I Vamani Vatirheli Va Xikwembu Hakunene?.
“EKA nkarhi lowu wo hetelela hi tsundzuxa masocha ya hina ya Khatoliki ku endla ntirho wa vona hi ku yingisa Fuehrer [Hitler].”—Tibixopo ta Khatoliki ta Jarimani, hi laha swi tshahiweke ha kona eka The New York Times, September 25, 1939.
“Wa swi tiva, muprista, eka xihaha-mpfhuka xa hina un’wana wa swirho swa hina swa vatirhi i Mukhatoliki, naswona wa n’wi katekisa emahlweni ka ku va hi ya eswiavelweni swa hina swa ku hlasela hi tibomo eJarimani. Manuku ke, vukhongeri lebyi fanaka bya Khatoliki eJarimani byi le ku katekiseni ka xirho xa vatirhi va xihaha-mpfhuka xa Jarimani lexi taka hi le mpfhukeni ku ta hlasela madoroba-nkulu ya hina. Kutani xivutiso lexi ndzi xi vutisaka hi lexi nge, ‘Xana Xikwembu xi le tlhelweni ra vamani?”’ Xisweswo ku vulavule mutirhela-mfumo wa Munghezi loyi a fambaka empfhukeni, David Walker, ebulwini ra yena na muprista wa Khatoliki hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.
Ku hambana ni sweswo, magidi ya Timbhoni ta Yehova ma hete malembe layo tala etikampeni ta nxaniso leti tsemaka nhlana ta Nazi hikwalaho ka ku ala ku dzunisa Hitler kumbe ku lwa eka mavuthu yakwe lama hlomeke. Eka matiko lama Twananeke, Timbhoni to tala ti pfaleriwe ekhotsweni hikwalaho ka ku ala ntirho wa vusocha.
Xana vatirheli va ntiyiso va Xikwembu i vamani ke, naswona va fanele ku pfumelelana ni swilaveko swihi ke?
Ku Pfumela eBibeleni
Mutirheli wa ntiyiso wa Xikwembu hakunene u fanele ku va ni ku pfumela loku tiyeke eBibeleni. U fanele ku tlhela a yi tiva hi laha ku ringaneke leswaku a yi dyondzisa van’wana. Kambe vo tala va vafundhisi va Vujagana a va swi hetisisi swilaveko leswi swa xisekelo. Dokodela wa vutshunguri eAfrika Dzonga u vule leswaku vatirheli va Anglican Church, leyi a a nghena yona, a “va yi tirhisa swintsongo” Bibele, naswona tinkulumo ta kona ti tikombe ti ri mianakanyo ya munhu hi xiyexe ya muchumayeri. U tlhele a vilela ehenhleni ka swirho swa vafundhisi, tanihi Bixopo-nkulu Tutu wa Cape Town, hikwalaho ka ku katseka eka tipolitiki.
Ku hambana ni sweswo, malandza lama tshembekaka ya Yehova ya pfumela hi laha ku tiyeke eBibeleni naswona ma heta nkarhi wa wona wo tala eku yi dyondzeni ni ku yi hlamusela eka van’wana. Ku tsakela ka vona Bibele ni ku yi rhandza ka vona ku kule ngopfu lerova va humese ku hundzuluxela loku kambisisiweke hi vukheta ni loku pakanisaka swinene loku vuriwaka New World Translation of the Holy Scriptures, loku sekeriweke ematsalweni lama tiyisiweke ya Bibele ya Xiheveru, Xiarama na Xigriki. Eka Reference Edition ya yona, Bibele leyi yi na magidi ya tinhlamuselo ni tinhlamuselo leti kombaka kun’wana ku pfuna vahlayi ku twisisa Bibele ku antswa ni ku va pfuna ku yi hlamusela eka van’wana. Ku tlula kwalaho, ku hundzuluxela loku ku hlawulekeke ka Bibele ku hundzuluxeriwile, hinkwako kumbe xiphemu xa kona, hi tindzimi tin’wana ta 10, naswona tikopi ta makume ya timiliyoni ti hangalasiwile emisaveni hinkwayo.
