Xihundla Xa Codex Ya Vatican
CODEX Vaticanus 1209 yi humelela eka nxaxamelo wo sungula wa Layiburari ya Vatican, leyi lunghiseleriweke hi lembe ra 1475. Leswaku yi nghenise ku yini kwalaho a ku na loyi a swi tivaka. Hi yin’wana ya matsalwa manharhu lamakulu ya Xigriki lama poneke ku ta fika namuntlha, leyi nga exiyin’weni xin’we ni tintangha ta yona, Sinaiticus ya lembe xidzana ra vumune, na Alexandrinus ya le ku sunguleni ka lembe xidzana ra vuntlhanu.
Hambi leswi nkoka wa tsalwa leri ra Vatican a wu tiveka ngopfu eka vadyondzi va le ku sunguleni ka lembe xidzana ra vu-16, i vantsongo lava pfumeleriweke ku ri xiya. Layiburari ya Vatican yi lunghiselele ku kambisisiwa ka mahlayelo lama hamba-hambaneke ya tsalwa leri hi 1669, kambe ri lahliwile naswona a ra ha tshuburiwanga ku kondza ku fika 1819.
Mufumi Napoleon wa Furwa u hlule Rhoma hi 1809 ivi a yisa tsalwa leri nga ni ntikelo eParis, laha ri kambisisiweke hi Leonhard Hug, xichudeni lexi endleriweke nkhuvo, kambe eku weni ka Napoleon codex leyi yi tlheriseriwe eka Vatican hi 1815. Hi malembe ya 75 lama landzeleke yi tlhele yi va nchumu wa xihundla, yi tumbetiwa hi Vatican.
Konstantin von Tischendorf, un’wana wa vadyondzi lavakulu va misava va matsalwa, u nyikiwe mpfumelelo wo kambisisa tsalwa leri hi 1843 hi tiawara ta tsevu ntsena, endzhaku ka loko a yimisiwile hi tin’hweti to tala. Malembe mambirhi endzhakunyana, Dr. S. P. Tregelles, mudyondzi wa Munghezi u pfumeleriwe ku vona codex kambe hayi ku yi dyondza. U te: “I ntiyiso leswaku hakanyingi a ndzi yi vona MS., kambe a va nga ndzi pfumeleli ku yi tirhisa; naswona a va nga ndzi pfumeleli ku yi phendlha va nga sechanga swikhwama swa mina, ni ku ndzi tsona xitsalo, inki na phepha; naswona hi nkarhi lowu fanaka va-prelati [vaprista] vambirhi va tshame va ri karhi va ndzi vulavurisa hi Xilatini, naswona loko ndzi langutisa ndzimana hi nkarhi wo leha, a va ndzi vutlela buku.”
Ha yini Kereke ya Rhoma Khatoliki a yi nga swi lavi nikantsongo ku komba misava tsalwa ra yona lera nkoka?
Ha Yini Yi Tumbetiwile Ke?
Eka Kereke ya Rhoma Khatoliki, ku hundzuluxela ka Latin Vulgate ka Matsalwa Layo Kwetsima ku tshama ku ri “xihlovo xa yona lexi hlawulekeke.” Hi ku ya hi papila ra phophu leri rhumeriwaka etikerekeni leri nge Divino Afflante Spiritu ra Pius XII, leri humesiweke hi lembe ra 1943, ku hundzuluxela loku ka Xilatini ka lembe xidzana ra vumune hi Jerome ku tlhela ku xiyiwa tanihi loku ku “nga hava xihoxo na xin’we etimhakeni ta vupfumeri ni mahanyelo.” Ku vuriwa yini hi tindzimana ta Xiheveru ni ta Xigriki leti Vulgate yi hundzuluxeriweke yi huma eka tona? Papila ra phophu leri yaka etikerekeni ri ri leswi, i swa nkoka, ku ‘tiyisa’ ntikelo wa Vulgate. Kutani tsalwa rihi na rihi ra Xigriki, hambi ku ri Codex ya Vatican, a ri kalanga ri xiyiwa tanihi leri nga ni ntikelo ku fana na Vulgate ya Xilatini. Xiyimo lexi xi tekiweke hi Kereke ya Rhoma Khatoliki kavula xi pfuxe swiphiqo.
Hi xikombiso, loko Erasmus, mudyondzi wa lembe xidzana ra vu-16 a hundzuluxele ‘Testamente ya yena Leyintshwa’ ya Xigriki, u endle xikombelo eka vulawuri bya Codex ya Vatican xo susa marito lama kanganyisa eka 1 Yohane ndzima 5, tindzimana 7 na 8. Erasmus a a tiyisile, kambe endzhaku hi 1897 Phophu Leo XIII u seketele tsalwa ra Xilatini leri onhiweke ra Vulgate. Xihoxo lexi xa tsalwa xi amukeriwile ntsena hi ku humesiwa ka ku hundzuluxela ka manguva lawa ka Rhoma Khatoliki.
Loko Codex Sinaiticus yi paluxeriwe vanhu exiphen’wini xo hetelela xa lembe xidzana ra vu-19, swi sungule ku va erivaleni eka varhangeri va Rhoma Khatoliki leswaku Codex Vaticanus ya vona a yi ri ekhombyeni ra ku va yi tsongahatiwa. Eku heleni ka lembe xidzana rero, tikopi letinene ta swifaniso eku heteleleni ti ve kona.
Buku leyi yi na matluka ya 759. Yi kayivela matluka yo tala ya Genesa, man’wana ya tipisalema, ni swiphemu swo hetelela swa Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki. Yi tsariwe eka dzovo lerinene, lero lala, leri ku ehleketiwaka leswaku ri huma eka madzovo ya swipene, hi matsalelo lamo olova, lama baseke. Vito ra yona ra ximfumo i Codex B, naswona ri nga voniwa namuntlha eLayiburari ya Vatican. A ya ha tumbetiwanga, naswona ntikelo wa yona eku heteleleni wa twisisiwa ni ku tlangeriwa emisaveni hinkwayo.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]
Codex Vaticanus 1209 ya nkoka a yi tumbetiwe hi Vatican hi malembe xidzana layo tala
[Xihlovo Xa Kona]
Kopi ya xiviri ya Codices E Vaticanis Selecti