Ntiyiso Mayelana Ni Tihele

HANDLE ko kanakana, dyondzo-nkulu ehenhleni ka ku kholwa nxupulo endzhaku ka rifu i ku pfumela leswaku munhu wa xiviri a nga fi loko miri wa nyama wu fa kambe leswaku xin’wana—lexi hakanyingi xi vuriwaka moya [soul]—xi pona ku fa ka miri. Ripfumelo leri, hi laha hi voneke ha kona eka xihloko lexi hundzeke, ri tlhelela endzhaku eka Vasumariya ni Vababilona va khale eMesopotamiya. Endzhakunyana, ri amukeriwe hi Magriki, lava vativi va vona va filosofi vo tanihi Plato, va seketeleke dyondzo leyi. Ripfumelo ra vona leri antswisiweke eka swilo swimbirhi “miri ni moya” ri ve xiphemu xa ripfumelo ra Vayuda lava gwineheke.

Xana lava va tivulaka Vakriste va ku amukele rini ku pfumela ko tano eka vutomi bya le ndzhaku ka rifu? Entiyisweni a ku nga ri enkarhini wa Yesu ni vaapostola vakwe. Encyclopædia Universalis ya Xifurwa yi ri: “[Apocryphal] Apocalypse of Peter (lembe xidzana ra vumbirhi C.E.) a ku ri buku yo sungula ya Vukriste ku hlamusela ku xanisiwa ni ku xupuriwa ka vadyohi etiheleni.”

Kahle-kahle, swi tikomba onge exikarhi ka vatatana vo sungula va kereke, a ku ri ni ku hambana lokukulu ehenhleni ka tihele. Justin Martyr, Clement wa Alexandria, Tertullian na Cyprian a va seketela ndzilo wa tihele. Origen u ringete ku cinca tihele ti vula ku basisa, a vula leswaku vadyohi etiheleni eku heteleleni va ta ponisiwa. U landzeleriwe hi Gregory wa Nazianzus na Gregory wa Nyssa hi mpimo wo karhi. Kambe Augustine u herise malangutelo yo tano yo vevukisa tihele. Ebukwini yakwe leyi nge Early Christian Doctrines, profesa wa Oxford J. N. D. Kelly wa tsala: “Hi lembe xidzana ra vuntlhanu dyondzo leyi nga tsakisiki ya leswaku vadyohi a va nge vi na nkarhi wa vumbirhi endzhaku ka vutomi lebyi ni leswaku ndzilo lowu wu nga ta va herisa a wu nge timiwi a yi tale hinkwako.”

Malunghana ni pagatori, buku leyi nge Orpheus—A General History of Religions yi ri: “St. Augustine a a kholwa leswaku a ku ri ni nkarhi wa ku ringa lokukulu exikarhi ka vumundzuku lebyi tsakisaka ni ku yisiwa etiheleni, wa ku basisa mimoya hi ndzilo. Leyi i dyondzo ya Orphius [Mugriki wa muhedeni] na Virgilius [Murhoma wa muhedeni] ya Pagatori: a ku vuriwi nchumu ha yona eka Evangeli. . . . Dyondzo ya Pagatori . . . yi sunguriwe hi lembe xidzana ra vutsevu, kutani yi vuriwa dyondzo ya Kereke hi Huvo ya le Florence (1439).” New Catholic Encyclopedia ya pfumela: “Dyondzo ya Khatoliki mayelana ni pagatori yi sekeriwe eka mukhuva, hayi eka Matsalwa layo Kwetsima.” Malunghana ni Limbo, Mufundhisi-nkulu Ratzinger wa le Rhoma wa pfumela leswaku i “nawu wa vafundhisi ntsena.”

A Ku Na Nxupulo Endzhaku Ka Rifu

Kambe ke, ku vuriwa yini hi Bibele? Xana yi vula leswaku moya [soul] wa huma emirini eku feni naswona hikwalaho wu nga xupuriwa endzilweni wa tihele kumbe epagatori ke? New Catholic Encyclopedia yi ri: “Dyondzo ya moya lowu ponaka endzhaku ka rifu a yi kumeki eBibeleni. . . . Moya [soul] eka T[estamente] ya K[hale] a wu vuli xiyenge xa munhu, kambe munhu a helerile—munhu tanihi xivumbiwa lexi hanyaka. Hi ku fanana, eka T[estamente] L[eyintshwa] wu vula vutomi bya vumunhu: vutomi bya munhu.”

Kutani ku ehleketelela loku ka ha ku kombisiwaka ka ku xupuriwa endzhaku ka rifu ka hluleka. Bibele yi ri: “Moya lowu dyohaka wu ta fa.” (Ezekiel 18:4, Revised Standard Version, Nkandziyiso Wa Khatoliki) Nakambe yi ri: “Hakelo ya xidyoho i rifu.” (Varhoma 6:23, RSV) Hikwalaho ke, loko Bibele yi vulavula hi vanhu vo biha lava nga hundzukiki lava helelaka ‘eGehena,’ “[ndzilo] lowu nga timekiki,” kumbe “tiva ra ndzilo,” yi va yi tirhisa ririmi ro fanekisela ntsena ku vulavula hi ku tokota ka vona rifu ra makumu, “rifu ra vumbirhi.”—Matewu 23:33; 25:41, 46; Nhlavutelo 20:14; 21:8;a ringanisa 2 Vatesalonika 1:7-9.

Tihele Ti Siyiwa Ti Nga Ri Na Nchumu Hi Ku Pfuka Ka Vafi

Kutani ke, xana tihele ta hisa? Hayi hi ku ya hi Bibele. Hakunene, marito ya Xiheveru ni ya Xigriki lama hundzuluxeriweke eka Tibibele tin’wana tanihi “tihele” ma vula sirha leri tolovelekeke ra vanhu lava feke ntsena. A hi ndhawu yo hisa ya ku xanisa. Ematshan’wini ya sweswo, i ndhawu ya ku wisa, laha vanhu lava feke va nga ta huma kona eku pfuxiweni. (Eklesiasta 9:10; Mintirho 24:15) Oscar Cullmann, profesa wa Dyondzo ya Ntivo-vukwembu eYunivhesiti ya Basel, eSwitzerland, ni ya Sorbonne, eParis, u vulavula hi “ku hambana lokukulu exikarhi ka ku langutela ka Vakriste ku pfuxiwa ka vafi ni ripfumelo ra Magriki eka ku nga fi ka moya.” Hi ku pakanisa, u vula leswaku “ntiyiso wa leswaku Vukriste bya sweswinyana byi vumbe ku yelana exikarhi ka ku pfumela loku kumbirhi . . . entiyisweni a hi ku yelana hi ku helela kambe i ku ariwa ka [dyondzo ya Bibele ya ku pfuxiwa ka vafi] ku amukeriwa [ripfumelo ra vuhedeni ra ku nga fi ka moya wa munhu].”—Xiitaliki i xerhu.

Timbhoni ta Yehova a ti ri alanga ripfumelo ra tona eku pfuxiweni ka vafi ti seketela mianakanyo ya ku nga fi ka moya. Va ta swi tsakela ku avelana na wena ntshembo wa vona lowu tsakisaka ivi va ku kombisa hi ku ya hi Bibele leswaku, hi laha ku tiyeke, tihele a ti hisi.

[Nhlamuselo ya le hansi]