Swivutiso Swa Vahlayi

◼ Hikwalaho ka yini New World Translation yi hundzuluxela rito ra Xiheveru ʽa·rumʹ eka Genesa 3:1 tanihi “ku xalamuka” kasi ku hundzuluxela kun’wana ka Bibele ku ri “mano” kumbe “vutlhari”?

Tsalwa rero ri hlayeka hi ndlela leyi: “Kutani nyoka yi tikombise yi xalamukile eka swiharhi hinkwaswo swa nhova leswi Yehova Xikwembu a swi endleke. Kutani yi sungule ku byela wansati yi ku: ‘Xana swi tano hakunene leswaku Xikwembu xi te a mi fanelanga ku dya eka murhi wihi na wihi wa ntanga?’”

Eka Swivuriso 12:23 ni tindhawu tin’wana, New World Translation yi hundzuluxela rito ra Xiheveru ʽa·rumʹ tanihi “ku xiyaxiya,” leri ri nga ni nhlamuselo leyi fanaka loko ri tirhisiwa eka vanhu. Kambe hi laha ku fanaka ni marito man’wana yo tala, ʽa·rumʹ ri na tinhlamuselo ta ku hambana-hambana. Hi xikombiso, Benjamin Davidson u hlamusela ʽa·rumʹ hi ndlela leyi: “I. vukanganyisi, mano, vusukumbele.—II. vutlhari, ku xalamuka.”—The Analytical Hebrew and Chaldee Lexicon.

Kutani, ha yini New World Translation yi hlawula nhlamuselo ya vumbirhi ya “ku xalamuka” eka Genesa 3:1? Nhlawulo wolowo wu twana ni ku hundzuluxela kun’wana. Hi xikombiso, loko Genesa 3:1 yi hundzuluxeriwe yi ya eka Xigriki eka Septuagint version ya lembe xidzana ra vunharhu B.C.E., rito phroʹni·mos ri tirhisiwile—rito leri fanaka endzhakunyana ri tirhisiwe eka Matewu 10:16: “Mi fanele ku xalamuka ku kota tinyoka kutani mi rhula ku kota matuva.”—Today’s English Version.

Mudyondzi wa Muheveru Ludwig Koehler u hlamuserile endzhaku hi 1945: “Nyoka yi ni vukheta. Leswi swi nga hlamuseriwa kahle hi Xigriki hi phronimos, hikuva hi vukheta kumbe hi ku xalamuka loku, nyoka yi tikombisa yi ri na phrenes naswona ya byi tirhisa.” Phreʹnes laha ri vula muxaka wa vutlhari bya ntumbuluko lebyi swiharhi swin’wana naswona swi byi kombisaka.—Ringanisa Swivuriso 30:24.

Hambi swi ri tano, ku na xivangelo xa nkoka swinene xa ku tirhisiwa ka rito “xalamuka” ematshan’wini ya ku “xiyaxiya” kumbe “vutlhari” eka Genesa 3:1. Ku vula leswaku nyoka yi tlharihile laha, emahlweninyana ka ku va yi hlamuseriwa tanihi hi leyi ngheniseke Evha exidyohweni, swi nga vangela vahlayi vo tala ku vula leswaku Bibele yi vula nyoka yinene tanihi leyi endlaka makungu hi matimba ya vutlhari bya yona lama nga tolovelekangiki. Nhlamuselo yo tano a yi ta yisa mhaka eka xiyimo xa ntsheketo—naswona ku ri ntsheketo wa vuphukuphuku.

Hi ku hambana, Bibele yi dyondzisa leswaku a ku ri na swo tlula nyoka yo tlhariha kwalaho entangeni wa Edeni. Nhlavutelo 12:9 yi swi kombisa erivaleni leswaku Sathana Diyavulosi i “nyoka ya khale.” A a ri matimba lama nga vonakiki, lama tlulaka ya munhu, lama hundzulaka xikokovi hi laha mutivi la nga ni vutshila a endlaka xifaniso lexi nga vulavuriki ha kona. Vutivi bya ntumbuluko bya nyoka byi yi endle yi fanelekela vuxisi. Loko yi nga n’wi fularheli yi famba hi laha yi nga ha kona hi ntumbuluko kambe ematshan’wini ya sweswo hi xivindzi yi pfula nomu yi sungula ku vulavula na Evha, yi koke nyingiso wa Evha hi laha ku humelelaka.

Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke a ri na mintsheketo, naswona hi ku hundzuluxela loku kongomeke, New World Translation yi hi pfuna ku twisisa mhaka leyi.—2 Timotiya 3:16.

◼ Tanihi leswi Timbhoni ta Yehova ti swi tivaka leswaku vafi a va tivi nchumu, ha yini ta ha vona swi ri swa nkoka ku va kona eswilahlweni swa vapfumeri-kulobye ke?

