Alexandrine Codex

ALEXANDRINE CODEX a yi ri yo sungula eka matsalwa-nkulu ya Bibele ku endliwa ya kumeka hi ku olova eka swichudeni. Ku tshuburiwa ka yona ku vange vuxopaxopi byo antswisa tsalwa ra Xigriki ra Bibele ku pfuna vahundzuluxeri hinkwavo lava tlhandlamanaka va Matsalwa layo Kwetsima. Yi kumisiwe ku yini naswona rini?

Kyrillos Loukaris, mupatriarka wa le Alexandria, aEgipta, a a ri muhlengeleti lonkulu wa tibuku, kutani hi lembe ra 1621, loko a ve mupatriarka eConstantinople, Turkey, u fambe na Codex Alexandrinus leyi. Hambi swi ri tano, hikwalaho ka dzolonga eMiddle East, ni ku koteka ka leswaku tsalwa ri nga ha herisiwa loko ro wela emavokweni ya Mamoslim, Loukaris u vone leswaku a ri ta va leri hlayisekeke swinene eNghilandi. Hi laha ku faneleke, hi 1624 u ri nyike muyimeri wa Britain eTurkey tanihi nyiko ya hosi ya Munghezi, James I. Hosi yi fe tsalwa ri nga si hundziseriwa, kutani ematshan’wini ya yena ri nyikiwe mutlhandlami wakwe, Charles I, malembe manharhu endzhakunyana.

Xana tsalwa leri a ri ri ra ntikelo hi laha Kyrillos Loukaris a voneke ri ri ha kona ke? Ina. Ri tlhelela endzhaku exiphen’wini xo sungula xa lembe xidzana ra vuntlhanu C.E. Vatsari vo hambana-hambana entiyisweni va hlanganyerile eku ri tsaleni, naswona tsalwa leri ri lulamisiwile nkarhi wolowo hinkwawo. Ri tsariwe edzobyeni ro olova, tikholumo timbirhi eka tluka rin’wana ni rin’wana, hi maletere (lamakulu) lama tsariweke hi voko ku ri hava mukhandlu exikarhi ka marito. Xiphemu lexikulu xa Matewu a xi kona, tanihi swiphemu swin’wana swa Genesa, Psalma, Yohane na 2 Vakorinto. Sweswi Codex A leyi tshuriweke ximfumo, yi na matluka ya 773 naswona yi tshama yi ri vumbhoni byo sungula bya nkoka lowu xiyekaka.

Matsalwa yo tala ya Bibele ma nga vekiwa hi mintlawa, kumbe hi mindyangu, hikwalaho ka ku yelana loku nga kona exikarhi ka wona. Leswi swi humelele loko vatsari va endle tikopi ta vona exihlobyeni lexi fanaka kumbe swikombiso leswi yelanaka. Hambi swi ri tano, eka Alexandrine Codex, vatsari va vonake va tikarhatela ku hlengeleta ku hundzuluxela ka mintlawa yo hambana-hambana leswaku va ta lunghiselela tsalwa lerinene hi laha va nga kotaka ha kona. Entiyisweni, ri vonake ri ri ra khale naswona ri antswa swinene ku tlula matsalwa wahi na wahi ya Xigriki lama tirhisiweke tanihi xisekelo xa King James Version ya 1611.

Ku hundzuluxela ka Alexandrine ka 1 Timotiya 3:16 ku pfuxe njhekanjhekisano lowukulu loko yi humesiwile. King James Version laha yi ri: “Xikwembu xi tikombisile enyameni,” loko yi kombetela eka Kriste Yesu. Kambe eka codex leyi ya khale, ku komisiwa ka “Xikwembu,” loku vumbiweke hi maletere mambirhi ya Xigriki “ΘC,” ya tikomba leswaku eku sunguleni a ya ri “OC,” rito leri yimelaka “loyi.” Entiyisweni, leswi a swi vula leswaku Kriste Yesu a a nga ri “Xikwembu.”

Swi teke malembe lama tlulaka 200 ni ku kumiwa ka matsalwa man’wana ya khale ku tiyisa ku hundzuluxeriwa ka “loyi” kumbe “lexi” tanihi loku lulameke. Bruce M. Metzger eka Textual Commentary on the Greek New Testament ya yena u dlayelela hi ku: “Ku hava tsalwa (hi matsalelo yo sungula) ra le mahlweni ka lembe xidzana ra vunhungu kumbe ra vukaye . . . leri seketelaka θεός [the·osʹ]; ku hundzuxela hinkwako ka khale ku anakanyela ὅς kumbe ὅ; naswona ku hava mutsari la nga mufundhisi emahlweni ka xiphemu xa vunharhu xo hetelela xa lembe xidzana ra vumune la seketelaka ku hundzuluxeriwa ka θεός [the·osʹ].” Namuntlha, ku hundzuluxela ko tala ka hlangana eku suseni ka xikombo xihi na xihi eka “Xikwembu” endzimaneni leyi.

Hi 1757 Royal Library ya hosi yi ve xiphemu xa Layiburari ya Manghezi, naswona codex leyi yinene sweswi yi kombisiwe kahle ekamareni ra matsalwa ra Muziyama wa Manghezi. I rifuwo leri lulameleke swinene ku voniwa.