Yesu—I Mani Xana?
TIRHEKHODO ta misava leti vulavulaka hi Yesu i tintsongo. Hambi swi ri tano, tin’wana ti kona, naswona The Encyclopædia Britannica yi ri ha tona: “Timhaka leti ta ntshunxeko ti kombisa leswaku eminkarhini ya khale hambi ku ri valala va Vukriste a va ma kanakananga matimu ya Yesu nikantsongo, lawa ya kanetiweke ro sungula naswona eswisekelweni leswi nga fanelangiki hi vatsari va nga ri vangani eku heleni ka lembe xidzana ra vu-18, hi nkarhi wa lembe xidzana ra vu-19 na le ku sunguleni ka ra vu-20.”
Sweswi tivutise, loko vukona bya Yesu a ku ri nthyeketo, xana swi nga endleka leswaku a swi ta hlayisiwa ku kondza ku va lembe xidzana ra vu-18 leswaku leswi swi kumiwa? Nakambe xiya mhaka ya leswaku vanhu lava tlulaka gidi ra timiliyoni sweswi va tivula valandzeri va Yesu. Nsusumeto lowu tidyondzo ta yena ti veke na wona eka mahanyelo, dyondzo ni hulumendhe—etindleleni hinkwato ta matimu ya misava—a wu nge honisiwi. Xana swi tikomba swi twala leswaku hinkwaswo leswi swi hume eka xin’wana lexi nga riki xa xiviri ku tlula nthyeketo?
Loko musunguri wa Islam, muprofeta wa Muarabiya Muhammad, a ve munhu wa xiviri, i xivangelo xihi lexi twalaka lexi hi nga na xona xa ku pfumela leswaku Yesu Kriste, musunguri wa Vukriste, a a nga ri wa xiviri? A nga ha va a hanye malembe ya kwalomu ka 600 emahlweni ka Muhammad, kambe xiya leswaku musunguri wa Vubudha, Siddhārtha Gautama—Mubudha, kumbe “Munhu Loyi A Voningeriweke”—u hanye khale, malembe lama tlulaka 500 emahlweni ka Yesu. Hambi swi ri tano, loko Budha a ve munhu wa xiviri, i xivangelo xihi lexi twalaka lexi hi nga na xona xa ku pfumela leswaku Yesu a a nga ri wa xiviri?
Hans Einsle n’wamatimu ni mutivi wa swa khale wa Mujarimani u tsala leswaku Flavius Josephus n’wamatimu wa Muyuda, Suetonius na Pliny vatsari va Varhoma, naswona ngopfu-ngopfu Tacitus n’wamatimu wa Murhoma “hinkwavo va tiyisa matimu ya Yesu ni timhaka letikulu ta vutomi bya yena.”
Xana A a Tlula Munhu Wa Xiviri?
Yesu u ve kona—kambe tanihi yini? Vanhu van’wana va phika leswaku a a ri munhu la tolovelekeke ntsena, hambi leswi va pfumelaka leswaku u fanele a ve munhu wa vutlhari swinene, la nyikiweke eku vulavuleni ka ntiyiso. Hambi ku ri valala va yena va lembe xidzana ro sungula va pfumele swinene lerova va ku: “Mudyondzisi, ha swi tiva leswaku . . . a wu languti nghohe ya munhu, kambe u dyondzisa ndlela ya Xikwembu hi ntiyiso.”—Marka 12:13, 14.
Hambi swi ri tano, van’wana va anakanya leswaku Yesu u fanele a ve loyi a tlulaka munhu la tolovelekeke ntsena. Ha yini ke? Hikuva hi xikombiso a a swi kota ku endla swilo leswi vanhu lava tolovelekeke va nga swi kotiki ku swi endla. Hi xikombiso, xana u tshama u hlangana ni munhu la kotaka ku famba ehenhla ka mati, ku hundzula mati ma va vhinyo, ku phamela vanhu va kwalomu ka 5 000 hi tinhlampfi timbirhi letintsongo ni swinkwa swa ntlhanu, ku horisa bofu, kumbe ku pfuxa vafi?—Matewu 14:25, 26; Marka 8:22-25; Yohane 2:1-11; 6:1-13; 11:30-44.
Nakambe Yesu a a kota ku paluxa swilo leswi vanhu lava tolovelekeke va nga swi kotiki ku swi paluxa. Loko wansati a n’wi byele leswaku a a nga ri na nuna, Yesu u hlamurile a ku: “Wa vurisa loko u ku, a wu na nuna, hikuva u vile ni vanuna va ntlhanu, kutani loyi u nga na yena sweswi, a hi nuna wa wena.” Hi ku hlamala, wansati loyi u hete hi ku: “Hosi, ndza swi vona leswaku u muprofeta.” (Yohane 4:16-19) Tanihi xikombiso xa ku vhumba loku xiyekaka ka Yesu malunghana ni ku landzuriwa ka yena hi Petro, vona Luka 22:31-34, 54-62.
