Ku Twisisa Mhaka Leyi Ha Yona Mesiya A A Fanele A Ta
“Hi kumile Mesiya.”—YOHANE 1:41.
1. Hi xihi xitiviso lexi hlamarisaka lexi tsariweke eBibeleni, naswona xi endliwe rini?
MUYUDA loyi a vitaniwaka Andriya u endle xitiviso lexi xi nyanyulaka lexi nga laha henhla eka makwavo ku tlula malembe ya 1 950 lama hundzeke. Xana wa wu vona nyanyuko emaritweni ya yena, lama tsariweke hi muapostola Yohane wa Mukriste ke? Lembe rero leri nga rivalekiki ri funghiwe hi n’wamatimu wa Mukriste, Luka, tanihi “lembe ra khume na ntlhanu ra ku fuma ka Tiberiyo Khezari.” Lembe ra vu-15 ra Tiberiyo, ku sukela enkarhini lowu a vekiweke mufumi wa Rhoma ha wona, ri sungule hi September 28 C.E. ivi ri hela hi September 29 C.E.—Luka 3:1-3, 21, 22; Yohane 1:32-35, 41.
2. Vuprofeta bya Daniyele byi kombetele njhani eka lembe ra 29 C.E.?
2 Lembe ra ku vonakala ka Mesiya ri vhumbiwe kahle. Malembe ya 483 hi ku pakanisa ma hundzile ku sukela loko xileriso xi nyikeriwile hi hosi ya Muperesi Ataserkisi leswaku ku tlhela ku akiwa Yerusalema, a ku ri hi lembe ra vu-20 ra ku fuma ka yena, 455 B.C.E.a (Nehemia 2:1-8) Muprofeta Daniyele u vhumbe “leŝaku e ku suka e ritweni le’ri leriseke leŝaku Yerusalema wu ta tlhela wu akiwa ku ya fika e ka Mesia Hosi, ku ta hunḍa maviki ya 62.” (Daniel 9:25) Xisweswo, nkarhi wa 7 + 62 = 69 wa mavhiki ya vuprofeta a wu ta hambanisa swiendlakalo leswi swimbirhi swa nkoka. Mavhiki ya 69 ya xiviri ma ringana ni masiku ya 483. Malunghana ni nawu wa vuprofeta wa “siku riṅwana ni riṅwana ri ringanisa lembe,” Mesiya a a ta vonakala emalembeni ya 483 endzhakunyana, hi 29 C.E.—Ezekiel 4:6.
3. (a) Hi yihi nhlamuselo ya vito “Mesiya”? (b) Hi byihi vuprofea lebyi Mesiya a a fanele ku byi hetisisa?
3 Hi laha ku fanelaka, hi lembe ra 29 C.E., “vanhu a va tshama va langutele” Mesiya. (Luka 3:1, 15) Vito “Mesiya” ri ni nhlamuselo leyi fanaka na “Kriste” hi Xigriki; ha mambirhi ma vula “Mutotiwa.” (Yohane 1:41) Xivutiso lexi pfurhaka exikarhi ka Vayuda vo tala a xi ku ‘I mani loyi Yehova Xikwembu a nga ta n’wi tota tanihi hosi leswaku a nga fumi Israyele ntsena kambe a fuma vanhu hinkwavo ke?’ Hi ku ya hi vuprofeta, nhlawulo wu kombeteriwe eka ntukulu xinguwe wa Abrahamu, Yuda. Ku tlula kwalaho, Mesiya a a ta va mudyandzhaka exiluvelweni xa Davhida hosi ya Yuda naswona a a fanele ku tswariwa edorobeni ra le tiko-xikaya ra Davhida eBetlehema.—Genesa 17:5, 6; 49:10; Psalma 132:11; Daniel 7:13, 14; Mikea 5:2; Yohane 7:42.
Ku Kombisa Loku Pakanisaka
4, 5. (a) Ku humelele yini hi lembe rero ra nkoka ra 29 C.E.? (b) I ndlela yihi leyi nga hoxekangiki leyi loyi a hlawuriweke tanihi Mesiya a xiyiweke ha yona?
