Ku Fuma Ka Misava Ka Hundzuka

LOKO a wu swi kota ku hlawula, i hulumendhe ya njhani leyi a wu ta tsakela ku hanya ehansi ka yona xana? Vo tala va hina a hi ta hlawula hulumendhe leyi nga heriki leyi nyikaka mpimo lowu eneleke wa ntshunxeko wa munhu hi xiyexe. Hi nga tsakela hulumendhe leyi nga herisaka vugevenga, yi kondletela ku rhula, yi khutaza vululami bya vanhu ni ku tisa rifuwo. Entiyisweni, hi nga tsakela hulumendhe leyi nga tshikileliki kumbe leyi nga hombolokangiki.

Lexi twisaka ku vava, tihulumendhe to tala a ti vanga hi ndlela leyi. Loko hi xiya misava hi laha yi nga ha kona eka hafu ya le ndzhaku ya lembe xidzana leri ra vu-20, i yini lexi hi xi vonaka xana? Ndlala, ku homboloka, ku pfumala vuswikoti, ntshikilelo, ku pfumaleka ka vululami bya vanhu, vugevenga ni ku lwa ka matiko hinkwawo. Lebyi i vuyelo bya kona eka magidi ya malembe ya hulumendhe ya vanhu.

Kavula, i ntiyiso leswaku vafumi van’wana va vanhu a va ehleketa hi ku ringanisela naswona a va ri na vuswikoti. Naswona mafambiselo man’wana ya hulumendhe ma tshamilenyana naswona ma tirha nkarhinyana wo leha. Kambe ku tsandzeka ka hulumendhe ya vanhu hinkwayo ka ku endla leswi hi ntumbuluko hi vonaka leswaku a yi fanele yi swi endlela vanhu swi seketela ntiyiso wa mhaka ya Bibele leyi nge: “Ndlela ya munhu a yi le matimbeni ya yena, kambe munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena.” (Yeremia 10:23) Hi marito man’wana, munhu a nga endleriwanga ku tifuma handle ka mpfuno wa le handle.

Hi yona mhaka leyi swi nga swinene ku tiva leswaku ku fuma ka misava ka hundzuka. Hi vula yini hi xiga lexi xana? Hi vula leswaku ku fumiwa ka vutomi bya vanhu ka siku na siku ku nga ri khale ku ta va emavokweni ya xivumbeko hinkwaxo lexintshwa xa hulumendhe leyi nga ta humelela hi ku helela. Ku cinca loku ka hulumendhe hi laha ku heleleke ku vhumbiwe hi Xikwembu. Hakunene, hi yona nhloko-mhaka ya Bibele.

Ku Karhateka Ka Xikwembu Hi Hulumendhe

Xikwembu hi minkarhi hinkwayo a xi karhateka hi ku fumiwa ka vanhu. Xi langutisisa swinene mpimo lowu tihulumendhe ta vanhu ti hetisisaka ha wona vutihlamuleri bya tona naswona minkarhi yin’wana xa ti tengisa. Hakunene, matimu ya mafambiselo man’wana lama xiyekaka ya tihulumendhe emalembeni ya 2 500 lama hundzeke ya vurunguri a ma vhumbiwile eBibeleni. Ebukwini ya Daniyele, leyi tsariweke ku tlula malembe ya 500 Kriste a nga si tswariwa, vuprofeta byi tsariwile lebyi vhumbeke ku wa ka Babilona wa khale, kun’we ni ku hluka ka Medo-Persia, Greece na Rhoma ni ku wa ka yona. Vuprofeta byi vhumbe ni ku vumbiwa ka Mfumo wa Misava wa Anglo-Amerika wa siku ra hina. Nkambisiso wo koma wa byin’wana bya vuprofeta lebyi wu ta hi pfuna ku twisisa leswaku i yini leswi vuriwaka hi mhaka leyi nge ku fuma ka misava ka hundzuka.

Byo sungula eka vuprofeta lebyi byo hlamarisa a ku ri norho lowu huhuteriweke lowu eka wona mimfumo ya misava ya politiki ku sukela esikwini ra Daniyele ku ta fika enkarhini wa hina a yi yimeriwe hi xifaniso lexikulu. Kutani, ribye leri phemiweke, ku nga ri hi mavoko ri faya ni ku pfotlosa xifaniso lexi. Ribye ri sile mimfumo leyi ya misava yi va ntshuri, “ŝi kotisa mungu e šiv̌uyeni; ŝi kukuriwa hi mheho, ŝi nga ha ri ni nḍawu.”—Daniel 2:31-43.

