Ntirho-vutomi Lowu Hlamarisaka

Malembe Ya 57 Ya Vutomi Bya Vurhumiwa

Hi ku vula ka Eric Cooke

EKU vonakaleni loku phumeleke ka vurhonga, a ndzi tiseketele hi nsimbhi ya xikwekwetsu lexi tsemakanyaka muhocho wa Manghezi ivi ndzi langutisa hunguva evugimamusi. Mina na makwerhu wa xinuna hi suke aSouthampton, eNghilandi, madyambu lama hundzeke naswona a hi kongoma eSaint-Malo, eFurwa. Xana a hi ri vapfhumba ke? E-e, a hi tiyimisele ku yisa rungula ra Mfumo wa Xikwembu eFurwa. Loko hi fika eSaint-Malo, hi teke swikanyakanya swa hina ivi hi chova hi ya edzongeni.

A ku ri loko mina na John, ndzisana ya mina hi sungula ntirho wa vurhumiwa wa le tikweni rimbe malembe lama tlulaka 57 lama hundzeke. I yini lexi yiseke eku ngheneleni ka hina ntirho wa nkarhi hinkwawo? I yini lexi hi susumeteleke ku siya vutomi lebyi tshamisekeke ekaya ra mampfekempfeke ra Manghezi?

Leswi Susumeteke Vutomi Bya Hina

Hi 1922 manana u ve kona eka nkulumo ya le rivaleni leyi nge “Xana Vafi Va Kwihi?” Yi n’wi nyanyurile naswona hi ku hatlisa u ve nandza wa Yehova loyi a tinyiketeleke. Kambe Tatana a a nga tsakanga. A a ri xirho xa Kereke ya Anglican, naswona hi malembe yo tala a a hi yisa ekerekeni hi Sonto nimixo loko Manana a hi dyondzisa Bibele nindzhenga.

Hi 1927 John u ve na malembe ya 14 naswona u sungule ku va kona eminhlanganweni na Manana ni ku hlanganyela eku nyikeleni ka vumbhoni bya yindlu na yindlu. Kambe mina a ndzi tianerisa, ndzi ri na ntirho lowunene eBarclay’s Bank. Hambi swi ri tano, hikwalaho ka ku xixima Manana, eku heteleleni ndzi sungule ku dyondza Bibele, kun’we ni tibuku ta Sosayiti ya Watch Tower. Endzhaku ka sweswo, nhluvuko wa moya a wu kula hi xihatla, naswona hi 1930 ndzi khuvuriwile.

Loko a tshika xikolo hi 1931, John u sungule vutirheli bya nkarhi hinkwawo tanihi phayona. Loko a ringanyete leswaku ndzi khomisana na yena entirhweni wa vuphayona, ndzi tshike ntirho-vutomi wa mina wa banki ivi ndzi n’wi joyina. Ku tiyimisela ka hina ku tiyisiwe hi vito ra hina lerintshwa, Timbhoni ta Yehova, leri a ha ha ku ri kuma. Xiavelo xa hina xo sungula a ku ri doroba ra La Rochelle ni nsimu ya le kusuhi eribuweni ra lwandle ra le vupela-dyambu bya Furwa.

Ku Phayona Hi Swikanyakanya eFurwa

Loko hi ri karhi hi chovha hi ya edzongeni hi suka eSaint-Malo, hi tiphine hi ku vona mintanga ya maapula ya Normandy ni ku koka moya wa ku nun’hwela ka mihandzu yo vupfa etifemeni to endla swakunwa swa mihandzu. A hi xiyanga nchumu leswaku timbuwa ta lwandle ta Normandy leti nga kusuhi malembe ya 13 endzhakunyana, hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, a ti ta lovisiwa hi tin’wana ta tinyimpi ta ngati swinene evurungurwini; hambi ku ri ku xiya leswaku vutirheli bya hina bya nkarhi hinkwawo a byi ta teka nkarhi wo tani. Hi ku vungunya, ndzi te eka John: “Ndzi anakanya leswaku hi nga fikelela malembe ya ntlhanu tanihi maphayona. Armagedoni yi nga ka yi nga vi kule ngopfu!”

