Swifaniso Swa Vukhongeri—U Swi Languta Njhani?
HI 1888 a ku ri ni ndhambi leyikulu eCanton, China. Mpfula leyi phikelelaka yi dlaye mavele. Hi ku hela matimba varimi va khongele eka xikwembu xa vona Lung-wong leswaku xi herisa mpfula leyi halakaka, kambe a swi pfunanga nchumu. Hi ku hlundzukisiwa hi ku nga khathali ka xikwembu xa vona, va pfalele xifaniso xa xona masiku ya ntlhanu! Malembe ma nga ri mangani emahlweni, xikwembu lexi fanaka xi honise swikhongelo swa vona swa leswaku xi herisa dyandza. Va bohelele xifaniso xa xona ehandle emun’wini lowu hisaka swinene.
Hi 1893 dyandza ri hlasele Sicily. Tinsimu ta vukhongeri, makhandlele lama voningaka etikerekeni ni ku khongela swifaniso, hinkwaswo swi tsandzekile ku humesa mpfula. Loko va lahlekeriwe hi ku tiyisela, varimi va hluvule swifaniso swin’wana tinguvu ta swona, va hundzuluxela swikandza swa swin’wana ekhumbini, va tlhela va peta swin’wana exidan’wanini xa tihanci! Le Licata, “Mukwetsimi” Angelo u hluvuriwile, a bohiwa, a rhuketeriwa ni ku xungetiwa ku hayekiwa. Le Palermo, Italy, “Mukwetsimi” Joseph u lahleriwe entangeni lowu omeke swinene leswaku a rindzela mpfula.
Swiendlakalo leswi, leswi hlamuseriweke ebukwini leyi nge The Golden Bough, hi Nkulukumba James George Frazer, swi na tinhlamuselo leti kavanyetaka. Ti komba leswaku lava va tivulaka Vakriste ni lava va nga riki Vakriste va tikomba va ri ni malangutelo lama fanaka hi swifaniso swa vukhongeri. Etimhakeni ha timbirhi, vagandzeri va tirhise swifaniso swa vona tanihi ndlela yo hlangana ni “mukwetsimi” kumbe xikwembu. Naswona lexi tsakisaka, havambirhi va ringete ku hlohletela “vakwetsimi” kumbe swikwembu swa vona leswi hlwelaka leswaku swi teka goza hi ku swi veka eka swiyimo leswi nga riki swinene leswi vagandzeri va swona a va swi tokota!
Hambi swi ri tano, namuntlha, vo tala lava tirhisaka swifaniso swa vukhongeri a va ta languta swiendlo swo tano tanihi leswi tlulaka mpimo, kumbexana swi ri leswi hlekisaka. Va ta vula leswaku eka vona swifaniso swo va swilo swa ku swi xixima ntsena—hayi swa ku swi gandzela. Va nga ha vula leswaku swifaniso, swihambano ni swifaniso swa vukhongeri i swipfuneto leswi faneleke eku gandzeleni ka Xikwembu. Kumbexana u titwa hi ndlela leyi fanaka. Kambe xivutiso xi ri: Xana Xikwembu xi titwa njhani hi leswi? Xana swi nga endleka leswaku ku xixima xifaniso hakunene swi vula ku xi gandzela? Xana swa koteka leswaku swiendlo swo tano hakunene swi humesa makhombo lama tumbetiweke?