Vatirheli Va Ntiyiso Ni Mahanyelo
Bibele hi laha ku tiyeke yi yirisa swivumbeko hinkwaswo swa xidyoho xa rimbewu—ku katsa vuoswi, vumbhisa, vusodoma ni ku hanya tanihi swiharhi. (Levitika 20:10-15; Varhoma 1:26, 27; Vagalatiya 5:19) Vatirheli va ntiyiso va Vukriste hi mbilu hinkwayo va hlayisa mimpimanyeto ya Xikwembu ya mahanyelo. Ina, Timbhoni ta Yehova ti teka nawu wa Xikwembu wu ri wa nkoka swinene. Va hlongola lava endlaka swidyoho swo tano handle ko hundzuka, loko va kurisa tintswalo eka lava hakunene va hundzukaka eka swiendlo swa vunghwavava ni ku hlantswa vutomi bya vona.—1 Vakorinto 5:11-13; 2 Vakorinto 2:5-8.
EAfrika Dzonga, Murhangeri wa Anglican wa Cape Town u vikiwa tanihi loyi a nga te: “Vuxaka byin’wana bya rimbewu leri fanaka bya antswa ku tlula ku hlangana loku hambaneke ka rimbewu naswona hikwalaho ka mfanelo ya rirhandzu, ndza tiyiseka leswaku swi tsakisa Xikwembu.” Sweswo a hi ntiyiso. Xikwembu xi nyenya vuxaka byo tano.—1 Vakorinto 6:9, 10.
Vatirheli Va Ntiyiso Va Dyondzisa Tidyondzo Ta Ntiyiso
Vatirheli va ntiyiso va dyondzisa tidyondzo leti hi laha ku tiyeke ti sekeriweke eRitweni ra Xikwembu. Vatirheli va mavunwa va dyondzisa tidyondzo leti nga riki na xisekelo kumbe masungulo eBibeleni. Hi xikombiso, xiya dyondzo ya Vunharhu-un’we. Hi laha The Encyclopædia Britannica (Nkandziyiso wa vu-15) yi vulaka ha kona: “Rito leri nge Vunharhu-un’we kumbe dyondzo leyi twisisekaka a swi humeleli eTestamenteni Leyintshwa, naswona Yesu ni valandzeri vakwe a va nga tiyimiselanga ku kaneta Shema leyi nga eka Testamente ya Khale leyi nge: ‘Yingisa, Israel: Hosi Xikwembu xa hina i Hosi yi ri yoxe.’ (Deut. 6:4).” Vunharhu-un’we a ku vanga dyondzo ya ximfumo ya kereke ku kondza ku fika lembe xidzana ravumune C.E. Entiyisweni, hi ku komisa a ku ri hikwalaho ka xikhundla na nhlohlotelo swa Constantine mufumi wa Rhoma leswi dyondzo leyi ya mavunwa yi sunguleke ku dyondzisiwa eHubyeni ya Nicaea hi 325 C.E.
Dyondzo ya Vunharhu-un’we yi vangele swirho swo tala swa kereke, valavi va ntiyiso lava tshembekeke, ku lahlekeriwa hi ntshembo eka vatirheli va vona. Leswi a swi ri tano hi mubvana un’wana eAfrika Dzonga loyi a a nga pfumeli leswaku vukhongeri bya yena, Dutch Reformed Church, byi dyondzisa dyondzo yo tano leyi pfilunganyisaka yo tanihi Vunharhu-un’we kukondza un’wana wa Timbhoni ta Yehova a n’wi endzela ni xikombiso xa tsalwa xa leswaku leswi hakunene swi tano! Gqweta ra mukhalabye leri kumeke phenceni, leri na rona ri humaka eAfrika Dzonga, ri tshike kereke ya rona hikuva “tidyondzo to hambana-hambana leti nga hundzukiki leti dyondzisiwaka etikerekeni ti hoxile naswona ta hambukisa hi laha ku heleleke.”
