Tidyondzo Leti Humaka eMatsalweni: Hosea 1:1–14:9

Yehova Xikwembu Xa Hina U Na Musa

YEHOVA i “Šikwembu le’ši teleke ku riv̌alela ni tinṭŝalo ni v̌unene [xi] hlwela ku kariha, [xi] tele ku ṭeṭelela.” (Nehemia 9:17) U yimeriwa hi mimpimanyeto ya yena leyo lulama kambe u rhambela vadyohi ku hundzuka ivi va tiphina hi vuxaka lebyinene na yena. Mawaku ndlela leyi leswi swi kombisiweke kahle ha yona hi leswi Xikwembu xi swi vuleke eka Vaisrayele lava nga yingisiki hi ku tirhisa muprofeta wa xona Hosea!

Buku ya Bibele leyi nga ni vito ra Hosea yi hetisiwe hi muprofeta loyi emugangeni wa Samariya endzhaku ka ntirho wakwe wo leha wa kwalomu ka malembe ya 59 (ku sukela kwalomu ka 804 B.C.E. ku fika endzhaku ka 745 B.C.E.). Hosea u profete emfun’weni wa Israyele wa mfumo-swivongo swa khume emasikwini ya Hosi Yeroboam II ni vafumi va Yuda ku nga Ozias, Yotham, Akazi na Ezekiyasi. (Hosea 1:1) Hikwalaho ka leswi Israyele a honiseke xirhambo xo hundzuka, tiko leri ri wele eka Vaasiriya, naswona ntsindza wa rona, Samariya, wu lovisiwile hi 740 B.C.E. Hambi leswi vuprofeta bya Hosea a byi kongomisiwe eka vanhu va malembe xidzana lama hundzeke, byi na dyondzo eka hina malunghana ni tintswalo ta Yehova, Xikwembu xa hina.

Ndlela Ya Israyele Leyi Hambukeke

Yehova a nyika tintswalo exisekelweni xa ku hundzuka loku humaka embilwini ka mudyohi. (Psalma 51:17; Swivuriso 28:13) Ku rhandza ka Xikwembu ka ku kombisa tintswalo eka Israyele ku kombisiwe hi ku hanyisana ka Hosea ni nsati wa yena, Gomer. Hi laha a lerisiweke ha kona, u teke “nsati wa vuoŝi.” Endzhaku ko tswalela Hosea n’wana wun’we, Gomer entiyisweni u tswale vana vambirhi evuoswini. Hambi swi ri tano, muprofeta loyi hi tintswalo u vuyise nsati wa yena. Hi ku fanana, Israyele a a fana ni wansati la nga tshembekangiki eka Yehova, va yisa minkateko hi laha ku hoxiseke eka Baal xikwembu xa mavunwa. Kambe Yehova a a swi rhandza ku va kombisa tintswalo loko va hundzuka evuoswini bya vona bya moya.—1:1-3:5.

Vadyohi lava navelaka tintswalo ta Xikwembu va fanele ku hundzuka eka ndlela ya vona ya ku dyoha ivi va tixaxameta eka vutivi bya Xikwembu. (Psalma 119:59, 66, 67) Yehova u ve ni ku tengisana ni vaaki va Israyele hikuva ntiyiso, musa wa rirhandzu, ni vutivi bya Xikwembu a swi kayivela etikweni ra vona. Tanihi leswi va lahleke vutivi, Yehova a a ta va honisa. A ku ta va ni vutihlamuleri eka Israyele na Yuda lama phahlaka swikwembu swa hava. Kambe a ku vhumbiwe leswaku a va ta lava Xikwembu loko va tikuma va ri “e khombyeni.”—4:1-5:15.

Ku Tshovela Xidzedze!

Mintirho leyi fanelaka ku hundzuka i ya nkoka loko vadyohi va lava ku tokota tintswalo ta Xikwembu. (Mintirho 26:20) “A hi tlheleleni ka Yehova,” ku khongotela Hosea. Kambe musa wa rirhandzu wa Israyele (leri vuleke Efraim mfumo-xivongo wa rona lowukulu) na Yuda wu “[fana] ni mbera le’yi sukaka hi ku hatlisa.” Vanhu lava a va tlurile ntwanano wa Xikwembu naswona a va humesanga mihandzu leyi fanelaka ku hundzuka. “[Ku] fana ni tuv̌a le’ro riv̌ala,” va lave mpfuno eka Egipta na Asiriya. Kambe mimfumo leyi ya politiki a yi nga ta va endlela leswinene handle ka “nsev̌e lo’wu nga ṭhembekiki,” lowu nga swi kotiki ku copa minseve eka muhlaseriwa.—6:1-7:16.

