Swivono Swa Tiko Leri Tshembisiweke

Yopa—Hlaluko Leri Dumeke Ra Khale

ISRAYELE WA KHALE a a ri ni ribuwa ra lwandle lero leha, ra sava. Kambe Vaisrayele ngopfu-ngopfu a va nga tiviwi tanihi vanhu lava tshamaka ekusuhi na lwandle. Muxaka wa ribuwa ra vona ra lwandle wu nga ha va wu ri xivangelo.

A ku ri nxaxamelo lowu nga kavanyetiwangiki wa tibichi ni swintshabyana swa sava leswi vumbiweke hi sava leri rhwariweke ri yisiwa elwandle hi Nambu wa Nile.a Loko a wu lo tluta eka wona ku suka endzilakaneni wa Egipta, a wu ta va u nga kumanga hlaluko ra ntumbuluko leri hlawulekeke hakunene ra le dzongeni ka Ntshava ya Carmel.

Kambe ku lava ku va exikarhi ka ndlela yo ya eribuweni ra lwandle ra Israyele a wu ta va u vone muti wa Yopa ehenhla ka xintshabyana. Hi laha xifaniso xi kombisaka ha kona, nxaxamelo wa maribye lama nga ekusuhi ni mati wu vumbe hlaluko lerintsongo. Hambi leswi hlaluko leri vumbekeke a ri ri rintsongo eka leriya ri nga en’walungu-mpfungwe eAcre (Ptolemaïs), ri endle Yopa yi tama ya ha xiyeka. (Mintirho 21:7) Yopa a ri ri xivandla lexi antswaka etlhelo ka ribuwa leswaku swikepe swi ta yima kona ku kondza Heroda Lonkulu a aka hlaluko ro tiendlela ra Kezariya. Leswi swi kombisa tinhlamuselo tin’wana ta Bibele eka Yopa.

Loko a tinyikela ku pfuna Solomoni ku aka tempele, Hiram hosi ya Tir, u te: ‘Hi ta ku tisela mirhi leyi humaka eLebanon hi swikwekwetsu hi lwandle ku ya fika eYopa, naswona loko a ri wena, u ta yi yisa eYerusalema.’ (2 Tikronika 2:1, 11, 16) Swikwekwetsu leswi swi nga ha va swi suke emahlalukweni ya le Phoenicia wa Tir kumbe eSidoni. (Esaya 23:1, 2; Ezekiel 27:8, 9) Swikwekwetsu swa mirhi ya mikedari swi hundze hi le Carmel, swi yima eYopa. Ku sukela kwalaho mikedari a yi ta kota ku yisiwa eYerusalema, tikhilomitara ta 55 evuxeni/dzonga-vuxa. Yopa na rona a ku ri hlaluko ra vutleketli ra mirhi ya mikedari loko Vayuda va tlhele va aka tempele endzhaku ka vuhlonga.—Ezra 3:7.

Kumbexana vatirhi lava fambaka ni mirhi va tlute hi swikepe swa Phoenicia, leswi fanaka ni leswi nga exifanisweni. Loko u ri karhi u dyondza, tsundzuka leswaku endzhaku ka loko Yehova a avele Yonasi ku ya eNinivha, muprofeta u balekele entlhelo leri hambaneke. “[Yonasi] a ngirimela [eYopa], a kuma kona e byaṭo le’byi yaka Taršiš, a humesa mali ya renḍo, kutani a nghena e byaṭweni leŝaku a ta ya Taršiš kuṅwe ni v̌ini v̌a byona, kule ni mombo wa Yehova.”—Yonas 1:1-3.

Entiyisweni, Yonasi u khandziye muxaka lowu wa xikepe xa nhundzu lexi lulameriwaka hi lwandle, lexi a xi kota ku endla riendzo lero leha ku suka eYopa ku ya eTarxixi (kumbexana i Spain wa khale). Kumbexana a xi ri na nhompfu leyi tlakukeke yo tontswa, leyi ekusuhi na yona a ku hakiwe xitiyisi xa nsimbi. Vakhandziyi, vatluti ni nhundzu a va swi kota ku anela eplatifomo, leyi nga kombisiwangiki exifanisweni lexi. Ehansi ka platifomo a ku ri na xivandla lexi pfulekeke, laha nhundzu leyi engetelekeke a yi ta hlayisiwa kona ni laha Yonasi a yeke a ya etlela kona. Xikepe a xi endliwe hi mapulangu yo tiya ya juniper naswona a xi ri na phuphu yin’we ya mukedari leswaku yi seketela seyila lerikulu ra lineni. Xiya nxaxamelo wa tinhonga letikulu to tluta ematlhelweni hinkwawo (kumbexana ta mirhi ya timongo leyi humaka eBaxan). Manuku anakanya xikepe xi ri elwandle ivi xi xungetiwa hi xidzedze xa vukari. Twana vatluti va huwelela mpfuno eka swikwembu swa vona ku kondza loko eku heteleleni va kanye mbilu va cukumeta Yonasi elwandle leswaku vona hi voxe va nga lovi.—Ezekiel 27:5-9; Yonasi 1:4-15.

Yopa ra lembe xidzana ro sungula a ku ri kaya ra bandlha ra Vakriste, laha van’wana va vona va nga ha va va ve vatirhi va le mahlalukweni kumbe khale ka vatlutisi va swikepe. Xirho xa bandlha leri ra le hlalukweni leri nga bizi a ku ri wansati wa Muyuda Dorkasi (Tabita). “A a tala ku tirha mintirho leyinene, a tala ni ku hanana.” Hi lembe ra 36 C.E., Dorkasi u khomiwe hi vuvabyi ivi a fa, leswi vangeleke vo tala ku rila, va tsundzuka mintirho ya yena leyikulu leyinene. Vakriste-kulobye va tise muapostola Petro a ta hi le Lida (sweswi ku nga Lod, kusuhi ni rivala ra swihaha-mpfhuka ra Tel Aviv) a ya eYopa. Petro u pfuxe makwerhu loyi wa xisati loyi a rhandzekaka, singita leri ‘tiviweke eYopa hinkwako, kutani vo tala va va vapfumeri.’—Mintirho 9:36-42.

Petro u tshame eYopa nkarhinyana endlwini ya Simoni, mutlhuvutsi wa madzovo. Laha muapostola u vone xivono lexi n’wi vangeleke ku teka vamakwavo van’wana va bandlha ra Yopa va ya en’walungwini hi gondzo ra le tlhelo ka lwandle va ya ehlalukweni lerintshwa ra Kezariya. Kwalaho Petro u chumayele ni ku khuvula Korneliyo, ndhuna ya nyimpi ya Rhoma, Wamatiko wo sungula la nga yimbangiki ku va Mukriste la totiweke hi moya. (Mintirho 9:43–10:48) Ku fanele ku ve ni ntsako ni ku nyanyuka konghasi eYopa loko vamakwavo va tlhele ni mahungu ya xivumbeko lexi xikulu evurungurwini bya Vakriste!

Namuntlha vaendzi vo tala va valanga Yopa, leri nga xiphemu xa Tel Aviv-Jaffa ra namuntlha, naswona va nga tsundzuka swiendlakalo swa Bibele leswi humeleleke ehlalukweni leri ri xiyekaka hi ku olova.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.