Yesu a a ri ni vuhosi lebyi nga tolovelekangiki. Vanhu “a va hlamala dyondzo ya yena, hikuva a a va dyondzisa kukotisa la nga ni vuhosi, ku nga ri kukota vatsari.” (Marka 1:22) Ku tlula kwalaho, Yesu a a swi kota ku nyika “vadyondzisiwa va yena lava khume na vambirhi . . . matimba yo hlongola mimoya ya thyaka ni matimba ya ku hanyisa vavabyi hinkwavo ni va mahlomulo ya tinxaka-nxaka.”—Matewu 10:1.
Xana Hi Nga Swi Pfumela Swiviko Leswi Ke?
U nga ha ku, ‘kambe wa nga yimanyana. Xana swi nga ka swi nga endleki leswaku vuxokoxoko ehenhleni ka leswi Yesu a swi endleke byi hundzeletiwile?’ Hayi hi ku ya hi F. F. Bruce, profesa la kumeke phenceni wa Vuxopa-xopi ni Vuhlavuteri bya Bibele eYunivhesiti ya Manchester, loyi a tsaleke a ku: “A swi koteki minkarhi hinkwayo ku kombisa hi minjhekanjhekisano ya matimu ntiyiso wa vuxokoxoko hinkwabyo ematsalelweni ya khale, hambi ku ri endzeni kumbe ehandle ka Bibele. Swi ringene ku va ni ntshembo lowu twalaka eka vutshembeki lebyi tolovelekeke bya mutsari; loko sweswo swi tiyisiwile, ku ni xivangelo lexikulu xa leswaku vuxokoxoko bya yena i bya ntiyiso. . . . Testamente leyintshwa ku nga ka ku nga titshegiwi swintsongo ha yona hi ku ya hi matimu hikuva Vakriste va yi amukela tanihi buku leyi ‘hlawulekeke.’”
Xin’wana ni xin’wana xi vulavulela vutshembeki bya vatsari va Evangeli. Hambi leswi minkarhi yin’wana va hambanaka eku nyikeleni ka vona vuxokoxoko, a va kanetani, tanihi leswi timbhoni timbirhi eka mhangu ya le gondzweni ti nga kanetaniki loko un’wana a vula leswaku movha wo tshwuka lowu a wu ta hi le ximatsini wu chayise movha wa rihlaza lowu a wu ta hi le xineneni, loko loyi un’wana a vula leswaku Mercedes leyi a yi ya edzongeni yi chayise Renault leyi a yi ya en’walungwini. Ntiyiso wa leswaku Tievangeli ti hambana hi vuxokoxoko byintsongo wu kombisa hi matimba leswaku ti na ntiyiso. Loko vatsari va tona a va lava ku hambukisela vanhu eku pfumeleni ka nthyeketo, ingi va ti twananise swinene timhaka ta vona.
Hambi ku ri valala va Yesu va seketela swiviko leswi nga malunghana na yena tanihi leswi nga ntiyiso. Ha hlaya: “Ku tisiwa munhu wa mbheveve, la nga ni demona. Kute loko demona ri hlongoriwile, lowa mbheveve a vulavula. . . . Kambe Vafarisi va ku: ‘U hlongola mademona hi matimba ya hosi ya mademona.’” (Matewu 9:32-34) Xiya leswaku Vafarisi a va alanga leswaku Yesu u endle singita. Va lo ala ntsena ku amukela vuswikoti bya yena bya ku endla tano hi ku tirha ka moya lowo kwetsima wa Xikwembu.
Vumbhoni byin’wana bya leswaku tirhekhodo leti vulavulaka hi Yesu i ntiyiso i mhaka ya leswaku loko milawu leyi hlanganisiweke etidyondzweni ta yena yi landzeleriwa, hakunene ya tirha. Yi humesa vutomi lebyi humelelaka ni lebyi tsakeke. Tlhandla-kambirhi, vuprofeta byo tala bya nkarhi wo leha lebyi vuriweke hi Yesu, tanihi lebyi byi rhekhodiweke eka Matewu ndzima 24, Marka ndzima 13, na Luka ndzima 21, byi hetisekile esikwini ra hina.
Yesu—I “Yehova Wa Testamente Ya Khale” Ke?