Ndzima yoleyo ya Daniyele ya hlamusela leswaku leswi a swi vula yini. Yi komba leswaku tihulumendhe ta vanhu leti tsandzekaka ti ta siviwa hi xin’wana lexi tlakukeke swinene. Ya hi byela: “E mikarini ya tihosi leti, Šikwembu ša matilo ši ta pfuša ku fuma lo’ku nga taka ku nga onhaki, ni siku riṅwe, kutani v̌uhosi bya kona byi nga ka byi nga hunḍeli ka tiko riṅwana; ku ta seletela ni ku herisa ku fuma kuloku [ka vanhu] hikwako, kambe kona ku ta v̌a kona hi laha ku nga riki na makumu; . . . Kutani noro hi wa šiv̌iri, ni ku hlamusela ka wona ku tiyile.”—Daniel 2:44, 45.

Kambe sweswo a ku nga ri ku hela ka mhaka. Exivonweni xa vumbirhi, mimfumo ya misava leyi landzelelanaka a yi yimeriwe hi swivandzana leswikulu swi ri na timfanelo ta mfumo lowu yimeriwaka. Kutani Daniyele a pfumeleriwa ku vona ni le henhla exiluvelweni lexi kwetsimaka xa le matilweni xa “Nkulukumba wa masiku,” kutani a kombisiwa swin’wana leswi nga ta humelela, hayi esikwini ra yena kambe loko ku fuma Mfumo wa Misava wa Anglo-Amerika wa nkarhi wa hina. U vone Huvo leyi hlamarisaka ya Yehova ya le matilweni yi tshamile yi avanyisa ehenhla ka mimfumo leyi ya misava. (Daniel 7:2-12) Hi laha tindzimana leti landzelaka ti kombisaka ha kona, xileriso xa Xikwembu xi humesiwile leswaku ku cinciwa ku fuma. Ku fuma loku ku ta nyikiwa mani xana?

Un’wana La Fanaka Ni N’wana Wa Munhu

Daniyele u nyika nhlamulo leyi nyanyulaka:

“Nḍi ku nḍi languta e ŝiv̌onweni ŝa v̌usiku, kutani v̌onani, uṅwana l’a fanaka ni ṅwana wa munhu a humelela hi mapapa ya le henhla, a fika e ka Nkulukumba wa masiku, a tisiwa e mahlweni ka yena. Kutani a nyikiwa ku fuma, ni ku kwetsima, ni v̌uhosi leŝaku v̌a tinšaka hikwato, ni v̌a matiko hikwawo, ni v̌a tinḍimi hikwato va ta ṅwi tirela. Ku fuma ka yena i ku fuma lo’ku nga heriki, lo’ku nga ka ku nga hunḍi, kutani v̌uhosi bya yena byi nga ka byi nga herisiwi.”—Daniel 7:13, 14.

Xisweswo Daniyele u tirhisiwile ku vhumba leswaku “Nkulukumba wa masiku,” Yehova Xikwembu hi yexe, u ta herisa ndlela leyi hoxeke ya ku fuma ka tihulumendhe ta vanhu leti tshikilelaka. U ta siva leswi hi ku fuma ka hulumendhe leyinene leyi vanhu va nga taka va nga yi anakanyi—Mfumo lowu nga vonekiki lowu tirhisaka matimba ni vulawuri wu ri etilweni. Kambe i mani ‘un’wana loyi la fanaka ni n’wana wa munhu’ loyi a nga ta amukela Mfumo?

A hi siyiwanga hi ri eku kanakaneni. Yesu u tivula leswaku i “N’wana-wa-Munhu.” U hlamusela vukona bya yena tanihi nkarhi lowu “N’wana-wa-Munhu a taka hi ku kwetsima ka yena, ni tintsumi hinkwato ti ri na yena.” (Matewu 25:31) Loko muprista lonkulu wa Muyuda a vule leswaku Yesu a byela huvo loko a ri “[Kriste], N’wana wa Xikwembu,” Yesu u hlamule a ku: “Leswi u vulaku ke! Ntsena ndzi mi byela leswaku, ku sukela sweswi, mi ta vona N’wana-wa-Munhu a tshamile evokweni ra xinene ra Lowa matimba hinkwawo, mi n’wi vona a ta hi mapapa ya le tilweni.”a—Matewu 26:63, 64.

