Vito Ra Xikwembu Ni Vahundzuluxeri Va Bibele

HI 1952, Muhundzuluxeri wa Bibele u humese bulo ra “xiphiqo” xa ku siviwa ka vito ra Xikwembu eku hundzuluxeriweni ka Bibele loku faneleke ku tirhisiwa eswivandleni swa ntirho wa Vujagana. Vanyikeri va xiye nkoka wa vito leri eBibeleni—vito leri humelelaka eMatsalweni ya Xiheveru kwalomu ka minkarhi ya 7 000. Kambe a va pfumelelananga leswaku ri nga hundzuluxerisiwa ku yini eka tindzimi ta manguva lawa. Van’wana va rhandze rito ro tanihi “La Nga Heriki.” Van’wana va hlawule xithopo lexi nge “Hosi.” Ku hava loyi a bumabumeleke ku hundzuluxela “Yehova” kumbe “Yahweh.” Ha yini va nga endlanga tano?

Swivangelo swimbirhi swi vuriwile hi munyikeri H. Rosin. Xo sungula, u tshembe leswaku loko Bibele ya Xiheveru yi hundzuluxeriwe ro sungula yi ya eka Xigriki (Ku hundzuluxela ka Septuagint ka le mahlweni ka Vukriste) vahundzuluxeri va hundzuluxele vito ra Xikwembu hi rito ra Xigriki leri nge “Hosi.” Xa vumbirhi, u chave leswaku ku humelerisa vito leri nge Yehova evuhundzuluxerini “swi nga ha hambanisa kereke.” Hikuva, u engeterile a ku, “Xana ‘timbhoni ta Yehova’ a ti lwisani ni Vunharhu-un’we?”

Mayelana ni yinhla yo sungula ya Rosin, vutshuburi bya swa khale byi n’wi kombise a hoxile. Entiyisweni, vahundzuluxeri va Septuagint a va ri sivangi vito ra Xikwembu hi rito ra Xigriki ra “Hosi.” Ematshan’wini ya sweswo, va ri tsale hi tinhlanga ta rona to sungula ta Xiheveru ematshan’wini ya Xigriki, leswaku tikopi ta ku hundzuluxela ka Septuagint leti tirhisiweke hi Vakriste vo sungula ti va na vito ra Xikwembu.

Lexi tsakisaka, loko Vakriste vo sungula va tshahe eka Septuagint a swi tshembisi leswaku va suse vito leri eku tshaheni. Xisweswo, matsalwa yo sungula ya Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki (“Testamente Leyintshwa”) ya ve na rona vito ra Xikwembu. Profesa George Howard, eka xihloko lexi humeleleka eka Biblical Archaeology Review, March 1978, u humese minjhekanjhekisano leyikulu ku hetelela mhaka leyi. Hi xikombiso, u boxa “ndzima leyi dumeke ya vafundhisi (Talmud Shabbat 13.5)” leyi “vulavulaka hi xiphiqo xa ku herisiwa ka matsalwa ya vukanganyisi (kumbexana ku katsa ni tibuku ta Vakriste va Vayuda).” Xiphiqo a ku ri xihi? “Matsalwa ya vukanganyisi ya na rona vito ra Xikwembu, naswona ku herisiwa ka tona hinkwako a ku ta katsa ku herisiwa ka vito ra Xikwembu.”

Kambe ku vuriwa yini hi xivangelo xa vumbirhi xa Rosin? Xana ku tirhisiwa ka vito ra Xikwembu a ku ta vanga swiphiqo eka Vujagana? Phela, xiya leswi humeleleke loko vito ri susiwile. Endzhaku ka lembe xidzana ro sungula, vakopi va “Vukriste” va sive vito ra Xikwembu hi marito yo fana na “Xikwembu” na “Hosi” eka Septuagint ni Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki. Hi ku ya hi Profesa Howard, handle ko kanakana leswi swi vange mpfilumpfilu lowu Vujagana byi wu tokoteke emalembeni lama landzeleke: “Swi nga endleka leswaku ku susiwa ka Tetragrammaton [Vito ra Xikwembu hi Xiheveru] ku vange ngopfu minjhekanjhekisano ya Vukriste ni Vunharhu-un’we ya le ndzhakunyana leswi hlaseleke kereke ya malembe xidzana yo sungula.”

Kunene, ku susiwa ka vito ra Xikwembu eBibeleni ku endle leswaku ku nghenisiwa ka dyondzo ya vunharhu-un’we hi Vujagana swi olova ngopfu. Kambe ke, loko Vujagana byo tlherisela vito eBibeleni leyi heleleke ni le vugandzerini, a swi ta vanga ku nonon’hwa. Yehova, hi laha a paluxiwaka ha kona eMatsalweni ya Xiheveru ni le Matsalweni ya Vukriste ya Xigriki, u hambanile swinene na Yesu Kriste naswona a nga xiphemu xa Vunharhu-un’we.

Profesa Howard u engeterile a ku: “Ku susiwa ka Tetragrammaton kumbexana swi vumbe matshamelo lama hambaneke ya ntivo-vukwembu ni lamaya a ya ri kona hi nkarhi wa Testamente Leyintshwa ya lembe xidzana ro sungula. Xikwembu xa Vayuda lexi minkarhi hinkwayo xi hambanisiweke kahle ni hinkwaswo leswin’wana hi ku tirhisa vito ra xona ra Xiheveru xi lahlekeriwe hi swin’wana swa swihlawulekiso swa xona hikwalaho ka ku hundza ka Tetragrammaton.” Timbhoni ta Yehova ti tlherisele vito ra Xikwembu ku nga ri ntsena eBibeleni leyi heleleke kambe ni le vugandzerini bya tona bya siku na siku. Xisweswo, ti xiya ‘ku hambana lokukulu’ exikarhi ka Xikwembu xa ntiyiso ni swikwembu swa mavunwa swa misava leyi. Hi ndlela leyi va pfuniwile ku tlherisela “matshamelo ya ntivo-vukwembu” lama a ya ri kona ekerekeni ya Vukriste ya lembe xidzana ro sungula.