Rifuwo Leri Humaka Eka Evangeli Ya Luka
YESU KRISTE, N’wana wa Yehova, u tiveka swinene hi ku va ni ntwela-vusiwana. Kutani ke, swi fanela swinene swonghasi leswaku Mutsari wa Evangeli Luka a kandziyisa ntwela-vusiwana, musa ni tintswalo! U tsalele Vayuda ni Vamatiko mhaka leyi nyanyulaka ya vutomi bya Yesu bya le misaveni.
Swivumbeko swin’wana swa Evangeli leyi swi kombisa leswaku yi tsariwe hi munhu la dyondzekeke. Hi xikombiso, yi ni masungulo ya xiyimo xa le henhla ni vutivi lebyi anameke. Tinhla to tano ti fanela ntiyiso wa leswaku Luka a a ri dokodela la dyondzekeke swinene. (Vakolosa 4:14) Hambi loko a ve mupfumeri endzhaku ka rifu ra Yesu, u fambe na Pawulo eYerusalema endzhaku ka riendzo ra vurhumiwa ra vunharhu ra muapostola loyi. Hikwalaho, endzhaku ka ku khomiwa ka Pawulo kwalaho ni ku khotsiwa eKhezariya, mulavisisi loyi wa vukheta u swi kotile ku hlengeleta mhaka hi ku vutisa lava swi voneke ni ku kambisisa tirhekhodo ta misava. (1:1-4; 3:1, 2) Evangeli ya yena yi nga ha va yi tsariwe eKhezariya kun’wana kwalomu ka malembe mambirhi ya ku khotsiwa ka muapostola kwalaho, kwalomu ka 56-58 C.E.
Swivumbeko Swin’wana Leswi Xiyekaka
Tsevu wa masingita ya Yesu ma xiyeka eka Evangeli ya Luka. Wona i: ku phasiwa ka tinhlampfi ka singita (5:1-6); ku pfuxa jaha ra noni eNayini (7:11-15); ku hanyisa wansati la petsekeke (13:11-13); ku hanyisa wanuna la khomiweke hi xirhumbe-rhumbe (14:1-4); ku basisa khume ra vanhu va nhlokonho (17:12-14); ni ku tlherisela ndleve ya nandza wa muprista lonkulu.—22:50, 51.
Nakambe leswi xiyekaka emhakeni ya Luka i swin’wana swa swifaniso swa Yesu. Leswi swi katsa: vanhu vambirhi lava kolotaka (7:41-47); Musamariya la nga muakelani (10:30-35); nkuwa lowu nga vekiki mihandzu (13:6-9); xilalelo lexinene (14:16-24); n’wana wa vusopfa (15:11-32); mufuwi na Lazaro (16:19-31); noni kun’we ni muavanyisi wo homboloka.—18:1-8.
Swiendlakalo Leswi Khumbaka Swinene
Dokodela Luka u kombise ku khathalela vavasati, vana ni vadyuhari. Hi yena ntsena la boxeke vumhika bya Elizabeta, ku tika ka yena ni ku tswariwa ka Yohane. I Evangeli ya yena ntsena leyi vikeke ku humelela ka ntsumi Gabriyele eka Mariya. Luka u susumeteriwe ku vula leswaku n’wana wa Elizabeta u tshuka-tshukile ekhwirini rakwe loko Mariya a vulavula na yena. Hi yena ntsena la vulavuleke hi ku yimbisiwa ka Yesu ni ku yisiwa ka yena etempeleni, laha A voniweke hi Simoni na Ana lava dyuhaleke. Naswona vutivi bya hina bya vuhlangi bya Yesu ni bya Yohane Mukhuvuri hi byi kuma eka Evangeli ya Luka.—1:1–2:52.
Loko Luka a tsale hi noni leyi nga ni gome ya Nayini leyi lahlekeriweke hi n’wana wa yona a ri un’we eku feni, u vule leswaku Yesu “a n’wi twela vusiwana” ivi a pfuxa jaha leri. (7:11-15) Leswi vikiweke ntsena eka Evangeli ya Luka ni leswi kufumetaka mbilu, i xiendlakalo lexi katsaka Zakiya, muluvisi lonkulu. Leswi a a komile, u khandziye emurhini leswaku a vona Yesu. Mawaku xihlamariso xonghasi loko Yesu a vule leswaku u ta tshama endlwini ya Zakiya! Luka u kombisa leswaku riendzo leri a ri ri nkateko lowukulu eka muendzeriwa la tsakeke.—19:1-10.