4 Hi lembe rero ra nkoka, 29 C.E., leswi hi leswi swi endlekeke: “Rito ra Xikwembu ri fika eka Yohane n’wana Zakariya, emananga. Kutani a suka, a ya rhendzeleka na tiko hinkwaro leri nge kusuhi na Yordani, a ri karhi a huwelela, a byela vanhu ku hundzuka va khuvuriwa, leswaku Xikwembu xi va rivalela swidyoho swa vona.” (Luka 3:2, 3) Vutirheli bya Yohane byi lunghiselela Vayuda lava hundzukeke leswaku va amukela ku vuya loku nga ta humelela ku nga ri khale ka Mesiya. Ku tlula kwalaho, Yehova u nyike Yohane xikombiso. A a fanele ku languta “loyi [a] nga ta vona Moya wu xikelaka ka yena, wu tshama ehenhla ka yena.”—Yohane 1:33.
5 Endzhaku ko khuvula Yesu wa Nazareta, Yohane u vone ku totiwa loku ku nga hava xihoxo. Yesu a nga totiwanga hi mafurha, tanihi leswi kokwa wa yena wa laha misaveni Davhida a totiweke hi wona, kambe u totiwe hi moya wo kwetsima wa Yehova Xikwembu. (1 Samuel 16:13; Mintirho 10:38) Hi nkarhi lowu fanaka, rito ra Xikwembu hi xoxe ri te: “Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka.” (Matewu 3:16, 17) Hi laha Yohane endzhakunyana a tiyiseke ha kona: “Ndzi vonile Moya wu xika hi le tilweni wu fana ni tuva, wu ta tshama ehenhla ka yena. Mina Yohane ndzi swi vonile, kutani ndzi vekile vumbhoni ndzi ku, loyi hi yena N’wana wa Xikwembu.”—Yohane 1:32, 34.
6. I xikombiso xihi lexinene lexi Andriya na Yohane va hi vekeleke xona?
6 Hi marito yo tano, Yohane Mukhuvuri u tivise vadyondzisiwa va yena hi ku tshembeka eka Yesu, nakambe a n’wi vitana “Xinyimpfana xa Xikwembu lexi susaka swidyoho swa misava!” (Yohane 1:29) Vadyondzisiwa vambirhi va hatlisile ku hlamula. Endzhaku ko heta siku rin’we na Yesu, a va khorwiseke hi ku helela. Vito ra un’wana a ku ri Andriya, loyi hi ku hiseka a laveke makwavo wa yena, Simoni Petro. Mudyondzisiwa un’wana ku pfumeriwa leswaku a a ri Yohane n’wana wa Zebediya, loyi a veke muapostola la rhandzekaka wa Yesu. Endzhaku ko veka vumbhoni malunghana na Mesiya ku lava ku va malembe ya 70, Yohane loyi u susumeteriwe leswaku a tsala rungula leri nga laha henhla leswaku ri hi pfuna. Xana xikombiso xa yena ni lexiya xa Andriya swi khumba mbilu ya wena ke? Xana wa hiseka tanihi leswi vona ni van’wana ‘vaapostola va Xinyimpfana’ a va ri ha kona eku huweleleni ka mintiyiso leyi nyanyulaka malunghana na Mesiya?—Nhlavutelo 1:9; 21:14; Yohane 1:35-41; Mintirho 5:40-42.
Ku Totiwa Tanihi Hosi Ni Ku Va Muprista Lonkulu
7. Ha yini Yesu a nga ta tirha tanihi muprista etempeleni ya le Yerusalema?
7 Leswi a tswariweke eka rixaka ra Vayuda, Yesu u “velekiwa a ri hansi ka Nawu.” (Vagalatiya 4:4) Hikwalaho, hi ku va a ri wa rixaka ra Yuda, a a nga ta tirha tanihi muprista etempeleni yo fanekisela ya Yehova, leyi vaprista va yona a va ri vatukulu va Aroni wa rixaka ra Levhi. Muapostola Pawulo u tsundzuxe Vakriste-kulobye a ku, “Hosi ya hina yi humile erixakeni ra va ka Yuda, kutani Muxe a nga vulanga nchumu ehenhla ka rona hi tlhelo ra vaprista.”—Vaheveru 7:14.