Dyondzo yin’wana ya mavunwa ya Vujagana hi liya ya ndzilo wa tihele. Hambi loko yi nga ha chumayeriwi ngopfu kumbe ku pfumeriwa ku fana ni leswi a yi ri xiswona, ka ha ri dyondzo ya ximfumo ya tikereke to tala. Tona ti vula leswaku eku feni miri wa fa kambe moya, lowu nga fiki, wa hanya, naswona lava va hanyeke vutomi lebyo biha va xanisiwa endzilweni lowu hisaka hi laha ku nga heriki. Xana wa swi pfumela sweswo ke? Xa nkoka ku tlula kwalaho, xana i ntiyiso? Hayi hi ku ya hi Bibele, leyi nge: “Moya lo’wu dyohaka, hi wona lo’wu nga ta fa.” (Ezekiel 18:4, 20) Ku tlula kwalaho, muapostola Pawulo la huhuteriweke u tsarile a ku: “Hakelo ya v̌udyoho i rifu”—ku nga ri ndzilo wa tihele!—Varhoma 6:23, Bibele ya Xitsonga.
Manuku a hi xiyisiseni leswaku i mimpimanyeto yihi leyi Vakriste va ntiyiso va faneleke ku pfumelelana na yona.
Swilaveko Swa Matsalwa Swa Vatirheli Va Ntiyiso
Rito ra Xinghezi leri nge “mutirheli” i ku hundzuluxela ka rito ra Xigriki leri nge “di·aʹko·nos,” leri nga tivekiki kahle leswaku ri huma kwihi. Ri vula munhu loyi a rhwalaka swileriso swa un’wana, ngopfu-ngopfu swa hosi. Hikwalaho, rito ra Bibele ri kombetela eka nandza. Ku tirhisiwa ka rito leri eBibeleni ku kombisa munhu loyi a nga rhuteliki eku nyikeleni ka ntirho wa rixaladza hikwalaho ka van’wana hi ku titsongahata. Yesu u kandziyise xilaveko xa ntirho wo tano wo titsongahata, hi laha xikombiso lexi landzelaka xi kombisaka ha kona.
Siku rin’wana, hi ku hatlisa emahlweni ka rifu ra Yesu emhandzini ya nxaniso, mana wa Yakobo na Yohane u n’wi tshinelerile ivi a ku: “Tshembisa leswaku vana lavambirhi va mina lava va ta tshama eMfun’weni wa wena, un’wana evokweni ra wena ra xinene, un’wana eka lera ximatsi.” Vadyondzisiwa lava van’wana va swi hlundzukerile leswi. Manuku Yesu hi musa u va dyondzise dyondzo ya nkoka. U va hlengeletile exivandleni xin’we kutani a ku: “Un’wana ni un’wana la navelaka ku va lonkulu exikarhi ka n’wina, a a ve tanihi mutirheli wa n’wina; na swona un’wana ni un’wana la navelaka ku va wa le mahlweni exikarhi ka n’wina, a a ve nandza wa n’wina.”—Matewu 20:20, 21, 24-27.
Eka yin’wana ya tinkulumo ta yena ta le rivaleni leti rhekhodiweke ni leti akaka, Yesu u tsundzuxe vayingiseri ehenhleni ka vatsari ni Vafarisi. U tlhele a paluxa swin’wana swa swihoxo swa le rivaleni swa vatirheli lava va mavunwa, lava kanganyisaka. U va hlamusele tanihi lava va tinyungubyisaka ni lava sindzisaka ngopfu ni lava hi minkarhi hinkwayo va lavaka ku tlakusiwa.—Matewu 23:1-7.
Namuntlha, vafundhisi vo tala, ngopfu-ngopfu vaprista va Kereke ya Khatoliki naswona etimhakeni tin’wana Va-Anglican, va sindzisa leswaku va vitaniwa tanihi “Tatana.” Hi xikombiso, muprista un’wana wa Kereke ya Nghilandi eMozambique, loko a vutisiwile malembe yo hlayanyana lama hundzeke hi un’wana wa Timbhoni ta Yehova leswaku ha yini a tirhisa xithopo lexi nge “Tatana,” u hlamurile a ku: “Ndza tinyungubyisa ha xona!” Naswona kavula, swi dumile leswaku phophu wa Rhoma u tsakela ku vitaniwa tanihi “Tatana La Kwetsimaka”—ku nga khathariseki xiletelo xa Yesu eka vadyondzisiwa vakwe xo ka va nga “vitani munhu ni un’we emisaveni tatana wa n’wina, tanihi leswi mi nga ni Tatana un’we ntsena, naswona u le tilweni.” Yesu u engetele nsinya lowu wa xisekelo wa milawu a ku: “Un’wana ni un’wana la tikurisaka, u ta tsongahatiwa.”—Matewu 23:9-12, The Jerusalem Bible.