Yi Tsariwe Hi Dokodela
Evangeli leyi yi tamele swiga kumbe marito yo tala lama nga ni tinhlamuselo ta vutshunguri. Marito lawa a ma nga tirhisiwi hi ku helela kumbe hi tlhelo ra vutshunguri hi vatsari lavan’wana va Matsalwa ya Xigriki ya Vukriste. Kambe hi nga langutela ririmi ra vutshunguri eka matsalwa ya dokodela.
Hi xikombiso, i Luka ntsena la vuleke leswaku mukon’wana wa Petro wa xisati ‘a a ri ni vuvabyi bya ku hisa lokukulu ka miri.’ (4:38) U tsarile a ku: “Ku ta wanuna la taleke nhlokonho.” (5:12) Eka vatsari van’wana va Evangeli, a swi anerile ku boxa nhlokonho ntsena. Kambe a swi nga ri tano hi dokodela Luka, la kombiseke leswaku vuvabyi bya wanuna loyi a byi ri byikulu.
Ku Nghena Eka Mikhuva
Luka u vule leswaku endzhaku ka ku tswariwa ka Yesu, Mariya “a n’wi phutsela hi tinguvu.” (2:7) Hi ku ya hi mukhuva, n’wana la ha ku tswariwaka a a hlambisiwa ivi a totiwa munyu, kumbexana ku omisa nhlonge ni ku yi tiyisa. Kutani n’wana a a phutseriwa hi tinguvu ta tincece, ku lava ku fana ni ntsumbu lowu omisiweke. Tinguvu leti ti hlayise miri wu ololokile naswona wu kufumela kutani ku ti fambisa ehansi ka xilebvu ni le henhla ka nhloko swi nga ha va swi tolovete n’wana ku hefemula hi tinhompfu. Xiviko xa lembe xidzana ra vu-19 eka mikhuva leyi fanaka ya ku phutsela vana xi tshahe muendzi eBetlehema tanihi la nge: “Ndzi khome xivumbiwa lexintsongo hi mavoko ya mina. Miri wa xona a wu tiyile naswona wu omile, a xi boheleriwe swinene hi tinguvu to basa ni to tshwukanyana. Mavoko ni milenge ya xona a swi boheleriwile naswona nhloko ya xona a yi boheleriwe swinene hi xinchalana lexintsongo xo vevuka xo tshuka, lexi fambaka ehansi ka xilebvu xa xona naswona xi ya emombyeni wa xona xi petsiwilenyana.”
Evangeli ya Luka nakambe yi hi endla hi twisisa mikhuva ya nkosi ya lembe xidzana ro sungula. Yesu a a ri ekusuhi ni nyangwa wa Nayini loko a vona “vanhu lava humaka va rhwale mufi, a ri n’wana a ri yexe eka mana wa yena wa noni,” kutani “ntshungu lowukulu wa vanhu va muti a wu heleketa manana loyi.” (7:11, 12) Ku lahla hi ntolovela a ku endleriwa ehandle ka muti naswona vanghana va la feke a va heleketa ntsumbu esirheni. Xo rhwala mufi a ku ri vuhlaka lebyi kumbexana a byi lukiwile naswona a byi ri ni timhandzi to leha emakun’wini ya byona leti pfumeleleke vavanuna va mune ku byi rhwala emakatleni ya vona loko vakhandli va nhlonge va ya exilahlweni.
Eka xifaniso xin’wana lexi rhekhodiweke hi Luka, Yesu u vulavule hi munhu loyi a biweke hi tinsula-voya. Musamariya wa muakelani “a n’wi chela mafurha ni vhinyo etimbangeni, a bohelela.” (10:34) Leyi a ku ri ndlela leyi tolovelekeke yo khathalela timbanga. Mafurha ya mutlhwari ma olovisa timbanga ni ku herisa ku vava. (Esaya 1:6) Kambe ku vuriwa yini hi vhinyo ke? The Journal of the American Medical Association yi ri: “Vhinyo a yi ri murhi lowukulu eGreece. . . . Hippocrates wa le Cos (460-370 BC) . . . u tirhise swinene vhinyo, a yi hlamusela tanihi murhi wa timbanga, nchumu lowu timulaka ku hisa ka miri, murhi wo hlantswa endzeni, ni xiandzisi xa mixixito.” Xifaniso xa Yesu xi kombetele eka swiaki swa vhinyo leswi sirhelelaka ni ku basisa, ni ku tirha ka mafurha ya mutlhwari eku horiseni ka timbanga. Kavula, yinhla ya xifaniso lexi hi leswaku muakelani wa ntiyiso u endla hi tintswalo. Leyi hi yona ndlela leyi hi faneleke ku hanyisana ni van’wana ha yona.—10:36, 37.