Endzhaku ka masiku manharhu ya ku chovha, hi fike eLa Rochelle. Hinkwerhu ka hina a hi ri ni vutivinyana bya Xifurwa, kutani a hi vanga ni ku nonon’hweriwa eku kumeni ka kamara leri nga na nhundzu leyi ringaneleke. Hi swikanyakanya swa hina, hi hlanganise miti hinkwayo hi radiyasi ya kwalomu ka 20 wa tikhilomitara, hi ri karhi hi hangalasa tibuku ta Bibele. Manuku hi ye emutini wun’wana ivi hi engeta endlelo rero. A ku nga ri na Timbhoni tin’wana exiphen’wini xexo xa Furwa.

Hi July 1932, John, loyi a a dyondze Xipaniya exikolweni, u rhumiwe hi Sosayiti ku ya tirha eSpain. Ndzi ye emahlweni edzongeni wa Furwa naswona hi malembe mambirhi ndzi ve ni nxaxamelo wa vanakulorhi vo huma eNghilandi. Hikwalaho ka leswi a ku nga ri na ku hlangana kun’wana ni Timbhoni, xikhongelo xa nkarhi na nkarhi ni dyondzo ya Bibele a swi ri swa nkoka ku hlayisa matimba ya hina ya moya. Nakambe a hi tlhelela eNghilandi kan’we hi lembe hi ya emintsombanweni ya lembe na lembe.

Hi 1934 hi hlongoriwile eFurwa. Kereke ya Rhoma Khatoliki, leyi hi nkarhi wolowo a yi ri ni nhlohlotelo wa matimba, a yi ri ni vutihlamuleri. Ematshan’wini yo tlhelela eNghilandi, ndzi joyine maphayona man’wana mambirhi ya Manghezi, naswona hi kongome eSpain—hi swikanyakanya swa hina tanihi ntolovelo. Vusiku byin’wana hi etlele ehansi ka swihlahla, byin’wana evuhlayiselweni bya folichi, byin’wana nakambe eribuweni ra lwandle. Eku heteleleni hi fike eBarcelona en’walungu-vuxa ka Spain ivi hi joyina John, loyi a hi amukeleke.

Mphikamakaneta Ya Le Spain

A ku nga ri na mabandlha ya Timbhoni ta Yehova eSpain hi nkarhi wolowo. Endzhaku ko tirha tin’hweti ti nga ri tingani eBarcelona, hi ye eTarragona. A ku ri kwalaho laha hi sunguleke ku tirhisa ro sungula gramafomo leyi khomekaka ni tirhekhodi ta tinkulumo ta Bibele leti komeke hi Xipaniya. Leswi a swi pfuna, ngopfu-ngopfu etikhefini ni le tihodeleni leti talaka vanhu.

Le Lérida, en’walungu-vupela-dyambu, hi joyiniwe hi Salvador Sirera, Mbhoni leyi nga yoxe. Hi ku khutaziwa hi ku tshama ka hina endhawini leyi, u tirhe nkarhinyana tanihi phayona. Le Huesca, Nemesio Orus u hi amukele hi malwandla ekaya ra yena lerintsongo leri nga ehenhla ka vhengele ra yena ro endla tiwachi. Hi yena loyi hi fambiseke dyondzo ya hina ya le kaya ya Bibele ro sungula na yena, hi ri karhi hi tirhisa xin’wana xa swibukwana swo sungula swa Sosayiti. Hi yi khome tiawara to hlayanyana siku rin’wana ni rin’wana, naswona hi ku hatlisa u hi joyinile tanihi phayona.

EZaragoza, muti lowu landzelaka, lowu hi tirheke eka wona, hi ve ni ntsako wo pfuna Antonio Gargallo na José Romanos, vantshwa vambirhi lava nga eku heleni ka malembe ya vona ya kondlo-a-ndzi-dyi. Madyambu man’wana ni man’wana a va tela dyondzo ya Bibele ekamareni ra hina lerintsongo leyi a hi yi fambisa hi buku leyi nge Government. Hi ku famba ka nkarhi, hinkwavo va hi joyinile entirhweni wa vuphayona.