Xana Vavasati Va Fanele Ku Vekiwa?
Eminkarhini ya sweswinyana, ku ve ni ku engeteleka eka nhlayo ya vavasati lava vekiwaka tanihi swirho swa vafundhisi. Kambe Pawulo u laye Timotiya a ku: “A ndzi pfumeleri wansati ku dyondzisa kumbe ku kulela vavanuna.” (1 Timotiya 2:12) Hambi swi ri tano, leswi a swi vuli swona leswaku wansati wa Mukriste a nga ka a nga dyondzisi vana va yena kumbe ku dyondzisa exikarhi ka vanhu, kambe a nga fanelanga ku dyondzisa ebandlheni.
Manuku ke, xana vavasati, a va fanelanga ku vulavula eminhlanganweni ya Vukriste? Timbhoni ta Yehova ti dyondza magazini lowu, Xihondzo xo Rindza, eka wun’wana wa minhlangano ya tona ya vhiki na vhiki, ti ri karhi ti tirhisa swihloko leswi engeteriweke hi swivutiso leswi nga etindzimaneni. Mutirheli loyi a fambisaka dyondzo, loyi nkarhi hinkwawo ku nga makwerhu wa xinuna, u rhambela swirho swa bandlha, ku katsa ni vamakwerhu va xisati, ku hlamula swivutiso leswi. Kambe vavasati lava a va le ku dyondziseni. Vo phofula ntsena hi marito ya vona mianakanyo leyi nga exihlokweni. Hambi ku ri vana va khutaziwa ku hlanganyela eku nyikeni ka tinhlamulo, naswona hakanyingi tinhlamulo ta vona, leti hi ntolovelo ti komeke no olova, ti ba ehenhla ka nhloko—ku tirhisa marito lama tolovelekeke.
Pawulo nakambe u endle nhlamuselo leyi malunghana ni vavasati a ku: “Loko va lava ku tiva swin’wana, a va vutise vanuna va vona ekaya, hikuva swi khomisa tingana loko wansati a vulavula enhlengeletanweni.” (1 Vakorinto 14:35) Leswi swi vula leswaku loko vamakwerhu va xisati va nga twisisi kumbe va kanganyisiwa hi tinhlamuselo to karhi leti hlayiweke kumbe leti endliweke hi nkarhi wa minhlangano, a va fanelanga ku tlakusa swivutiso swa ku lava ku aneriseka emahlweni ka bandlha. Ematshan’wini ya sweswo, va fanele va kombela vavanuna va vona ku va hlamusela timhaka leti loko va ri ekaya.
Hambi swi ri tano, ku na minkarhi leyi vavasati va Vukriste va nga chumayelaka vavanuna. Timbhoni ta Yehova ti heta nkarhi wo tala ti ri karhi ti chumayela mahungu lamanene ya Mfumo hi yindlu na yindlu. Loko muchumayeri wa wansati a hlangana ni wanuna, xana u fanele ku tisola ntsena ivi a famba? Kavula a swi tano. Emhakeni leyi, a nga chumayeli bandlha kambe u chumayela munhu un’wana loyi a nga ha vaka a ri la nga pfumeriki. Hi ku fanana, mutirheli wa xisati a nga dyondza Bibele ni ndyangu lowu nga riki wa Vukriste hambi loko tatana a ri kona.
Yesu Kriste—Xikombiso Lexi Vangamaka
Yesu a a ri xikombiso lexinene lexi hi endlaka kahle ku ringeta ku xi tekelela! A a ri mudyondzisi la antswaka, muchumayeri lonene, mutirhi la chivirikaka swinene, ni mulayi lonkulu wa rirhandzu loyi a nga tshama a hanya emisaveni. Ku landzela minkondzo yakwe i lunghelo lerikulu swinene. Xana u ringeta ku endla tano?