Tidyondzo eHenhleni Ka Ku Titsongahata
I Luka ntsena a hlamuselaka xifaniso lexi Yesu a xi nyikeke loko a vona vaendzi va hlawula switshamo swa le mahlweni eswakudyeni. Hi nkarhi wa minkhuvo, vaendzi a va tshama eka switulu swo leha leswi vekiweke ematlhelo manharhu ya tafula. Vaphameri a va nghena eka tlhelo ra vumune. Hi ntolovelo, xitulu xo leha a xi tshamisa vanhu vanharhu, un’wana ni un’wana a languta tafula a titshege hi xikokola xa le ximatsini ivi a dya hi voko ra xinene. Swiyimo leswi swinharhu swi kombisa leswaku munhu a a ri ni ndhawu ya le henhla, ya le xikarhi kumbe ya le hansi exitulwini. Loyi a nga eka xiyimo xa le hansi eka xitulu xa vunharhu a a ri ni ndhawu ya le hansi eka swakudya. Yesu u te: ‘Loko u rhambiwe nkhubyeni, hlawula ndhawu ya le hansi kutani loyi a ku rhambeke u ta ku byela a ku, “Yana ehenhla.” Kutani u ta chaviseka emahlweni ka vaendzi-kuloni.’ (14:7-10) Ina, hi ku titsongahata a hi vekeni van’wana emahlweni ka hina. Kahle-kahle, loko a tirhisa xifaniso lexi, Yesu u te: “Hikuva un’wana ni un’wana la tikurisaka, u ta tsongahatiwa; kambe loyi a titsongahataka u ta kurisiwa.”—14:11.
Nakambe lexi kandziyisaka ku titsongahata ni lexi xiyekaka eka Evangeli ya Luka, a ku ri xifaniso xa Yesu mayelana ni muluvisi ni Mufarisi lava khongelaka etempeleni. Hi xikombiso, Mufarisi u te, “Ndzi titsona swakudya kambirhi hi vhiki.” (18:9-14) Nawu a wu lava ku titsona swakudya kan’we ntsena hi lembe. (Levitika 16:29) Kambe Vafarisi a va titsona swakudya ku tlula mpimo. Loyi a nga exifanisweni u titsone swakudya hi siku ra vumbirhi ra vhiki hikuva u dyondzisiwe leswaku a ku ri nkarhi lowu Muxe a tlhandlukeleke eNtshaveni ya Sinayi ha wona, laha a amukeleke maribye mambirhi ya Vumbhoni. Ku vuriwa leswaku u ehle entshaveni hi siku ra vuntlhanu ra vhiki. (Eksoda 31:18; 32:15-20) Vafarisi va tshahe ku titsona ka yena swakudya kambirhi hi vhiki tanihi vumbhoni bya ku tinyiketela ka yena. Kambe xifaniso lexi xi fanele xi hi susumetela ku titsongahata, hayi ku tikukumuxa.
Rifuwo leri ro huma eka Evangeli ya Luka ri tikomba ri ri leri xiyekaka ni leri dyondzisaka. Swiendlakalo leswi hlamuseriweke emhakeni leyi swi hi pfuna ku pfuxeta swiendlakalo leswi nyanyulaka evuton’wini bya Yesu bya laha misaveni. Nakambe ha pfuneka eka rungula ra xisekelo ehenhleni ka mikhuva yin’wana. Kambe ngopfu-ngopfu hi ta katekisiwa loko hi tirhisa tidyondzo to tanihi leti ta tintswalo ni ku titsongahata leti dyondzisiweke kahle eka Evangeli leyi ya Luka, dokodela la rhandzekaka.