Vutivi lebyi kongomeke lebyi humaka eBibeleni ehenhleni ka xiyimo xa vafi byi sivela Timbhoni ta Yehova eka malangutelo lama hoxeke ni ku tikhoma ko pfumala vutlhari eswilahlweni. Nakambe byi va nyika xivangelo xa leswaku va hlanganyela eka swilahlo swa Vukriste.

Rito ra Xikwembu ri kombisa kahle leswaku loko munhu a fa, a nga hambeti a hanya enkarhini lowu taka tanihi moya-xiviri lowu wu nga riki na ku fa. (Eklesiasta 9:5) Endzhaku ka rifu, miri wu tlhelela entshurini, ku nga va hi ku bola ka ntumbuluko kumbe hi ku hisiwa. Loyi a feke a nga ha hanyi; u ta hanya nakambe ntsena loko Xikwembu xi n’wi pfuxa enkarhini lowu taka.—Yohane 5:28, 29; Mintirho 24:15.

Hikwalaho, Timbhoni ta Yehova a ti yi landzeleli mikhuva ya swilahlo leyi yi sekeriweke eka ripfumelo ra leswaku munhu loyi a feke u ni moya lowu nga fiki, lowu hanyaka kun’wana. A va hlanganyeli eka mirindzelo, ku yimbelela lokukulu kumbe ku konya leswaku va chavisa “mimoya,” hambi ku ri eka mirindzelo ya vusiku hinkwabyo kumbe ku kolola lokukulu ku endlela ku miyeta vafi.

Hambi swi ri tano, leswi a swi vuli swona leswaku vanhu va Xikwembu a va rili. Rifu ra xaka kumbe munghana lonkulu i ntokoto lowu khomisaka gome, hambi eka vagandzeri va ntiyiso lava va nga ni vutivi lebyi kongomeke ehenhleni ka vafi. Hi xikombiso, loko Yakobo a twe leswaku xiharhi xa nhova xi dlaye Yosefa, mupatriarka “a rila ṅwana wa yena hi masiku la’yo tala.” Hi dyondza leswaku “v̌ana v̌a yena hikwav̌o v̌a šinuna ni v̌a šisati va ta ṅwi tšhav̌elela.” (Genesa 37:33-35) Loko Yakobo wo tshembeka a file, Yosefa “a lerisa tiṅanga le’ti ṅwi tirelaka e ku phuṭela ni ku tota tata wa yena,” kutani “v̌a-Egipta v̌a ṅwi rila hi masiku ya 70.” Hambi loko ndyangu wa Yakobo wu nga namarheli eka mavonelo ya mavunwa ya va-Egipta ehenhleni ka vafi, swi le rivaleni leswaku a va khumbiwe hi rifu ra Yakobo. “Ŝiṅwe ni v̌a yindlu hikwayo ya Yosefa, ni v̌amakwav̌o” a va lava leswaku Yakobo a lahliwa hi mukhuva lowu faneleke, naswona va le handle a va ta swi twa leswaku a va rila.—Genesa 50:1-11.

Swikombiso swin’wana swo tala swa Bibele swi nga tshahiwa laha malandza ya Yehova a ma khumbiwe swinene hi rifu ra mugandzeri-kulobye kumbe xaka kutani va rila hi ndlela leyi fanelekaka.a Loko Yesu a ri na maxaka lawa ma rilaka Lazaro, Yesu a nga va nga loyi a nga riki na ntwela vusiwana kumbe a tsaka hi ndlela leyi yi nga fanelangiki. Hambi leswi a ri ni ntshembo ematimbeni ya ku pfuxiwa, Yesu u ririle. (Yohane 11:33-35) Endzhaku ka loko yena Yesu a file, vadyondzisiwa va yena va ririle, hambi leswi a va byerile leswaku u ta dlayiwa a tlhela a pfuxeriwa evuton’wini.—Matewu 16:21, 28; Yohane 16:17-20; 20:11.

Malandza ya Xikwembu ma nga ku twa ku vaviseka loku tisiwaka hi rifu naswona ma ku twa. Hambi swi ri tano, ku twisisa ka vona Bibele ku va pfuna leswaku va lawula kumbe va pima ku rila ka vona, hi ku twanana na 1 Vatesalonika 4:13, 14: “Vamakwerhu, ndzi lava leswaku mi tiva ntiyiso hi tlhelo ra lava va tietleleleke, mi ta ka mi nga vaviseki kukota van’wana lava nga riki na ku langutela. Hikuva leswi hi pfumelaka leswaku Yesu ú file, a tlhela a pfuka eku feni, hi mukhuva wolowo, hi pfumela leswaku lava tietleleleke, Xikwembu xi ta va pfuxa [h]a Yesu eku feni, xi va vuyisa swin’we na yena.”

Kutani, ku vuriwa yini hi ku va kona eka xilahlo xa Vukriste (kumbe nkulumo ya xitsundzuxo malunghana ni mupfumeri)? Ku na swivangelo swa Bibele swa leswaku ha yini Timbhoni titwa swi pfuna ku va kona.

