Varhoma Va Kuma Mahungu Yo Antswa
SWI nga endlekisa ku yini leswaku munhu la nga ni xidyoho emahlweni ya Xikwembu a va la lulameke ivi xisweswo a kuma vutomi lebyi nga heriki? Xivutiso lexi xi pfuxe nkanerisano lowukulu hi lembe xidzana ro sungula ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke. Xana wa yi tiva nhlamulo? Hambi wa yi tiva kumbe e-e, swa fanela leswaku u hlaya nhlamuselo leyinene ya muapostola Pawulo ya xiphiqo lexi ebukwini ya Bibele ya Varhoma. Ku endla sweswo swi ta ku pfuna leswaku u twisisa ku yelana ka nkoka loku nga kona exikarhi ka ripfumelo, mintirho, ku lulama ni vutomi.
PAWULO NI VARHOMA
Buku ya Varhoma i papila leri tsariweke hi Pawulo kwalomu ka 56 C.E. eka Vakriste va le Rhoma. Hikwalaho ka yini a tsale papila leri? Hambi leswi Pawulo hi 56 C.E. a nga si endzela eRhoma, handle ko kanakana a a tiva Vakriste vo tala va kwalaho, tanihi leswi epapileni ra yena a vulaka vo hlayanyana hi mavito. Ntlhandla-kambirhi, Pawulo a a swi lava swinene ku ya eRhoma leswaku a ya khutaza vamakwavo va Vakriste kwalaho, naswona swi tikomba onge a kunguhate ku endla Rhoma masungulo ya riendzo ra yena ra vurhumiwa leri kunguhatiweke ro ya eSpain.—Varhoma 1:11, 12; 15:22-24.
Hambi swi ri tano, xikongomelo lexikulu xa Pawulo xo tsala papila leri a ku ri ku hlamula xivutiso lexi nge: Xana vanhu va nga ku kumisa ku yini ku lulama loku yisaka evuton’wini? Nhlamulo yi hundzuka mahungu yo antswa swinene. Ku lulama ku pimiwa exikalweni xa ripfumelo. Pawulo u andlala yinhla leyi ivi a endla nhloko-mhaka ya papila ra yena loko a tsala a ku: “A ndzi na tingana hi Evhangeli, hikuva i matimba ya Xikwembu yo ponisa hinkwavo lava pfumelaka, ku sukela eka Vayuda, ku yisa eka vamatiko. Eka yona ku hlavuteriwa hilaha vanhu va endliwaka lava lulameke hi Xikwembu hakona; leswi swi kumiwa ntsena hi ku pfumela, nkarhi hinkwawo, hilaha Matsalwa ma vulaka hakona ma ku: ‘Loyi a endliwaka la lulameke hi ku pfumela, ú ta hanya.’”—Varhoma 1:16, 17.
RIPFUMELO NI NAWU
Hi lembe xidzana ro sungula, a ku nga ri hinkwavo va pfumelaka leswaku ku lulama a ku pimiwa exisekelweni xa ripfumelo. Vanhu va nga ri vangani va sindzise leswaku a ku laveka swo tlula sweswo. Xana a hi Yehova la nyikeke Nawu wa Muxe? Xana munhu a nga va la lulameke njhani a nga ri tirhisi lunghiselelo rero leri huhuteriweke? (Vona Vagalatiya 4:9-11, 21; 5:2.) Hi lembe ra 49 C.E., mphikamakaneta ya ku namarhela Nawu yi kaneriwile hi huvo leyi fumaka eYerusalema naswona yi fikelele makumu ya leswaku Vamatiko lava amukeleke mahungu lamanene a swi nga bohi leswaku va yimba, va landzelela swiletelo swa Nawu wa Vayuda.—Mintirho 15:1, 2, 28, 29.
Kwalomu ka malembe ya nkombo endzhakunyana, Pawulo u tsale papila ra yena ro ya eka Varhoma a seketela xiboho xexo lexi xiyekaka. Hakunene, u ye emahlweni. Nawu a wu nga ntshunxi Vakriste va Vamatiko ntsena kambe Vayuda lava a va titshega hi wona a va nga ta vuriwa lava lulameleke vutomi hinkwabyo.