Ku tshovela leswinene, lava va lavaka tintswalo ta Xikwembu va fanele ku byala leswinene. (Vagalatiya 6:7, 8) Hikwalaho ka leswi Vaisrayele va lahleke leswi lulameke, va tshovele leswo biha. Va byale moya kutani a va ta tshovela xidzedze.’ Xikwembu a xi ta ‘anakanya swidyoho swa vona,’ kutani a va nga ta tshovela tintswalo ta xona kambe ku avanyisa ka xona ka tihanyi. A va ta va “v̌aṭenḍeleki e šikari ka matiko,” kumbexana ku hlula ka Asiriya ku va kona loku yisaka eka xiyimo lexi.—8:1-9:17; Deuteronoma 28:64, 65; 2 Tihosi 15:29; 17:1-6, 22, 23; 18:9-12; 1 Tikronika 5:26.

Hi ta hambeta hi pfuneka etintswalweni ta Xikwembu ntsena loko hi ya emahlweni hi tlangela swilo leswo hlawuleka. (Vaheveru 12:14-16) Vaisrayele va pfumale ku tlangela ko tano. Ematshan’wini yo byala mbewu eku lulameni ni ku tshovela eku pfumelelaneni ni musa wa rirhandzu, va rime vubihi ivi va tshovela vuhomboloki. Xikwembu xi vitane Israyele a huma aEgipta tanihi n’wana wa jaha, kambe rirhandzu ra Xona ri hakeriwe hi ku kanganyisa. Yehova u tsundzuxile a ku: ‘Tlhelela eka Xikwembu xa wena, u hlayisa musa ni ku lulama.’ Kambe Efraim u katseke eku dyoheni lokukulu ivi a faneriwa hi ku tshinyiwa ematshan’wini ya tintswalo.—10:1-12:14.

Ku Tlhelela Eka Yehova

Hambi ku ri lava va dyohaka swinene va nga tlhelela eka Yehova ivi va kombiwa tintswalo. (Psalma 145:8, 9) Hosea nakambe u tshahe ku khathalela ka Xikwembu ka rirhandzu ka Vaisrayele. Hambi leswi tiko leri ri hundzukeleke Yehova, u va tshembise ku vuyeteriwa, a ku: “Nḍi ta v̌a kuṭula e ŝiv̌andleni ša v̌afi, nḍi v̌a lamulela e ku feni.” Samariya (Israyele) a a fanele ku hakela nxavo wa ku xandzuka. Kambe Vaisrayele va khutaziwe ku tlhelela eka Xikwembu hi marito lamanene lama nge, ‘tinkunzi letintsongo ta milomu.’ Vuprofeta lebyi byi dlayelela hi mianakanyo leyi chavelelaka ya leswaku lava tlhariheke ni lava lulameke lava fambaka hi tindlela leti lulameke ta Yehova va ta tsakela tintswalo ni rirhandzu ra vona.—13:1-14:9.

Tidyondzo to ti tsundzuka: Yehova u nyika tintswalo exisekelweni xa ku hundzuka loku humaka embilwini ka mudyohi. Kambe vadyohi lava navelaka tintswalo ta yena va fanele ku pfumelelana ni vutivi bya Xikwembu ni ku humesa mintirho leyi fanelaka ku hundzuka. Va fanele ku byala leswi nga swinene naswona va fanele ku ya emahlweni va tlangela swilo leswo hlawuleka. Naswona ku chavelela ku nga kumiwa eka vutivi bya leswaku hambi loko ku ri lavaya va dyohaka swinene va nga tlhelela eka La Tlakukeke Swinene hi ntshembo, hikuva Yehova Xikwembu xa hina u na tintswalo.