8. I yini leswi tempele ya Yehova ya laha misaveni yi swi yimelaka?
8 Muapostola Yohane u tsarile: “Ku vonakala ka xiviri loku voningaka munhu un’wana ni un’wana, a ku ri endleleni ku ta emisaveni.” (Yohane 1:6-9) Hi nkhuvulo wa Yesu, onge hi loko tempele leyikulu ya swa moya a yi ri kona, laha sweswi a nga muprista lonkulu wa swa moya loyi a nga ta ponisa vanhu evuhlongeni bya misava ya Sathana ya munyama wa moya.—Vaheveru 8:1-5; 9:24.
9, 10. (a) I yini leswi a swi hlamuseriwa hi marito ya Yesu, “A wu navelanga timhamba ni magandzelo” naswona, “U ndzi vumbele miri”? (b) Xana Yesu hi yexe u titwe njhani hi leswi?
9 Yesu a a khongela hi nkarhi wa ku khuvuriwa ka yena. Bibele yi rhekhoda man’wana ya marito ya yena lama xiyekaka, tanihi laha endzhakunyana muapostola Pawulo a tshaheke ha kona: “‘A wu navelanga timhamba ni magandzelo, kambe u ndzi vumbele miri. Magandzelo lama hisiwaka ni timhamba to susa swidyoho, a wu swi tsakelanga.’ Kutani ndzi te: ‘Hi mina loyi, we Xikwembu, ndzi tile ku ta endla ku rhandza ka wena, hi laha swi nga tsariwa ha kona ehenhla ka mina ebukwini ya Nawu.’”—Vaheveru 10:5-7; Luka 3:21.
10 Xisweswo, Yesu u tirhise vuprofeta lebyi nga eka Psalma 40:6-8 eka yena, lebyi vhumbeke xikongomelo xa Yehova xa ku tisa makumu ehenhla ka timhamba ta swiharhi leswi nyikeriwaka hi vaprista va rixaka ra Aroni etempeleni ya Yerusalema. Yehova a nga ma “tsakeli” magandzelo wolawo, hi mhaka ya leswi a ma ri yo fanekisela ntsena naswona a ma nga swi koti ku rivalela swidyoho swa vanhu hi ku hetiseka. Hikwalaho, Yehova u lunghiselele miri wa munhu lowu hetisekeke leswaku Yesu a wu nyikela. Xikwembu xi hundzisele vutomi bya N’wana wa xona wa le tilweni ekhwirini ra wanhwana wa Muyuda. Xisweswo Yesu u tswariwile a nga thyakisiwanga hi xidyoho xa Adamu. A a ri N’wana la hetisekeke wa Xikwembu, loyi vutomi bya yena a byi ta riha xidyoho xa vanhu. (Luka 1:30-35) Hi laha Psalma 40:8 yi vhumbeke ha kona, a ku ri ku rhandza ka mbilu ya Yesu ku endla ku rhandza ka Tata wa yena. “Kutani, leswi a endleke ku rhandza loku ka Xikwembu, hina hi endliwe lava hlawulekeke hi miri wa [Yesu Kriste], lowu a wu nyiketeleke ku va mhamba kan’we swi hela kwalaho.”—Vaheveru 10:10, 11.
11. I vuprofeta byihi lebyi ku fa ka Mesiya ku byi hetisiseke, naswona byi ‘herise gandzelo’ hi ndlela yihi?
11 Gandzelo ra vutomi bya vumunhu bya Yesu byi herise xilaveko xa magandzelo lama engetelekeke etempeleni yo fanekisela eYerusalema hi laha ku nga heriki. Ku tlula kwalaho, rifu ra yena ri humelele hi Siku ra Paseka hi 33 C.E. A ku ri kwalomu ka malembe manharhu ni hafu endzhaku ka nkhuvulo wa yena. Malembe manharhu ni hafu lawa a ma ta ringana ni hafu ya vhiki ra vuprofeta. (Tinhlayo 14:34) Kutani timhaka ti humelele hakunene hi laha Daniyele a vhumbeke ha kona malunghana ni ku dlayiwa ka Mesiya: “Kutani e šikari ka viki o ta herisa ganḍelo ni nhlengo.” (Daniel 9:26, 27) Hambi leswi vuprista byo fanekisela eYerusalema byi tirheke ku fikela loko tempele yi herisiwa hi 70 C.E., magandzelo lawa vaprista va ma nyikeleke hi malembe wolawo ma helele hi nkoka, hi ku siviwa hi gandzelo leri tlakukeke ra Yesu.—Matewu 23:37, 38.