KU LULAMA HI RIPFUMELO
Loko u ri karhi u hlaya buku ya Varhoma, u ta xiya ndlela leyi Pawulo a akaka mhaka ya yena hi vukheta ha yona, u seketela marito ya yena hi ku tshaha ko tala eka Matsalwa ya Xiheveru. Loko a vulavula ni Vayuda, lava va nga ha vaka va nonon’hweriwile eku amukeleni ka dyondzo leyi huhuteriweke, u kombisa rirhandzu ni nkhathalelo. (Varhoma 3:1, 2; 9:1-3) Hambi swi ri tano, u nyikela mhaka ya yena hi ku twisiseka loku xiyekaka ni ku hleleka lowu nga kanakanisiki.
Eka Varhoma ndzima 1 ku ya eka ndzima 4, Pawulo u sungula hi ntiyiso wa leswaku un’wana ni un’wana u ni nandzu wa xidyoho. Hikwalaho, ndlela yin’we ntsena leyi vanhu va nga vuriwaka lava lulameke ha yona hi le xisekelweni xa ripfumelo. I ntiyiso, Vayuda va ringete ku va lava lulameke hi ku hlayisa Nawu wa Muxe. Kambe va tsandzekile. Hikwalaho, Pawulo hi xivindzi u ri: “Vayuda ni wa vamatiko . . . hinkwavo va fumiwa hi ku dyoha.” U seketela ntiyiso lowu lowu nga tolovelekangiki hi matsalwa yo hlayanyana lama tshahiweke.—Varhoma 3:9.
Tanihi leswi ku nga riki “na munhu ni un’we loyi a nga ta hlayiwa la lulameke emahlweni ka xona hi mhaka ya leswi a nga endla hi ku lerisa ka Nawu,” hi wihi ntshembo lowu nga kona? Xikwembu xi ta vula vanhu lava lulameke tanihi nyiko ya mahala exisekelweni xa gandzelo ra nkutsulo ra Yesu. (Varhoma 3:20, 24) Leswaku va kuma leswi, va fanele va va ni ripfumelo eka gandzelo rero. Xana dyondzo leyi ya leswaku vanhu va vuriwa lava lulameke exisekelweni xa ripfumelo i nchumu wo karhi lowu rharhanganeke? Doo. Abrahama hi yexe u vuriwe la lulameke hi ripfumelo ra yena, Nawu wu nga si sunguriwa.—Varhoma 4:3.
Loko a wu hlamuserile nkoka wa ripfumelo, Pawulo eka ndzima 5 u hlamusela xisekelo xa ripfumelo ra Vukriste. I Yesu, loyi ndlela ya yena ya ku lulama yi herisaka vuyelo byo biha bya xidyoho xa Adamu eka lava pfumelaka eka Yena. Xisweswo, hi “ntirho wun’we wo lulama,” hayi hi ku yingisa Nawu wa Muxe, “vanhu hinkwavo va ntshunxiwa, va kuma vutomi.”—Varhoma 5:18.
KU HLAMULA SWIPHIQO
Kambe, loko Vakriste va nga ri ehansi ka Nawu, i yini lexi nga va sivelaka ku ya emahlweni va endla swidyoho ivi va kombela ku vuriwa lava lulameke, hikwalaho ka tintswalo leti nga fanelangiki ta Xikwembu? Pawulo u hlamula xiphiqo lexi eka Varhoma ndzima 6. Vakriste va file endleleni ya khale ya xidyoho. Vutomi bya vona lebyintshwa eka Yesu byi va susumetela ku lwa ni ku tsana ka vona ka nyama. Wa khutaza: “Ku dyoha ku nga ha tshuki ku fuma emirini wa n’wina lowu faka.”—Varhoma 6:12.
Kambe xana Vayuda a va fanelanga va namarhela Nawu wa Muxe hi ku helela? Eka ndzima 7, Pawulo u vula leswaku a swi fanelanga. Tanihi leswi wansati la tekiweke a ntshunxiweke enawini wa nuna wa yena loko a fa, kutani rifu ra Yesu ri ntshunxe Vayuda lava pfumelaka eku landzeleleni ka Nawu. Pawulo u ri: “Na n’wina mi file hi tlhelo ra Nawu, hikuva mi endla miri wun’we na Kriste.”—Varhoma 7:4.
