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo.”—2 Vakorinto 4:4.
14 Kriste u ni xikhundla lexi tlulaka xa vanhu lava nga hetisekangiki, kumbe xa Sathana. Loko volavo va tekiwe tanihi “swikwembu,” entiyisweni Yesu a nga vuriwa xikwembu, naswona u vuriwile. Hikwalaho ka xiyimo xakwe lexo hlawuleka eka Yehova, Yesu i “xikwembu lexi nga xoxe” (Yohane 1:18), “Xikwembu xa Matimba” (Esaya 9:6), ni “xikwembu” (Yohane 1:1, NW). Kutani a ku nga ri na xihoxo loko Tomasi a kombetele eka Yesu hi ndlela yoleyo. Tomasi a a vula leswaku Yesu a a ri xikwembu eka yena, munhu wa matimba, wa vukwembu. Kambe a a nga vuli swona leswaku Yesu a a ri Yehova, ku nga yona mhaka leyi Tomasi a nga te, Xikwembu “xa nga” naswona hayi “Xikwembu.”
15. Ndzimana 31 ya Yohane ndzima 20 yi kombisa kahle leswaku Yesu i mani?
15 Tindzimana tinharhu endzhakunyana, eka Yohane 20:31, Bibele ya hlamusela: “Kambe timhaka leti ti tsariwile leswaku mi pfumela leswaku Yesu i Mesiya, N’wana wa Xikwembu.” Ku kanakana hinkwako malunghana ni leswi Tomasi a a vula swona laha ku susiwile. Mutsari wa Bibele Yohane u vule erivaleni leswaku Yesu i N’wana wa Xikwembu, ku nga ri Xikwembu xa matimba hinkwawo hi xoxe.
A Nga Ringani Na Xikwembu
16. I nhlamuselo yihi leyi Vayuda va yi endleke, naswona Yesu u yi arise ku yini?
16 Tsalwa rin’wana leri tikereke ti ri tirhisaka i Yohane 5:18. Ri vula leswaku Vayuda a va lava ku dlaya Yesu hikuva a a “vula leswaku Xikwembu i tata wa yena wa xiviri, kutani a tiendla la ringanaka ni Xikwembu.” I vamani lava a va vula leswaku Yesu u tiringanise ni Xikwembu? A hi Yesu. U swi veke erivaleni eka yona ndzimana leyi landzelaka (19) hi ku: “N’wana a nga ka a nga tisunguleli a endla xilo hi yexe; ú endla ntsena lexi a xi voneke xi endliwa hi Tata wa yena.” Kutani Yesu a nga vulanga leswaku a a ri Xikwembu xa matimba hinkwawo kumbe a tiringanisa na Xona. A a komba Vayuda leswaku a va hoxile, ni leswaku a a nga ri Xikwembu, kambe leswaku a a ri N’wana wa Xikwembu, naswona tanihi muvulavuleri wa Xikwembu, a a nga ta tisungulela swa yena hi yexe. Xana hi nga ehleketa hi Xikwembu xa matimba hinkwawo xa hinkwako-nkwako xi vula leswaku xi nga ka xi nga endli nchumu hi ku tisungulela ka xona? Kutani Vayuda va endle xihehlo, naswona Yesu u xi kanetile.
17. (a) Xana i vumbhoni byihi lebyi nga erivaleni lebyi humaka eRitweni ra Xikwembu hi xoxe ehenhleni ka nhlamuselo ya Yehova, Yesu Kriste ni moya lowo kwetsima? (b) Xana ku fanele ku endliwa yini hi tsalwa rihi na rihi leri vanhu va Vunharhu-un’we va nga ha kombetelaka eka rona hi matshalatshala ya ku ringeta ku yimelela dyondzo ya vona?
17 Xisweswo, eka vumbhoni bya Xikwembu eRitweni ra xona n’wini leri huhuteriweke, eka vumbhoni bya Yesu ni le ka vumbhoni bya vadyondzisiwa va Yesu, vumbhoni lebyi tsakisaka byi komba kahle leswaku Xikwembu xa matimba hinkwawo na Yesu Kriste i vanhu vambirhi lava hambaneke, Tatana ni N’wana. Vumbhoni byebyo byi tlhela byi kombisa kahle leswaku moya lowo kwetsima a hi munhu wa vunharhu wa Vunharhu-un’we byihi na byihi kambe i matimba lama tirhaka ya Xikwembu. A swi pfuni nchumu ku cinca mongo wa matsalwa kumbe ku ringeta ku ya hundzuluxa leswaku ya seketela Vunharhu-un’we. Matsalwa man’wana ni man’wana yo tano ya fanele ku twananisiwa kahle ni vumbhoni lebyin’wana lebyi twalaka bya Bibele.
Hikwalaho Ka Yini Vunharhu-un’we Byi Kula?