12. Vuprista bya Yesu byi tlula lebyiya bya Aroni hi ndlela yihi?
12 Aroni a a ri wo sungula eka nongonoko wo leha wa vaprista lavakulu va Israyele. Endzhaku ka ku totiwa hi mafurha yo kwetsima, a a fanele ku yima etabarnakeleni masiku ya nkombo a nga si nyikiwa matimba yo tirha tanihi muprista lonkulu. (Levitika 8:12, 33) Hi ku fanana, Yesu u yime nkarhinyana a nga si nyikiwa matimba ya ku yima exikarhi ka vanhu. Sweswo a ku ri ku sukela hi nkarhi wa ku totiwa ka yena tanihi Muprista Lonkulu ku fikela eku pfuxiweni ka yena. Ku hambana na Aroni, N’wana la nga riki na ku fa wa Xikwembu a nga lavi vatlhandlami, naswona u tirha tanihi Muprista ni Hosi “hi mukhuv̌a wa Melkisedek.”—Psalma 110:1-4; Genesa 14:18-20; Vaheveru 6:20; 7:1-3, 11-17, 23-25.
13. (a) I vutihlamuleri byihi bya nkoka lebyi a byi ri ehenhla ka vaprista lavakulu va Israyele? (b) Xana Yesu Kriste u byarhe vutihlamuleri lebyikulu ku tlula byebyo hi ndlela yihi?
13 EIsrayele wa khale, vutihlamuleri bya nkoka bya dyondzo leyinene ya vukhongeri a byi ri ehenhla ka muprista lonkulu. (Levitika 10:8-11; Malakia 2:7) Hikwalaho Yesu u tivise swilaveko swa vululami swa Yehova eka hinkwavo lava lavaka ku dya ndzhaka ya Mfumo ni vutomi lebyi nga heriki. (Matewu 6:9, 10, 33; 7:28, 29; 11:12; 25:34, 46) Loko a ri esinagogeni eNazareta, Yesu u hlayile ni ku tirhisa vuprofeta lebyi eka yena: “Moya wa Xikwembu wu le ka mina, hikuva xi ndzi hlawurile ku ya byela swisiwana emahungu lamanene.” Kutani, endzhaku ko heta nkarhi eKapernawume, u te: “Ndzi fanele ku ya emitini yin’wana, leswaku na kona ndzi ya twarisa Evhangeli ya Mfumo wa Xikwembu, hikuva ndzi rhumeriwe swona.” (Luka 4:18, 19, 43; Esaya 61:1, 2) Yesu nakambe u letele 70 wa valandzeri va yena leswaku va andzisa ntirho wo chumayela wa Mfumo, naswona u vhumbe leswaku a va ta endla mintirho leyikulu ku tlula leyi yena a yi endleke. (Luka 10:1-9; Yohane 14:12) Leswi swi veke masungulo ya tsima ra dyondzo ya Bibele ra misava hinkwayo leri Yesu a ta ri kongomisa hi ku tirhisa ‘nandza wo tshembeka,’ ku katsa ni valandzeri va yena lava totiweke.—Matewu 24:45-47; 28:19, 20.
Mulweri Lonkulu Wa Vuhosi Bya Yehova
14. (a) Ha yini muprista lonkulu wa Israyele a a nghena eXikwetsimisisweni hi Siku ra lembe na lembe ra ku Phahlelana mariyeta? (b) I yini leswi a swi kombisiwa hi nun’hwelo wa murhi wa risuna?