[Bokisi leri nga eka tluka 14]

TINDZIMANA TA BIBELE LETI KAMBISISIWEKE

○ 2:21-23—Yezreyele swi vula leswaku “Xikwembu Xi Ta Byala Mbewu.” Yehova a a ta hlengeleta masalela lama tshembekaka ivi a ma byala ku fana ni mbewu eYuda, laha a ku ta va na koro, vhinya leyo nandziha ni mafurha. Hikwalaho ka masalela lama nga evusiwaneni, swilo leswi swinene a swi ta kombela misava ku humesa mimunyu emisinyeni ya tikoro, etivhinyweni ni le mirhini ya mitlhwari. Misava a yi ta tiandlalela matilo leswaku yi kuma mpfula, naswona a va ta kombela Xikwembu ku humesa mapapa lama nga ta nyika mpfula leyi lavekaka.

○ 5:1—Vaprista va vugwinehi ni tihosi ta Israyele va ve swirimbana ni swiphasi swa vanhu hi ku va kanganyisa leswaku va katseka evugandzerini bya mavunwa. Kumbexana, Ntshava ya Tabor (evupela-dyambu ka Yordani) na Mizpah (doroba-nkulu leri nga evuxeni ka nambu wolowo) a ku ri swivindzi swa vugandzeri bya mavunwa. EIsrayele hinkwako, vanhu a va phahla swikwembu swa hava hikwalaho ka xikombiso lexo biha xa varhangeri va vona, lava a va ta tokota ku avanyisa ka tihanyi ka Xikwembu.

○ 7:4-8—Vaisrayele va vuoswi a va fanisiwa ni ovheni ya mubaki, kumbe khele ra ndzilo, a swi kanakanisi leswaku hikwalaho ka ku navela loko biha loku hisaka endzeni ka vona. Hikwalaho ka ku tipfanganyisa ni matiko hi ku amukela tindlela ta wona ni ku lava valuveri ha tona, Efraim (Israyele) nakambe a a fana na khekhe ra xirhendzevutana leri bakiweke etlhelweni rin’we ntsena.

○ 9:10—Vaisrayele ‘va tinyiketele eka nchumu lowu khomisaka tingana’ loko va sungula ku hlaseriwa hi Baal wa Peor etimbaleni ta Moab. (Tinhlayo 25:1-5) Hosea u tirhise riendli ra Xiheveru leri vulaka “ku tinyiketela eka; ku hambukela eka.” Vaisrayele a va tinyiketerile eka Xikwembu kambe va tihambukisela eka Baal wa Peor. Xiendlakalo xexo xi nga ha va xi tshahiwile hikwalaho ka leswi vugandzeri bya Baal a ku ri xidyoho lexikulu eka mfumo-swivongo swa khume. (Hosea 2:8, 13) Onge hi nga hlayisa xitsundzuxo lexi naswona hi nga tshuki hi tshova ku tinyiketela ka hina eka Yehova.—1 Vakorinto 10:8, 11.

○ 10:5—Beth-aven (leswi vulaka “Yindlu Ya Ku Vaviseka”) ri tirhisiwe hi mianakanyo yo lahla xichavo xa Bethele, leswi vulaka “Yindlu Ya Xikwembu.” Bethele a yi ri yindlu ya Xikwembu kambe yi ve yindlu ya ku vaviseka hikwalaho ka ku gandzeriwa ka rhole loku a ku endliwa kona. (1 Tihosi 12:28-30) Loko xifaniso xa rhole xi yisiwe evukhumbini, vanhu a va ta chaviseriwa xona. Xifaniso lexi a xi ri hava vutomi a xi nga ta tisirhelela hi xoxe, ku nga ha vuriwi hi lava a va xi gandzela.—Psalma 115:4-8.

○ 13:14—Yehova a a nga ta hlayisa Vaisrayele lava nga yingisiki hi ku va kutsula enkarhini wolowo ematimbeni ya Sheol kumbe ku va pfuxa eku feni. A a nga ta kombisa ntwela-vusiwana, hikuva a va nga faneriwi hi tintswalo. Kambe muapostola Pawulo u kombise leswaku Xikwembu eku heteleleni a xi ta herisa rifu hi laha ku nga heriki ivi xi herisa ku hlula ka rona. Yehova u kombise matimba ya yena ya ku endla tano hi ku pfuxa Yesu Kriste eku feni ni le Sheol, xisweswo a nyika xitiyisekiso xa leswaku vanhu lava nga emianakanyweni ya Xikwembu va ta pfuxiwa eku feni hi N’wana wakwe ehansi ka ndzawulo ya yena ya Mfumo.—Yohane 5:28, 29.