Timiliyoni ta Timbhoni ta Yehova ti endla leswi ti nga swi kotaka ku n’wi tekelela, hambi leswi ku nga riki hi laha ku hetisekeke. Maendlelo ya yena a ma hambane swinene ni lama ya vafundhisi vo tala namuntlha. A nga banga swingelengele swa kereke ivi a yimela vanhu ku ta eka yena, hambi leswi vo tala va teke hi ku tirhandzela. Ematshan’wini ya sweswo, u ye eka vanhu ivi a va dyondzisa emakaya ya vona, eswivandleni swa le rivaleni, etintshaveni ni le ribuweni ra Lwandle ra Galeliya. Hi minkarhi yin’wana u vulavule ni mintlawa leyi a yi hlayiwa hi magidi, hi laha swi kombisiweke ha kona laha hansi.—Matewu 9:35; 13:36; Luka 8:1.
Ku Pfuna Swisiwana, Vavabyi Ni Lava Dyuhaleke
I vangani va lava lava nga kona namuntlha? I madzana ya timiliyoni. Naswona nhlayo yi engeteleka hi xihatla tanihi leswi swiyimo swa misava swi nyanyaka ku biha hi ku hatlisa ni leswi mafambiselo ya sweswi ya swilo ma tshinelelaka makumu ya wona lama heleleke enyimpini ya Armagedoni. (Nhlavutelo 16:16) Timhangu, tindlala ni mintungu swi tlhandlekela eka ku onhaka ni ku xaniseka. Vakriste vo sungula na vona a va fanele va hlangavetana ni swiphiqo swo tano. Kwalomu ka 46 C.E., loko Klawudiyo a ri mufumi wa Rhoma, a ku ri ni ndlala leyi a yi hangalake hinkwako. Kutani ke, xana vaapostola va endle yini? Va “[twananile] leswaku un’wana ni un’wana wa vona, u ta rhumela leswi a swi kotaka ku pfuna vamakwavo lava akeke etikweni ra Yudiya.”—Mintirho 11:27-30.
Eminkarhini ya manguva lawa, Timbhoni ta Yehova hakanyingi ti nyikele mpfuno wa ku hanana eka lava va xanisekaka kumbe lava va nga evusiwaneni. Sweswinyana, loko Mozambique yi hlaseriwile hi nyimpi ya xin’wana-manana—hikwalaho ka vuyelo lebyi chavisaka bya ku kayivela ka swakudya, swiambalo, mimphako ya swa vutshunguri ni swisekelo swin’wana—Timbhoni ta Yehova eAfrika Dzonga leri nga muakelani ti pfune vamakwavo va tona lava weriweke hi gome. Mimpimo leyikulu ya swakudya, swiambalo ni swilo swin’wana swi hlengeletiwile ivi swi rhumeriwa eMaputo, ntsindza wa kona, hi tilori letikulu.
Ku Hetisisa Vuprofeta Bya Bibele
Ina, vatirheli va ntiyiso va Xikwembu namuntlha va ni lunghelo leri hlamarisaka ro hlanganyela eku hetisiseni ka vuprofeta bya Bibele. Hi ndlela yihi ke? Eka xiendlakalo xa matimu loko vadyondzisiwa va vutise Yesu va ku: “Hi byele, xana timhaka leti ti ta humelela rini xana? Ni xikombiso xa ku vuya ka wena ni xa ku hela ka minkarhi xi ta va xihi ke?” u hlamule leswaku enkarhini wa tinyimpi ta misava, tindlala, ku tsekatseka ka misava ni vuhomboloki, “Evangeli leyi ya Mfumo [a] yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo.” (Matewu 24:3, 14) Pawulo u vekele vatirheli va ntiyiso xikombiso hi ku chumayela ‘hi yindlu na yindlu.’—Mintirho 20:20.
Timbhoni ta Yehova ti tiveriwa ku chivirika ka tona entirhweni lowu wo chumayela emisaveni hinkwayo. Kumbexana minkarhi yin’wana va ku endzerile ekaya ra wena. Xana u tshama u va yingisa kahle ke? Loko swi nga ri tano, ha yini u nga endli tano nkarhi lowu landzelaka loko va ku endzela? Hakunene swi nga ku siya u hlamele!
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 4]
Xi tekiwe eka xifaniso xa Vuthu ra U.S.