14 Xivangelo xa nkoka swinene xa leswaku N’wana wa Xikwembu a ta emisaveni a ku nga ri ku ta ponisa vanhu. Ku ri na sweswo, a a ku ri ku ta lulamisa mimphikamakaneta ya mavunwa leyi tlakusiweke hi Sathana malunghana ni vuhosi bya Yehova. Hi nga swi twisisa kahle leswi loko hi ehleketa hi Siku ra lembe ra ku Phahlelana mariyeta ra Vaisrayele, loko muprista lonkulu wo fanekisela a fanele ku nghena eXikwetsimisweni hi minkarhi yo hlayanyana. Ku nghena ko sungula a ku endliwa hi nun’hwelo wa murhi wa risuna, lowu a wu cheriwa eka lexi khomaka mirhi ya risuna xa makala lama pfurhaka. (Levitika 16:12-16) Leswi swi yimela kahle leswi Muprista Lonkulu wo fanekisela a a ta swi endla la misaveni a nga si tlhandlukela etilweni ku ya humelela emahlweni ka Yehova a ri ni nkoka wa gandzelo ra yena ra vumunhu.b (Vaheveru 9:24) Hi laha swi kombisiweke ha kona hi ku tirhisiwa ka mirhi ya risuna, ndlela ya Yesu ya ku tshembeka a yi xiyiwa hi swikhongelo swa mbilu hinkwayo, ku chivirika loku hisaka hikwalaho ka vugandzeri lebyi tengeke, ni rirhandzu leri enteke ha Yehova. (Psalma 141:2; Marka 1:35; Yohane 2:13-17; 12:27, 28; 14:30, 31; Vaheveru 5:7) Yesu u swi kotile ku hlayisa vutshembeki lebyi nga solekiki emahlweni ka mindzingo hinkwayo ya vuxisi, ku sandza, ni nxaniso wa tihanyi lowu tisiweke eka yena hi Sathana ni vayimeri va yena.—Swivuriso 27:11; Matewu 22:15-18; Marka 14:60-65; 15:16-32; Luka 4:13, 29; Yohane 8:44, 59.
15. Hi nga kombisa ku nkhensa ka hina hi ndlela yihi eka Yehova hikwalaho ka ku hi nyika muprista lonkulu, lonene swonghasi? (Vaheveru 10:21-26)
15 Hikwalaho ko lwela vuhosi bya Yehova, Yesu u hakeriwe hi ku pfuxiwa leswaku a hanya vutomi lebyi nga riki na ku fa etilweni. Mawaku ndlela leyi hi faneleke ku nkhensa ha yona eka Yehova hikwalaho ka ku hi nyika Muprista Lonkulu wo tano, lonene ngopfu! “Loko swi ri tano, leswi hi nga ni Muprista Lonkulu swinene loyi a tsemakanyeke matilo, a nga yena Yesu N’wana wa Xikwembu, a hi khomeni hi tiya evukhongerini bya hina.” (Vaheveru 4:14) Xana i ku navela ka wena ka xiviri leswaku u landzelela xikombiso xa Yesu xa vutshembeki, ku nga khathariseki leswi Diyavulosi a nga swi endlaka ke? Loko swi ri tano, u nga langutela mpfuno, naswona u nga humelela. Hi mhaka ya leswi mpfuno wo antswa swinene wu nga kona. “Hikuva Muprista Lonkulu loyi hi nga na yena a hi loyi a tsandzekaka ku hi twela vusiwana emikarhalweni ya hina, kambe hi loyi a ringiweke hi matlhelo hinkwawo ku fana na hina, ntsena yena a nga dyohanga. Hikokwalaho, a hi tshineleni kusuhi ni xiluvelo xa tintswalo, hi ri ni ku tshemba leswaku hi ta tsetseleriwa ni ku kuma tintswalo leti nga ta hi pfuna eminkarhini ya ku pfumala.”—Vaheveru 4:15, 16; 5:7-10; Vafilipiya 4:13; 1 Yohane 2:1, 2.
Xilaveko Xa Ndzulamiso
16. I ku langutela kwihi loku vadyondzisiwa vo sungula va Mesiya va veke na kona malunghana ni vulawuri bya Mfumo wa yena?