18. Xana dyondzo ya Vunharhu-un’we yi huma kwihi?
18 Loko u ta kambisisa tluka 18 leri nge, “Ku Kula Ka Matimu Ka Dyondzo Ya Vunharhu-un’we,” u ta xiya leswaku Vunharhu-un’we byi ni masungulo ya vuhedeni. A hi dyondzo ya Bibele, kambe yi nghenisiwe hi Vujagana eka lembe xidzana ra vumune. Hambi swi ri tano, emahlweni swinene ka sweswo, a ku ri ni Vunharhu-un’we byo tala eBabilona wa khale, Egipta ni le tindhawini tin’wana. Xisweswo Vujagana byi nghenise mianakanyo ya vuhedeni eka tidyondzo ta byona. Leswi swi sunguriwe hi Constantine mufumi wa Rhoma, loyi a a nga tsakeli ntiyiso hi mhaka leyi, kambe a a lava ku tiyisa mfumo wa yena lowu vumbiweke hi vahedeni va Vakriste lava gwineheke. Ematshan’wini yo kula hi dyondzo ya Vukriste, Vunharhu-un’we byi ve vumbhoni bya leswaku Vujagana a byi gwinehile eka tidyondzo ta Kriste naswona byi amukele tidyondzo ta vuhedeni.
19. Hikwalaho ka yini dyondzo ya Vunharhu-un’we yi kurile?
19 Ha yini dyondzo yo tano yi nga ha kulaka? Entiyisweni, timhaka ta Xikwembu a ti hetisisiwi hi ku Xona, N’wana wa Xona ni moya wa Xona lowo kwetsima swi va leswi pfilunganyisaka ni xihundla. Naswona ku pfilunganyeka a swi hetisisi timhaka ta vanhu. Ematshan’wini ya sweswo, loko vanhu va pfilunganyeka swinene hi Xikwembu ni swikongomelo swa xona, hi laha swi fanelaka Sathana Diyavulosi ku antswa, mukaneti wa Xikwembu, ‘xikwembu xa misava leyi,’ la tirhaka ku ‘pfala miehleketo ya lava nga pfumeriki.’ (2 Vakorinto 4:4) Tanihi leswi dyondzo yo tano yi endlaka leswaku swi vonaka onge i vafundhisi ntsena lava nga twisisaka tidyondzo ta Bibele, yi tlhela yi fanela varhangeri va vukhongeri bya Vujagana. Leswi swi va pfuna ku hlayisa swikhundla swa vona eka vanhu.
20. (a) Xana ntiyiso wo olova hi wihi ehenhleni ka Vunharhu-un’we? (b) Ku amukela vutivi lebyinene bya mintiyiso leyi ntshunxaka swi ta vula yini eka hina?
20 Kambe, ntiyiso ehenhleni ka mhaka leyi wu olova lerova ni n’wana a nga wu twisisa. Xifanyetana xa swi tiva leswaku a xi ringani ni tata wa xona kambe leswaku i vanhu vambirhi lava hambaneke. Hi ku fanana, loko Bibele yi vula leswaku Yesu Kriste i N’wana wa Xikwembu, sweswo hi leswi yi vulaka swona. Wolowo i ntiyiso wo olova, kasi dyondzo ya Vunharhu-un’we a hi ntiyiso. Kutani yi fanele yi sungule hi “nyoka ya khale leyi vuriwaka Diyavulosi na Sathana, mukanganyisi wa misava hinkwayo.” (Nhlavutelo 12:9) Kambe mintiyiso yo olova, leyi phyuphyisaka ehenhleni ka Xikwembu, N’wana wa xona Yesu Kriste ni moya wa Xikwembu lowo kwetsima lowu nga ni matimba swi ntshunxa vanhu evuhlongeni bya tidyondzo ta mavunwa leti seketeriweke evuhedenini leti sunguriweke hi Sathana. Tanihi laha Yesu a vuleke ha kona eka valavi va xiviri va ntiyiso u te: “Naswona mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.” (Yohane 8:32) Ku amukela vutivi lebyinene bya mintiyiso leyi ntshunxaka, kun’we ni ku pfumelelana na yona, ‘swi vula vutomi lebyi nga heriki.’—Yohane 17:3.
U Nga Hlamula Njhani?
◻ Ha yini vutivi lebyinene bya Xikwembu ni N’wana wa xona byi ri bya nkoka?
◻ Yesu a a vula yini loko a ku, “Mina na Tatana hi un’we”?
◻ Yohane 1:1 yi hambanisisa ku yini exikarhi ka Rito na Xikwembu?
◻ Ha yini Tomasi a swi kotile ku vitana Yesu “Xikwembu xa nga” khwatsi?
◻ Dyondzo ya Vunharhu-un’we yi sungurise ku yini, naswona musunguri wa yona i mani?