Kahle-kahle, Yesu a a nga ri munhu la tolovelekeke. A a ri la hlawulekeke hikuva, tanihi laha Bibele yi hi byelaka ha kona, u tsakele vutomi etilweni a nga si ta emisaveni. (Yohane 6:38, 62) Xisweswo u kume vutivi ni vuswikoti lebyi tlulaka lebyiya bya vanhu va xiviri. Leswi swi pfuna ku hlamusela mahlori ya yena ni vutlhari bya yena lebyi hlawulekeke.
Kambe xana vukona bya Yesu bya le mahlweni ka ku va munhu byi vula leswaku a a ri Xikwembu? Mudyondzisi wa ntirho wa mavoko u hlamusela sweswo, a ku: “Loko Yesu a kombetela eka Yena a ku ‘ndzi Yena’ . . . u titivisa hi Yexe tanihi Yehova wa Testamente ya Khale.” Xana leswi i ntiyiso ke?
Hi ku ya hi ku hundzuluxela ka King James Version ka Eksoda 3:13, 14, Muxe u vutisile a ku: “Loko ndzi fika eka vana va Israyele, kutani ndzi va byela ndzi ku, Xikwembu xa vatata wa n’wina xi ndzi rhumile eka n’wina; kutani va ta ku ka mina, i mani vito ra xona ke? Xana ndzi ta va byela yini? Kutani Xikwembu xi ku ka Muxe, NDZI LOYI NDZI NGA YENA: kutani a ku, Xisweswo u ta byela vana va Israyele, leswi NDZI ku rhumeke swona.” Malunghana ni ndzimana leyi, The Pentateuch and Haftorahs (Ndzimana ya Xiheveru leyi nga ni ku hundzuluxela ni mpaluxo wa Xinghezi, leyi hleriweke hi Dr. J. H. Hertz) yi vula leswaku eka marito lama nge “Ndzi loyi ndzi nga yena . . . ku kandziyisa ku le ku kombisiweni loku tirhaka ka vukona bya Xikwembu.” Ku tirhisiwa ka kona tanihi xithopo kumbe vito ra Xikwembu hikwalaho a ku fanela ku va ntshunxa evuhlongeni bya Egipta, Xikwembu a xi ri kusuhi ni ku kombisa vukona bya xona hi ndlela leyi hlawulekeke hikwalaho ka vanhu va xona. Hertz u vula leswaku “vo tala va manguva lawa va landzelela Rashi [Bibele ya Xifurwa ya khale leyi dumeke ni xihlamuseri xa Talmud] eku hundzuluxeleni loku nge ‘Ndzi ta va loyi ndzi nga ta va yena.’” Leswi swi pfumelelana ni ku hundzuluxela ka New World Translation, leyi nge: “NDZI TA KOMBISA KU VA LESWI NDZI NGA TA KOMBISA SWONA.”
Eka Yohane 8:58, nakambe King James Version yi ni ku tirhisa ka Yesu ka xiga lexi nge “mina ndzi yena” malunghana na yena, loko a ku, “Abrahama a nga si va kona, mina ndzi yena.” Kambe laha xiga xi hambane swinene ni lexi tirhisiweke eka Eksoda 3:14. Yesu a nga xi tirhisanga tanihi vito kumbe xithopo kambe tanihi ndlela yo hlamusela vukona bya yena bya le mahlweni ka ku va munhu. Xisweswo, hi ku ya hi New World Translation, ku hundzuluxela loku lulameke swinene ka Yohane 8:58 hi loku nge: “Loko Abrahama a nga si va kona, mina a ndzi ri kona.”
Swi le rivaleni, ku hava xisekelo lexi humelelaka xa Matsalwa lexi vulaka leswaku Yesu u fana na Yehova wa Matsalwa ya Xiheveru. Hambi ku ri mudyondzisi wa ntirho wa mavoko loyi a tshahiweke eku sunguleni wa pfumela: “Mhaka ya leswaku Kriste u ve kona emahlweni ka ku velekiwa Kakwe eBetlehema hi yoxe a yi kombisi swona leswaku A a ri Xikwembu (A nga ha va a ve kona tanihi ntsumi).” Entiyisweni, leswi hi leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Eka vukona bya yena bya le mahlweni ka ku va munhu, Yesu a a ri “xikwembu,” kumbe la nga ni vukwembu, kambe ku nga ri Xikwembu, Yehova Xikwembu xa Matimba hinkwawo.—Yohane 1:1-3; 1 Vatesalonika 4:16.
Leswi a nga riki Xikwembu, kahle-kahle Yesu i mani ke?
[Swifaniso leswi nga eka tluka 5]
Mahlori ya Yesu ya kombise leswaku a a ri la tlulaka munhu la tolovelekeke ntsena