16 Andriya na Yohane va hatlisile ku vona Mesiya wa ntiyiso, kambe vona ni vadyondzisiwa van’wana vo sungula a va ri na swo tala swo swi dyondza. (Yohane 16:12, 13) Ku fana ni Vayuda vo tala va vukhongeri hi nkarhi wolowo, va tshembe leswaku Mfumo wa Vumesiya a wu ta sungula ku fuma nakambe hi nkarhi wolowo ni leswaku a wu ta kutsula tiko ra Israyele ni ntsindza wa rona, Yerusalema, emfun’weni wa Vamatiko. (Luka 2:38; 3:15; 19:11; 23:51; 24:21) Hambi swi ri tano, i vuyelo byihi lebyi nga heriki lebyi sweswo a swi tava byi tisele vanhu lava dyoheke ke?
17, 18. Hikwalaho ka yini Yesu a nyikela xikombiso hi ‘nkulukumba un’wana loyi a a ya vekiwa ku va hosi’?
17 Leswaku a susa xidyoho ni rifu eka vafumiwa va Mfumo wa yena wa nkarhi lowu taka, a swi ri swa nkoka leswaku Mesiya a sungula a dlayiwa ku fana ni xinyimpfana xa gandzelo. (Yohane 1:29; Esaya 53:7, 12) Loko Yesu a vhumbe ndlela leyi leswi a swi ta endleka ha yona ni ndlela leyi a ta pfuxiwa ha yona, Petro u hlamurile: “Xikwembu xi nga swi pfumeleri leswi, we Hosi! Swilo leswi, swi nga ka swi nga ku humeleri.” (Matewu 16:21, 22) Hambi swi ri tano, Yesu u swi tivile leswaku vadyondzisiwa va yena “a va [ma] twisisanga marito lawa.”—Marka 9:31, 32; ringanisa Matewu 17:22, 23.
18 Eka riendzo ra yena ro hetelela ra ku ya eYerusalema, Yesu u ve la kongomeke swinene. (Matewu 20:18, 19) Nakambe u kombise vuyelo lebyikulu lebyi rifu ra yena a ri ta byi tisa, a ku: “N’wana-wa-Munhu a nga telanga ku tirhela, kambe . . . ku nyiketa vutomi bya yena ku kutsula lavo tala.” (Matewu 20:28) Ku langutela loku hoxeke ku sivele vadyondzisiwa va yena ku amukela leswi. Luka wa tsala: “A a ri kusuhi na Yerusalema, kutani vona a va ehleketa leswaku Mfumo wa Xikwembu wu ta hatla wu humelela.” Leswaku a lulamisa ku ehleketa ka vona, Yesu u nyikele xikombiso lexi eka xona a ti faniseke ni “nkulukumba un’wana” loyi ku sungula a fanele ku famba “ku ya etikweni ra le kule, a ya vekiwa ku va hosi” (Luka 19:11, 12) ‘Tiko’ rero a ku ri etilweni, leri Yesu a tlhandlukeleke eka rona endzhaku ka rifu ni ku pfuxiwa ka yena.
19. (a) I ku langutela kwihi loku hoxeke loku vadyondzisiwa va Yesu va ku kombiseke endzhaku ka ku pfuka ka yena? (b) I ku hundzuka kwihi eka vuxaka bya Xikwembu ni vanhu loku humeleleke hi Pentekosta ya 33 C.E.? (Vaheveru 8:7-9, 13)
19 Hambi swi ri tano, emahlweninyana ka ku tlhandluka ka Yesu, vadyondzisiwa va yena va vutisile: “Hosi xana hi wona nkarhi lowu u nga ta pfuxa mfumo wa Israele ke?” (Mintirho 1:6) Xana Yesu u arile loko va vutisa leswi ke? E-e, u hlamusele leswaku a wu nga si fika nkarhi ni leswaku a va fanele ku gingiriteka hi ntirho wa nkoka wo veka vumbhoni malunghana na Mesiya wa ntiyiso. (Mintirho 1:7, 8) Vuxaka bya ntwanano bya Xikwembu na Israyele wa ntumbuluko a byi ta hela ku nga ri khale. Hikwalaho, Mfumo wa Vumesiya wa nkarhi lowu taka a wu nga ta pfuxeriwa eka tiko leri ri nga tshembekiki ra laha misaveni. Yesu u byele vakaneti va yena va Vayuda: “Hikokwalaho ndza mi byela leswaku mi ta tekeriwa Mfumo wa Xikwembu; kutani wu ta nyikiwa tiko rin’wana leri nga ta veka mihandzu ya wona.” (Matewu 21:43) Masiku ya khume endzhaku ka loko Yesu a tlhandlukele etilweni, tiko rero ri velekiwile. Moya wo Kwetsima wu cheriwe ehenhla ka vadyondzisiwa va Yesu va 120, kutani xisweswo va totiwa leswaku va va “vahlawuriwa” va Xikwembu ni “vadyandzaka swin’we na Kriste” eMfun’weni wa Vumesiya lowu taka.—Daniel 7:13, 14, 18; Varhoma 1:7; 8:1, 16, 17; Mintirho 2:1-4; Vagalatiya 6:15, 16.
