Nkambisiso Wa Mahungu
Mivala Ya Timangwa
“Timiliyoni ta malembe ya hundzuluko” ti nyike mangwa mivala ya yona, ku vula magazini wa Manghezi lowu nge World of Wildlife. Xivangelo hi xihi? Vativi van’wana va sayense va vula leswaku mivala yi vumbeke tanihi yo kanganyisa ku sirheleta xiharhi eka swiharhi leswi hlotaka. Leswi swi vonakaka swi engetela ntiyiso wa langutelo leri i mhaka ya leswi mivala ya kona yi endlaka onge yi humesa vuyelo lebyi nga vonakiki kahle loko yi voniwa yi ri kule. Hambi swi ri tano, a hi hinkwavo vanhu va sayense lava pfumelaka. Dr. Gerrie de Graaff, muleteri wa sayense wa magazini wa vutomi bya nhova wa Afrika Dzonga lowu nge Custos, wa xiya: “Hi nge vuli leswaku swiharhi swi vona swilo hi ndlela leyi fanaka ni leyi hi swi vonaka ha yona.” Hi ndlela yo hlamusela, de Graaff u boxa leswaku endlelo ra timangwa a ri pfumelelani ni mianakanyo yo kanganyisa ya ku vumbeka ka mivala. Ha yini? Hikuva timangwa a ti ringeti ku titumbeta hi laha swihari leswi titshegeke hi ku hambukisa ka muvala swi endlaka ha kona. Ti ni pongo naswona ta gingiriteka ni ku titiendla ti voneka hi ku dyela emadyelweni lama pfulekeke.
Vativi van’wana va hundzuluko va anakanya leswaku mivala ya ntima ni yo basa leyi vonekaka swinene ya timangwa yi endla leswaku tihlo ri tlunyeka. Hi ku ya hi de Graaff, njhekanjhekisano wun’wana hi leswaku “tinghala leti hlaselaka a ti swi koti ku hlawula xiharhi xo karhi hi leswi xi hlanganaka ni swin’wana entlhambini,” kasi “un’wana u vula leswaku nghala ya tlunyeka kumbe yi nga pimi kahle ku tlula ka yona ko hetelela ka ku ehleketa.” Kambe hi laha a xiyaka ha kona, “tidyondzo leti ti titshega hi ku tiyiseka loku xiyekaka loku tinghala ti dlayaka timangwa ha kona.”
Eku heteleleni, de Graaff wa pfumela leswaku, “ku fikela sweswi, a hi swi tivi hakunene leswaku ha yini mangwa yi ri na mivala.” Hambi swi ri tano, xivangelo xi le rivaleni eka swichudeni swa Bibele. Eka Genesa 1:20-25 hi byeriwa leswaku swivumbiwa hinkwaswo swa misava swi vumbiwe hi Xikwembu ‘hi ku ya hi tinxaka ta swona.’ Hikokwalaho ke, endlelo ra ntumbuluko ra ntivo-vutomi ri na vutihlamuleri bya mivala ya timangwa. Mivala yo tano i xiphemu xa ku vumba ko hambana-hambana loku hlamarisaka eku tumbuluxeni ka Xikwembu.
Vafundhisi Lava Tirhaka?
Vafundhisi van’wana va langutela ku vona ku cinca lokukulu entirhweni wa vona ku nga ri khale. Lexi a ku ri xivilelo lexi vuriweke hi murisi un’wana wa Lutere, Jean-Pierre Jornod, eka Reformiertes Forum, phepha-hungu ra Lutere leri humesiwaka eSwitzerland. U te: “Ndzi nga fikela laha ndzi vhumbaka leswaku murisi wa lembe ra 2000 hi minkarhi yo tala u ta va ni ntirho wa le tlhelo ku engetela eka vurisi bya yena.” Ha yini? U engeterile a ku: “Hayi hi swivangelo swa timali ntsena, kambe xo sungula ni xa nkoka hikwalaho ka leswi vandla ri nga na xilaveko lexi kulaka xa vafundhisi lava kongomanaka ni vutomi bya siku rin’wana ni rin’wana.”
Loko a engetela eka xilaveko lexi, Jornod u te: “Murisi wa lembe ra 2000 ku ta va wanuna kumbe wansati la tolovelaneke kahle ni vutshila bya ku vulavurisana. A ndzi vuli swona leswaku tikereke ti ta va ti nga ri na munhu hi nkarhi wolowo, kambe vanhu lava murisi a nga ta lava ku va fikelela va ta fambela kule na kereke, tanihi leswi hi mpimo wo karhi swi nga tano namuntlha. Hikwalaho ke, rungula ra yena ri ta fanela ku va leri oloveke, leri twisisekaka swinene na leri kongomeke hakunene.”
Swi le rivaleni leswaku varisi lava hakeriwaka a va nga tiviwi eka Vukriste bya lembe xidzana ro sungula. Hi xikombiso, muapostola Pawulo a a tilunghisela swilaveko swa yena swa nyama hi ntirho wa ku tihanyisa—wo endla matendhe. Ku tlula kwalaho, u fikelele vanhu hi ndlela leyi humelelaka swinene, hi ku va dyondzisa “erivaleni ni le mindyangwini.” (Mintirho 18:3; 20:20, 21, 33, 34) Ku hambana ni vafundhisi va namuntlha lava hakeriwaka, vakulu kumbe varisi, exikarhi ka Timbhoni ta Yehova va ha landzela ntila lowu wa Matsalwa wa Vakriste va lembe xidzana ro sungula.