Xana leswi swi vula leswaku a ku ri na xokarhi lexi hoxeke hi Nawu? Doo. Nawu a wu hetisekile. Xiphiqo a ku ri leswi vanhu lava nga hetisekangiki va tsandzekeke ku yingisa Nawu lowu. Pawulo u tsarile: “Ha swi tiva leswaku Nawu i wa Moya; kasi mina, ndzi munhu wa nyama ntsena, ndzi xavisiwile ku va hlonga ra ku dyoha.” Munhu la nga hetisekangiki a nge swi koti ku hlayisa Nawu wa Xikwembu lowu hetisekeke kutani u avanyisiwa hi wona. Kutani, swa tsakisa leswaku “sweswi a ka ha ri na ku avanyisiwa eka lava nga va ka Kriste Yesu”! Vakriste lava totiweke va tswariwe hi moya leswaku va va vana va Xikwembu. Moya wa Yehova wu va pfuna leswaku va lwisana ni ku nga hetiseki ka nyama. “I mani loyi a nga mangalelaka lava Xikwembu xi va hlawuleke xana? Xikwembu hi xona lexi xi va khanisaka.” (Varhoma 7:14; 8:1, 33) A ku na nchumu lowu nga va hambanisaka ni rirhandzu ra Xikwembu.
KU LULAMA NI VAYUDA VA NYAMA
Loko Nawu wu nga ha ri wa nkoka, xana leswi swi ri veka kwihi tiko ra Israyele? Naswona ku vuriwa yini hi matsalwa hinkwawo lama tshembisaka hi ku kondleteriwa ka Israyele? Swivutiso leswi swa hlamuriwa eka Varhoma ndzima 9 ku ya eka 11. Matsalwa ya Xiheveru ma vhumbe leswaku i nhlayo yintsongo ntsena ya Vaisrayele leyi nga ta ponisiwa ni leswaku Xikwembu xi ta hundzuluxela nyingiso wa xona eka matiko. Ku pfumelelana ni leswi, vuprofeta lebyi vulavulaka hi ku pona ka Israyele bya hetisisiwa hayi hi Israyele wa nyama kambe hi bandlha ra Vukriste, leri ri vumbiwaka hi xiphemu xa Vayuda va nyama ivi va tatisiwa hi Vamatiko lava nga ni timbilu letinene.—Varhoma 10:19-21; 11:1, 5, 17-24.
MISINYA YA MILAWU YA KU LULAMA
Eka Varhoma tindzima 12 ku ya ka 15, Pawulo u ya emahlweni a hlamusela tindlela leti twisisekaka leti Vakriste lava totiweke va nga hanyaka ha tona hi ku pfumelela ni ku vuriwa ka vona lava lulameke. Hi xikombiso, u ri: “Mi nyiketa vutomi bya n’wina hinkwabyo, byi va mhamba leyi hanyaka, leyi hlawulekeke, leyi amukelekaka eka Xikwembu; hi wona magandzelele ya n’wina ya xiviri. Mi nga landzi hanyelo ra nguva leyi kambe mi pfumela ku hundzuka mi va vantshwa emiehleketweni ya n’wina.” (Varhoma 12:1, 2) Hi fanele hi tshemba matimba ya ku endla leswinene hayi ku lwa ni vubihi hi vubihi. Pawulo u tsarile: “U nga tshuki u hluriwa hi leswo biha, kambe hlula leswo biha hi leswinene.”—Varhoma 12:21.
Rhoma a ku ri ntsindza wa mfumo wa politiki esikwini ra Pawulo. Hikwalaho, Pawulo u tsundzuxe Vakriste hi vutlhari: “Munhu un’wana ni un’wana a a tiveke ehansi ka tihosi, hikuva a ku na vuhosi lebyi nga humiki eka Xikwembu.” (Varhoma 13:1) Ku hanyisana swin’we ka Vakriste na kona i xiyenge xa ku hanya hi ku pfumelelana ni ku lulama. Pawulo u ri: “Mi nga tshuki mi va ni nandzu eka munhu na un’we, loko wu nga ri wa ku rhandzana; hikuva, la rhandzaka van’wana, ú hetisisile Nawu.”—Varhoma 13:8.
Ku tlula kwalaho, Vakriste va fanele va anakanyela ripfalo ra van’wana naswona va nga rhandzi ku avanyisa van’wana. Pawulo wa khutaza: “A hi laveni leswi hi pfunaka ku hanya hi ku rhula, hi ku akisana.” (Varhoma 14:19) Mawaku xitsundzuxo lexinene xo xi tirhisa eka swivumbeko hinkwaswo swa vutomi bya Vukriste! Kutani, eka ndzima 16, Pawulo u gimeta hi marungula ya munhu hi xiyexe ni marito yo hetelela ya xikhutazo ni xitsundzuxo.