20. Handle ka ku va ni ku langutela loku hoxeke, i yini lexi Vakriste vo tshembeka va lembe xidzana ro sungula va xi endleke?
20 Hambi endzhaku ka ku totiwa ka vona, Vakriste va lembe xidzana ro sungula a va ri ni ku langutela loku hoxeke. (2 Vatesalonika 2:1, 2) Kambe ematshan’wini ya ku hela mbilu hi xihatla, va amukele xitsundzuxo hi ku titsongahata. Hi ku tiyisiwa hi moya wo kwetsima wa Xikwembu, hi ntsako va amukele xiavelo xo veka vumbhoni ni ku ya “eka vamatiko hinkwavo, [va] va endla vadyondzisiwa.”—Matewu 28:19, 20; Mintirho 1:8; Vakolosa 1:23.
21. I swivutiso swihi leswi nga ta kambisisiwa exihlokweni xa hina lexi landzelaka?
21 Ku vuriwa yini hi lembe xidzana ra hina ra vu-20? Xana malandza ya manguva lawa ya Yehova a ma ku xalamukerile ku vumbiwa ka Mfumo wa Vumesiya wa Yehova ke? Naswona ku fana ni vanghana va vona va lembe xidzana ro sungula, xana ku langutela ka vona ku lave ndzulamiso wo karhi?
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Ha timbirhi The Encyclopedia Americana na Great Soviet Encyclopedia ta pfumela leswaku ku fuma ka Ataserkisi ku hele hi 424 B.C.E. Ku sungule rini ke? Hi 474 B.C.E. Ku seketela leswi, tsalwa rin’wana ra vuyimburi ri tsariwe hi lembe ra vu-50 ra Ataserkisi, rin’wana ri kombisa leswaku u tlhandlamiwe eka lembe ra yena ra vu-51. Loko hi hlayelela endzhaku hi malembe ya 50 lama heleleke ku sukela hi 424 B.C.E., hi fika eka lembe ra 474 B.C.E. tanihi ku sungula ka ku fuma ka yena. Hikwalaho, lembe ra vu-20 ra Ataserkisi, loko xileriso xi nyikeriwa, a ku ta va malembe ya 19 lama heleleke eku fumeni ka yena, leswi ku nga, 455 B.C.E. Leswaku u kuma vuxokoxoko lebyi engetelekeke, vona Insight on the Scriptures, Vholumu 2, tluka 616, leyi humesiweke hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Vona Xihondzo xo Rindza xa Xinghezi xa April 1, 1974, tluka 222.
A Wu Ta Hlamula Njhani?
◻ Ku vuriwa yini hi vito “Mesiya”?
◻ I xiendlakalo xihi xa nkoka lexi humeleleke hi lembe ra 29 C.E.?
◻ Mesiya ‘u herise gandzelo exikarhi ka vhiki’ hi ndlela yihi?
◻ Ku sukela loko a totiwile, i vutihlamuleri byihi lebyi Yesu a byi byarheke?
◻ A ku ri xihi xikongomelo lexikulu xa ku ta ko sungula ka Mesiya, naswona leswi swi fanele ku hi khumbisa ku yini?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]
Ku nghena ko sungula ka muprista lonkulu eXikwetsimisisweni a ku yimela nchumu wun’wana wa nkoka ngopfu ku tlula ku pona ka vanhu