[Bokisi leri nga eka tluka 18]
Ku Kula Ka Matimu Ka Dyondzo Ya Vunharhu-un’we
The New Encyclopædia Britannica, 1985, Micropædia, Vholumo 11, tluka 928, ehansi ka nhloko-mhaka ya Vunharhu-un’we yi ri: “Rito leri nge Vunharhu-un’we kumbe dyondzo leyi heleleke a ri humeleli eka Testamente Leyintshwa, naswona Yesu ni valandzeri va yena a va kalanga va lava ku kaneta Shema leyi nga eka Testamente ya Khale: ‘Yingisa, Israyele: Hosi Xikwembu xa hina, i Hosi yin’we.’ (Deut. 6:4)” Encyclopedia leyi yi tlhela yi ku: “Dyondzo leyi yi kurile hakantsongo-ntsongo eka malembe xidzana lama hundzeke naswona ku ri ni ku kanetana ko tala. . . . Huvo ya Nicaea hi 325 yi hlamusele xivumbeko lexi rharhanganeke xa dyondzo yoleyo eka ku boxa ka yona leswaku N’wana i ‘nchumu lowu fanaka . . . na Tatana,’ hambi leswi yi nga vula swintsongo hi Moya lowo Kwetsima . . . Eku heleni ka lembe xidzana ra vu-4 . . . dyondzo ya Vunharhu-un’we yi teke xiyimo lexo tiya lexi yi xi hlayiseke ku sukela eku sunguleni.”
New Catholic Encyclopedia, 1967, Vholumo 14, tluka 299, ya pfumela: “Xivumbeko lexi nge ‘Xikwembu xin’we eka Vanhu vanharhu’ a xi nga simekiwangi hi laha ku tiyeke, kahle-kahle a xi nghenisiwanga hi laha ku teleke evuton’wini bya Vukriste ni ku tivulela ka xona ka ripfumelo, emahlweni ka ku hela ka lembe xidzana ra vu-4 . . . Exikarhi ka Vatatana va Vaapostola, a ku vanga na nchumu hambi ku ri ku tshinelela mianakanyo kumbe langutelo ro tano va ri ekule.”
Xisweswo, dyondzo ya Vunharhu-un’we a hi ya Matsalwa, kambe yi amukeriwe ximfumo hi Huvo ya Nicaea hi lembe ra 325 C.E. Dyondzo leyi yi katse mianakanyo ya vuhedeni leyi a yi sungule khale eBabilona ni le Egipta wa khale naswona a yi tirhisiwa ni le ka matiko man’wana. N’wamatimu Will Durant u xiyile eka The Story of Civilization: Part III, tluka 595: “Vukriste a byi byi herisanga vuhedeni; byi byi amukerile . . . Mianakanyo ya Vunharhu-un’we bya vukwembu yi huma aEgipta.”
Eka An Encyclopedia of Religion, leyi humesiweke hi Vergilius Ferm, hi 1964, eka matluka 793 na 794, ehansi ka rito leri nge “vunharhu-un’we,” ku longoloxiwe vunharhu-un’we bya Vababilona, Mabudha, Vahindu, Manorse, Mataoist ni vukhongeri byin’wana, ku katsa ni lebyiya bya Vujagana. Tanihi xikombiso, yi xiya leswaku eIndia, “Vunharhu-un’we lebyikulu byi katsa Brahma, Muvumbi, Vishnu, Muhlayisi na Shiva, Muherisi. Leswi swi yimela ndzhendzeleko wa vukona, tanihi leswi vunharhu-un’we bya Babilona bya Anu, Enlil na Ea byi yimelaka swilo leswi nga kona, moya, mati, misava.”
Muziyama wa Manghezi wa le London wu ni swikombiso leswi kombaka vunharhu-un’we bya khale, tanihi Isis ya le Egipta, Harpokratēs na Nephthys. Buku ya Department of Medieval and Later Antiquities ya muziyama yi vula leswi landzelaka leswi a swi tsariwile eka swin’wetsin’wetsi swa khale: “[Tlhelo] ra le mahlweni, swikwembu swa Vaegipta Horus-Baït (nhloko ya xinyenyana), Buto-Akori (nyoka) na Hathor (nhloko ya chela). [Tlhelo] ra le ndzhaku, ndzimana ya Xigriki ‘Baït yin’we, Hathor yin’we, Akori yin’we; matimba ya leswi i man’we. Dzunisani, tatana wa misava, dzunisani, xikwembu xa swivumbeko swinharhu!’ Xisweswo swikwembu swi hlamuseriwa swi ri swikombiso swinharhu swa matimba man’we, kumbexana xikwembu-dyambu.”
Matimu ya tiyisa leswaku Vunharhu-un’we byi lombiwe eka vuhedeni naswona a byi ri kona malembe xidzana Yesu a nga si ta emisaveni. Endzhaku ka rifu ra yena byi kurisiwile hi lava va kuceteriweke hi tifilosofi ta vuhedeni ni lava va nga gwineha evugandzerini bya Xikwembu xa ntiyiso tanihi laha Yesu ni vaapostola va dyondziseke ha kona.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Yesu u khongelele vadyondzisiwa va yena leswaku va va un’we hi mianakanyo ni xikongomelo tanihi laha yena ni Tata wa yena a va ri un’we ha kona