Ku Hehleriwa Ku Va Vafascist

Hi nkarhi lowu fanaka, khombo a ri ri karhi ri kunguhatiwa. Nyimpi ya Xin’wana-manana ya Spain a yi ri kusuhi ni ku tlhekeka, ku himpfilitana loku eka kona madzana ya magidi eku heteleleni a ma ta fa. Emutini wun’wana ekusuhi na Zaragoza, mina na Antonio hi nghene eku nonon’hweni. Wansati loyi a amukeleke swibukwana swa hina hi laha ku hoxeke u swi teke tanihi vunwa lebyi hangalasiwaka bya Khatoliki ivi a hi hehla ku va Vafascist. Hi khomiwile ivi hi yisiwa exiticini xa maphorisa. “Xana mi endla yini emutini lowu?” ku vutisa sejeni. “Vanhu va laha i makhomunisi naswona a va lavi vunwa lebyi hangalasiwaka bya Fascist!”

Endzhaku ko hlamusela ntirho wa hina, u anerisekile. U hi nyike swakudya swa ninhlikanhi hi musa ivi a hi tsundzuxa ku huma emutini handle ko ba huwa hi nkarhi wa ku etlelanyana ka ninhlikanhi. Kambe loko hi suka, ntlawa wa vapfukeri a wu rindzile. Va vutle tibuku ta hina hinkwato. A ku ri xiyimo xo biha. Hambi swi ri tano, hi nkhensile, leswi sejeni a fikeke ivi a vulavula hi musa ni ntlawa wa vapfukeri. U va anerisile loko a tinyiketele ku hi yisa eZaragoza leswaku hi ya vona vafumi. Kwalaho u hi vulavulerile eka mutirhela-mfumo wa muti, naswona hi ntshunxiwile.

Hi July 1936, loko nyimpi ya xin’wana-manana yi sungula, Antonio u ale ku lwa ni mavuthu ya nyimpi ya Franco naswona u dlayiwile. Vona ntsako lowu wu nga ta va wona eka mina na John ku n’wi amukela eku pfuxiweni ka vafi ivi hi vona ku n’wayitela ka yena lokukulu nakambe!

Ku Vitaniwa Makhomunisi eIreland

Hi ku hatlisa emahlweni ka ku va nyimpi ya xin’wana-manana yi tlhekeka, mina na John hi tlhelele eNghilandi hi ya kuma ku wisa ka hina ka ntolovelo ka lembe na lembe. Nyimpi hi nkarhi wolowo yi swi endle swi nga koteki ku tlhelela eSpain, kutani hi phayone mavhiki ma nga ri mangani eKent, ekusuhi ni kaya ra ka hina eBroadstairs. Manuku ku fike xiavelo xa hina lexi landzelaka—Ireland. Joseph F. Rutherford, muungameri wa Sosayiti, u hi lunghiselele ku ya kona ni ku hangalasa xiphephana lexi hlawulekeke lexi nge You Have Been Warned. A ku nga ri na mabandlha edzongeni ka Ireland, a ko va ni Timbhoni ti nga ri tingani leti ti nga toxe.

Hi nkarhi lowu, hi nhlohlotelo wa vafundhisi va Khatoliki, hi hehliwe hi ku va makhomunisi—xihehlo lexi hambanaka swinene ni lexi hi hehliweke ha xona eSpain! Hi ku hatlisa ntlawa lowu visinganeke wa Makhatoliki wu nghene eka yindlu leyi a hi tshama eka yona, wu teka tikhatoni ta hina ta tibuku, ivi wu ti hisa. Hi tokote swiendlakalo swo talanyana leswi fanaka hi nga si tlhelela eNghilandi hi ximumu xa 1937.

Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava Ni Ku Ya eGilead

Loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tivisiwile hi September 1939, John a a ri karhi a tirha eBordeaux, Furwa, naswona mina a ndzi ri mulanguteri wa bandlha eDerby, Nghilandi. Maphayona man’wana, ku katsa na John, lama ma tlheleke ma ndzi joyina, ma ntshunxiwile entirhweni wa nyimpi wa xikolokolo, kambe van’wana, ku fana na mina, va tsoniwe ntshunxeko. Kutani a ndzi ri endzeni ni le handle ka khotso hi nkarhi wa nyimpi. Ku tiyisela a swi laveka ku hlangavetana ni swiyimo emakhotsweni wolawo ya nkarhi wa nyimpi, kambe hi swi tivile leswaku vamakwerhu eYuropa a va xaniseka ku tlurisa.

Endzhaku ka nyimpi, Nathan H. Knorr, muungameri lontshwa wa Sosayiti ya Watch Tower, u endzele Nghilandi ivi a lunghiselela maphayona man’wana ku va kona eka Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watch Tower lexi nga exiphen’wini xa le n’walungwini xa New York, leswaku va kuma vuleteri bya vurhumiwa. Kutani May 1946 yi kume mina na John hi ri karhi hi tsemakanya Atlantic hi Liberty, xikepe lexi akeriweke nkarhi wa nyimpi.

Ntlawa wa vunhungu wa Gilead a wu ri ntlawa wo sungula wa xiviri wa matiko hinkwawo. A ku ri ntokoto lowu kufumetaka mbilu swonghasi ku dyondza ni ku hlangana ni maphayona lama nga ni ntokoto hi nkarhi wa khoso ya tin’hweti ta ntlhanu! Eku heteleleni, siku ro thwasa ri fikile, naswona eku heteleleni hi tive swiavelo swa hina. Ndzi averiwe eDzongeni wa Rhodesia, laha sweswi ku tivekaka tanihi Zimbabwe, naswona John a rhumeriwe ePortugal ni le Spain.

Ntirho Wa Vurhumiwa eAfrika

Ndzi jitame eCape Town, Afrika Dzonga, hi November 1947. Xikepe xin’wana xi tise vanghana va le tlilasini Ian Fergusson na Harry Arnott. Hi ku hatlisa makwerhu Knorr u endzile, naswona hi ve kona entsombanweni eJohannesburg. Manuku hi ye en’walungwini eswiavelweni swa hina—Ian a ya eNyasaland (sweswi Malawi), Harry eN’walungwini wa Rhodesia (sweswi Zambia), ivi mina ndzi ya eDzongeni wa Rhodesia (Zimbabwe). Hi ku famba ka nkarhi Sosayiti yi simeke rhavi, naswona ndzi hlawuriwe tanihi muungameri wa rhavi. A hi ri ni mabandlha ya 117 ni kwalomu ka vahuweleri va 3 500 etikweni rero.

Hi ku hatlisa varhumiwa va mune lavantshwa va fikile. A va langutele swiavelo swa vona ku va swa tindlu ta ndzope, tinghala leti rilaka ni vusiku, tinyoka ehansi ka mubedo ni swiyimo swa khale. Ematshan’wini ya sweswo, hikwalaho ka mirhi ya swiluva leyi longolokeke ni mapatu ya Bulawayo, swiyimo swo tsakisa swa manguva lawa, ni vanhu lava tiyimiseleke ku yingisa rungula ra Mfumo, va ku vitane paradeyisi ya maphayona.