Mfumo Wa Misava Wo Hetelela Wa Vanhu

Kwalomu ka malembe ya 600 endzhaku ka nkarhi wa Daniyele, muapostola Yohane u tsale buku ya Bibele ya Nhlavutelo ehansi ka nsusumeto wa Xikwembu. Buku yoleyo yi kombetela eka mimfumo leyi ya misava tanihi “tihosi” ta matimba, yi ku: “Kambe i tihosi ta ntlhanu na timbiri; ku wile ta ntlhanu, yiṅwana ya ha ri kona, kambe yiṅwana a yi si ta. Kutaku loko yi tile, yi fanele ku ṭhama e nkarinyana.”—Nhlavutelo 17:10, Bibele ya Xitsonga.

Ntlhanu wa leti se a ti wile loko Yohane a tsala a ku ri Egipta, Asiriya, Babilona, Medo-Persia na Greece. Mfumo wa Rhoma a wa ha ri ‘kona.’ Swi le rivaleni leswaku, wa vunkombo, Mfumo wa Misava wa Anglo-Amerika wa siku ra hina, a wu nga si fika. Hi ku ya hi Nhlavutelo, ku hava mfumo wa misava lowu nga ta sala loko ku wa wa vunkombo—lowu nga kona namuntlha. Lowu i wo hetelela. A ku nga ha vi na wun’wana.

Hambi swi ri tano, yoleyo a yi fanelanga yi va mianakanyo leyi chavisaka—ya nyanyula! Swi vula leswaku ku fuma ka vanhu loku nga lulamangiki, loku lwaka ku tshinela emakun’wini ya kona. Vuprofeta bya hlangana eku vulavuleni hi ku cinca lokukulu ka ndlela leyi misava yi fumiwaka ha yona—ku suka eka hulumendhe ya vanhu ya vutianakanyi ku cinceriwa eka leyo lulama ya le matilweni, Mfumo wa Xikwembu.

Hulumendhe Ya Mfumo

Kambe Mfumo wolowo i yini xana? I nchumu lowu tlulaka nkucetelo wa leswinene etimbilwini ni le vuton’wini bya vanhu. Nakambe wu tlula swinene vutomi bya kereke leyi vuriwaka ya Vukriste. Mfumo wa Xikwembu i hulumendhe ya xiviri. Wu na hosi, vafumi lava hlanganisiweke, tiko ni vanhu. Naswona yi ta humesa minkateko yo hlamarisa leyi boxiweke eku sunguleni.

Yesu u tiviwa tanihi Hosi ya Mfumo wa kona. U tifanisa ni munhu wa nganakana loyi a a “endzela tiko ra le kule ku ya vekiwa hosi, a tlhela a vuya.” Malunghana ni nkarhi wolowo, lowu taka u te: “Siku N’wana-wa-Munhu a taka hi ku kwetsima ka yena, ni tintsumi hinkwato ti ri na yena, ú ta tshamisa exiluvelweni xa yena xo kwetsima.”—Luka 19:12; Matewu 25:31.

“N’wana-wa-Munhu” u ta fika rini xana? A hi kali hi lava ku vhumba nhlamulo. Marito ya Yesu i xiphemu xa nhlamulo ya yena eka xivutiso lexi: “Xikombiso xa ku vuya ka wena ni xa ku hela ka minkarhi xi ta va xihi ke?” (Matewu 24:3, 30) Hi laha hakanyingi swi kombisiweke ha kona eka tikholumo ta magazini lowu, “ku vuya” koloko ku sungule hi ndlela leyi nga vonekiki ematilweni eku heleni ka “minkarhi ya vamatiko” hi 1914.b—Luka 21:24.

Tanihi leswi Nhlavutelo ndzima ya 12 yi vuleke leswaku swi ta humelela, kutani Yesu u teke ku fuma ka yena kutani a susa Sathana ematilweni a n’wi cukumetela ehansi emisaveni. Rito etilweni ri huwelela ri ku: “Sweswi, ku hlayiseka ka Xikwembu xa hina, matimba ya xona, ni mfumo wa xona, ni vuhosi bya Mesiya wa xona, swi fikile, hikuva loyi a hehlaka vamakwerhu, muhehli loyi a va mangalelaka vusiku na nhlekanhi emahlweni ka Xikwembu xa hina, u cukumetiwile a ya wela hansi.” Leswi swi hlamusela ku nyanya ka swiyimo swa misava ku sukela hi nkarhi wolowo. Xisweswo, rito etilweni ri ye emahlweni ri ku: “Mi ni khombo, n’wina misava ni lwandle, hikuva Diyavulosi u xikele ka n’wina a karihile ngopfu, hi ku tiva leswaku nkarhi wa yena wu komile.”—Nhlavutelo 12:9-12.