EKA VATOTIWA NI TINYIMPFU TIN’WANA
Nhloko-mhaka leyi kaneriweke eka Varhoma a yi ri ya nkoka eka lembe xidzana ro sungula naswona ya ha ri ya nkoka swinene eka hina. Ku lulama ni vutomi lebyi nga heriki i mhaka-nkulu eka malandza hinkwawo ya Yehova. I ntiyiso, Varhoma a yi tsaleriwe bandlha ra Vakriste lava totiweke, kambe namuntlha nhlayo leyikulu ya Timbhoni ta Yehova i “ntshungu lowukulu” naswona va ni ntshembo wa laha misaveni. (Nhlavutelo 7:9) Hambi swi ri tano, papila leri ri na rungula ra nkoka ni le ka vona. Hi rihi?
Buku ya Varhoma yi kombisa leswaku Vakriste va vuriwa lava lulameke hi ripfumelo. Eka vatotiwa, hi langutelo ra ku va vafumi-kulobye na Yesu eMfun’weni wa le tilweni. Hambi swi ri tano, swirho swa ntshungu lowukulu naswona swi vuriwa leswi lulameke, kambe tanihi ‘vanghana va Xikwembu,’ hi laha mupatriarka Abrahama a a ri ha kona. (Yakobo 2:21-23) Ku lulama ka vona ku ta va endla va pona nhlomulo lowukulu naswona ku sekeriwe eku pfumeleni engatini ya Yesu, tanihi le mhakeni ya vatotiwa. (Psalma 37:11; Yohane 10:16; Nhlavutelo 7:9, 14) Hikwalaho, mianakanyo ya Pawulo eka Varhoma i ya nkoka swinene eka tinyimpfu tin’wana ni le ka vatotiwa. Naswona xitsundzuxo lexinene xa buku leyi xo hanya hi ku pfumelelana ni ku vuriwa ka hina lava lulameke i xa nkoka swinene eka Vakriste hinkwavo.
The Book of Life, leyi hleriweke hi Dokodela Newton Marshall Hall na Dokodela Irving Francis Wood, yi ri: “Hi tlhelo ra njhekanjhekisano ni ra tidyondzo [Varhoma] va fikelela yinhla leyi tlakukeke swinene ya dyondzo leyi huhuteriweke ya Pawulo. Yi na vukheta, vutlhari, kambe ya dyondzisa. . . . Ku dyondza papila leri swi tisa rifuwo ra kona ni hakelo leyikulu.” Ha yini u nga tihlayeli buku leyi ivi u tsakela “Evhangeli” leyi nga eka yona, leyi nga “matimba ya Xikwembu yo ponisa.”—Varhoma 1:16.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 24]
“A ku na vuhosi lebyi nga humiki eka Xikwembu.” Leswi a swi vuli swona leswaku Xikwembu xi veka mufumi un’wana ni un’wana. Ematshan’weni ya sweswo, vafumi lava nga kona va kona hikwalaho ka mpfumelelo wa Xikwembu. Etimhakeni to tala, vafumi lava nga vanhu va voniwe hi Xikwembu ka ha ri khale ni ku vhumbiwa hi xona kutani xisweswo va “vekiwile hi Xikwembu.”—Varhoma 13:1.
[Xihlovo Xa Kona]
Museo della Civiltá Romana, Roma
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Vakriste va byeriwa: “Mi ambala Hosi Yesu Kriste.” Leswi swi vula leswaku va fanele va landzelela swinene minkondzo ya Yesu, va n’wi tekelela hi ku rhangisa swilaveko swa moya ematshan’weni ya swa nyama evuton’wini bya vona, xisweswo, “va nga . . . kunguhati ku navela ka nyama ka ha ri emahlweni.”—Varhoma 13:14, NW.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Pawulo u byele Varhoma leswaku “xewetanani hi ku ntswontswana ka vukwavo.” Hambi swi ri tano, laha a a nga simeki mukhuva lowuntshwa wa Vukriste kumbe muhiva-hivana wa vukhongeri. Esikwini ra Pawulo, ku ntswontswa emobyeni, nomu kumbe voko hakanyingi a swi nyikeriwa tanihi hi xikombiso xa ku xeweta, rirhandzu kumbe ku xixima. Hikwalaho, Pawulo a kombetela ntsena eka mukhuva lowu a wu tolovelekile esikwini ra yena.—Varhoma 16:16.