Ku Lulamisiwa Kumbirhi Ka Munhu Hi Xiyexe

Loko ndzi khuvuriwile hi 1930, a ku ri ni ku twisisa kuntsongo malunghana ni lava va nga ta va ni vutomi lebyi nga heriki emisaveni. Kutani mina na John hi hlanganyerile eka swifanekiselo hi nkarhi wa Xitsundzuxo, tanihi leswi swi endliweke hi un’wana ni un’wana enkarhini wolowo. Hambi ku ri hi 1935, loko “ntshungu lowukulu” wa Nhlavutelo ndzima 7, wu hlamuseriwe tanihi ntlawa wa le misaveni wa “tinyimpfu,” mianakanyo ya hina a yi hundzuriwanga. (Nhlavutelo 7:9; Yohane 10:16) Manuku hi 1952, Xihondzo xo Rindza xa Xinghezi eka tluka 63 xi humese nhlamuselo leyi twisisekaka ya ku hambana exikarhi ka ntshembo wa la misaveni ni ntshembo wa le tilweni. Hi sungule ku swi xiya leswaku a hi nga ri na ntshembo wa vutomi bya le tilweni, kambe leswaku ntshembo wa hina a ku ri wa vutomi emisaveni ya paradeyisi.—Esaya 11:6-9; Matewu 5:5; Nhlavutelo 21:3, 4.

Ku lulamisa kun’wana hi kwihi ke? A ndzi ya ndzi tsakela swinene Myrtle Taylor, loyi a ri karhi a tirha na hina hi malembe manharhu. Tanihi leswi swi tikombeke erivaleni leswaku a a titwa hi ndlela leyi fanaka hi mina ni leswaku hinkwerhu a hi tlangela ntirho wa vurhumiwa swinene, hi tshembisanile naswona hi tekanile hi July 1955. Myrtle u tikombe a ri nsati loyi a seketelaka swinene.

Vutirheli eAfrika Dzonga

Hi 1959 Makwerhu Knorr u endzele eDzongeni wa Rhodesia, naswona mina na Myrtle hi tlhele hi averiwa ku ya eAfrika Dzonga. Ku nga ri kungani hi sungule ku famba-famba exiavelweni xa mina entirhweni wa xifundza. Walawo a ya ri masiku ya ntsako. Kambe a ndzi kula, naswona rihanyo ra Myrtle ri hi vangele ku karhateka. Endzhaku ka nkarhinyana a hi nga ha swi koti ku fambisana na ntirho wa xifundza, kutani hi simeke kaya ra varhumiwa eCape Town ivi hi tirha kona hi malembe yo hlayanyana. Endzhakunyana, hi tlhele hi averiwa aDurban, eNatal.

Kwalaho xiavelo xa hina a ku ri eChatsworth, tiko lerikulu ra Maindia. Lexi a ku ri xiavelo ximbe exikarhi ka xiavelo ximbe—mphikamaneta ya xiviri eka hina varhumiwa lava kuleke. Loko hi fikile hi February 1978, a ku ri ni bandlha ra Timbhoni ta 96, vo tala ku ri Maindia. A hi fanele ku dyondza mianakanyo ya vukhongeri bya vanhu va Mahindu ni ku twisisa mikhuva ya vona. Ku tshinelela loku tirhisiweke hi muapostola Pawulo eku vekeni ka vumbhoni eAthena, ku tirhe tanihi xikombiso lexi pfunaka eka hina.—Mintirho 17:16-34.

Minkateko Ya Ntirho Wa Vurhumiwa

Sweswi ndzi ni malembe ya 78 hi vukhale, ndzi ri ni malembe ya 57 ya ntirho wa vurhumiwa endzhaku ka mina. Swa khutaza swonghasi ku vona ku andza loku hlamarisaka ematikweni lawa ndzi tirheke eka wona! Furwa ri fikelele vahuweleri va Mfumo va 100 000, Spain ri ni ku tlula 70 000, naswona Afrika Dzonga ri andze ku sukela eka 15 000 loko hi fika ku ya eka ku tlula 43 000.

Vantshwa, xana swiyimo swa n’wina swa mi pfumelela ku nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo? Loko swi ri tano, ndzi nga mi tiyisekisa leswaku i ntirho-vutomi lowunene ngopfu. A hi nsirhelelo eka swiphiqo ni miringo leswi karhataka vantshwa namuntlha ntsena, kambe byi nga vumba vumunhu bya n’wina leswaku byi pfumelelana ni misinya ya milawu leyi lulameke ya Yehova. I mpfuno ni lunghelo muni swonghasi leswi ku nga swona eka vantshwa ni lavakulu ku tirhela Yehova sweswi!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Muendzi u ta exitangeni xa nxaxa xa Myrtle Cooke