Nkarhi wolowo wo koma wu ta hela ku nga ri khale. Tindzima ti nga ri tingani endzhakunyana, Yesu la kwetsimisiweke u voniwa ehenhla ka hanci yo basa. U vuriwa “Rito ra Xikwembu,” naswona u ta “tsema matiko” kutani “u ta ma fuma hi nhonga ya nsimbi”—hi laha Daniyele a kombiseke ha kona leswaku matiko ma ta fayiwa hi Mfumo wa Xikwembu lowu fanaka ni ribye leri nga ta kula ri tata misava hinkwayo.—Nhlavutelo 19:11-16; Daniel 2:34, 35, 44, 45.

Mimfumo ya vanhu ya politiki leyi fanaka ni swivandzana yi nga ka yi nga ha va tshikileli vanhu!

Vafumi Lava Hlanganisiweke

Kambe ku na swo tala. Daniyele a nga huhuteriwanga ku vula leswaku Mfumo wu ta nyikiwa “uṅwana l’a fanaka ni ṅwana wa munhu” ntsena kambe ni “[vanhu lava nga] v̌ahlawuriwa v̌a Muungameri-l’a-tlakukeke.”—Daniel 7:27.

I vamani lava ke? Malunghana ni Xinyimpfana, Yesu Kriste, Nhlavutelo yi ri: “U xavile vanhu u va xavela Xikwembu, va huma ni le tinxakeni hinkwato, va ri va tindzimi hinkwato, ni va swivongo hinkwaswo, ni va matiko hinkwawo. U va endlile tiko, ni ku va vaprista lava tirhelaka Xikwembu xa hina, kutani va ta va tihosi emisaveni.” Yi ya emahlweni yi vula leswaku va ta va “vaprista va Xikwembu ni va Kriste, kutani va ta fuma swin’we na yena malembe ya 1 000.” Nhlayo ya vona yi nyikiwe yi ri 144 000.—Nhlavutelo 5:9, 10; 14:1; 20:6.

Lava hi vona lava Xikwembu lexi Tlakukeke Swinene xi va hlawulaka ku hlanganyela eka hulumendhe ya misava hinkwayo ni N’wana wa xona, Yesu Kriste. Xana vumundzuku bya hina byi nga va emavokweni lama hlayisekeke handle ka lawa Xikwembu xi ma hlawulaka ke? Doo! Mfumo lowu wu ta va hulumendhe yo antswa leyi nga vaka kona—leyi tlakukeke swinene eka xihi na xihi lexi munhu a tshameke a xi tiva. Ehansi ka ku fuma ka yona misava hinkwayo yi ta cinciwa yi fana ni Paradeyisi leyi a yi kongomele hi Xikwembu eku sunguleni.

Hlaya nhloko-mhaka leyi landzelaka ivi u vona loko lowu ku ri muxaka wa hulumendhe leyi u nga hlawulaka ku hanya ehansi ka yona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 4]

“Nhloko-mhaka-nkulu Ya Dyondzo Ya Yesu”

“Nhloko-mhaka ya mfumo wa Xikwembu yi teka xiphemu lexikulu eku chumayeleni ka Yesu.”—New Catholic Encyclopedia.

“[Mfumo wa Xikwembu] hi ntolovelo wu tekiwa wu ri nhloko-mhaka-nkulu ya dyondzo ya Yesu.”—Encyclopædia Britannica.

Kambe u hetelele rini ku twa ‘nhloko-mhaka-nkulu yoleyo ya dyondzo ya Yesu’ ku vulavuriwa hi yona ekerekeni xana?

[Bokisi leri nga eka tluka 5]

Mpfilumpfilu Mayelana Ni Mfumo Wa Xikwembu

Vanhu van’wana va ehleketa leswaku “tikereke emisaveni” i Mfumo wa Xikwembu, kasi van’wana va pfumela leswaku misava ya namuntlha “yi ta cinca ehansi ka nkucetelo wa Vukriste yi kondza yi va Mfumo.” Nakambe van’wana va vula leswaku Mfumo wa Xikwembu i “ku fuma ka Xikwembu embilwini ni le vuton’wini bya munhu.”

Xana leswi hi swona leswi Mfumo wa Xikwembu wu vulaka swona—fambiselo ra vukhongeri, ku cinca ka politiki hakantsongo-ntsongo, kumbe xiyimo xo karhi xa moya etimbilwini ta vanhu ke?