Tsundzuka leswaku loko swi tikomba onge Yakobo u lahlekele hi n’wana wa yena, “v̌ana v̌a yena hikwav̌o v̌a šinuna ni v̌a šisati v̌a ta ṅwi tšhav̌elela.” (Genesa 37:35) Ematikweni yo tala i ntolovelo eka maxaka leswaku va hlangana hikwalaho ka xilahlo. Sweswo swi nyikela nkarhi eka van’wana, lava kumbexana a va nga ri kusuhi swinene naswona va nga khumbekiki ngopfu hi tlhelo ra mintlhaveko, ku nyikela marito ya ntwela vusiwana ni nchavelelo. Endzhaku ka ku fa ka Lazaro ‘Vayuda vo tala va yile ka Marta na Mariya leswaku va ta va chavelela hikwalaho ka makwavo wa vona.’ (Yohane 11:19) Leswi nakambe swi katsa Vakriste lava va lavaka “ku chavelela lava nge maxangwini ya tinxaka-xaka.”—2 Vakorinto 1:4.

Valanguteri va Vakriste, hambi leswi va nga ha khomekaka ngopfu va fanele va va xikombiso lexinene eku nyikeleni ka nchavelelo entlhambini. Va tsundzuka leswaku xikombiso xa vona Yesu, Murisi Lonene, a a lerisiwe ku horisa va timbilu leti tshovekeke ni ku chavelela hinkwavo lava rilaka.’ (Esaya 61:1, 2; Yohane 10:14) Yesu a nga nyikelanga nchavelelo wo tano ntsena loko wu laveka. A a tiyimiserile ku endla matshalatshala leswaku a va ni maxaka ya Lazaro lawa ma nga egomeni—ku hlanganyela nhlomulo wa vona.—Yohane 11:11, 17, 33.

Hambi Vakriste lava kumbexana va nga ha tsandzekaka ku vula swo tala eka lava va feriweke exilahlweni va nga pfuna hi vukona bya vona ntsena. Swirho swa ndyangu leswi rilaka swi nga kuma nchavelelo lowukulu hi vukona lebyi chavelelaka bya lavo tala—lavantsongo ni lavakulu—lava humaka ebandlheni ra Vukriste. Tsundzuka angulo wa Vayuda van’wana loko Yesu a te eka vamakwavo va xisati lava rilaka Lazaro: “Vonani hilaha a a n’wi rhandza hakona!” (Yohane 11:36) Maxaka lawa ma nga pfumeriki, vaakelani, vanghana va mabindzu lava va vaka kona eka xilahlo xa Mukriste va hlamarisiwile swinene hi nhlayo leyikulu ya Timbhoni leti ti vaka kona kutani xisweswo va amukele swinene mintiyiso ya Bibele leyi nyikeriweke.

Ku tikhoma ka Timbhoni leti nga kona ku fanele ku fanelekela xiyimo. Hambi leswi va swi tivaka leswaku mufi a nga xaniseki, ni ntshembo wa leswaku ku pfuxiwa ku rindzele hinkwavo lavo tshembeka, va yingisa xitsundzuxo lexi nge: ‘Ku ni nkarhi wa ku rila ni wa ku hleka, ni nkarhi wa ku kolola ni wa ku cina.’ (Eklesiasta 3:4) Xilahlo kumbe ntirho wo tsundzuka mufi a hi nkarhi wa ku vulavula ko hlekisa, ka pongo. I nkarhi wa ku chavelela, wu fambisana ni xitsundzuxo lexi nge: “Tsakani ni lava tsakaka, mi rila ni lava rilaka.”—Varhoma 12:15.

Ku na xivangelo xin’wana xa leswaku ha yini Timbhoni ta Yehova ti va kona eswilahlweni. Rito ra Xikwembu ri ri: “Ŝi sasekile ku ya e ndlwini ya ŝirilo, ku tlula ku ya e ndlwini ya mikhuv̌o, hikuv̌a kona hi laha ku helaka munhu wihi na wihi, kutani munhu l’a hanyaka o ehleketa ha kona. . . . Mbilu ya la’v̌o tlhariha yi le ndlwini ya ŝirilo, kasi mbilu ya ŝihunguki yi ranḍa yindlu yo ṭaka.”—Eklesiasta 7:2-4.

Hambi loko Timbhoni ta Yehova ti ri ni xivangelo xa ntshembo, marito wolawo ma huhuteriwile kutani ma vekiwa eBibeleni leswaku ma hi pfuna. Xilahlo xi nga fanisiwa ni ‘yindlu ya swirilo.’ Loko hi va kona, mianakanyo ya hina ya hundzuka yi suka eka mivilelo kumbe mintirho ya hina ya ntolovelo ivi hi anakanyisisa hi ku koma ka vutomi. Hambi ku ri hi vuvabyi kumbe “khombo” rin’wana, rifu ri nga fikela wihi na wihi wa hina kutani hi xihatla ri hi herisa, hikuva “munhu a nga tiv̌i nkari wa yena.” (Eklesiasta 9:11, 12) Vatswari lava va vaka ni vana va vona exilahlweni xa Vukriste va nga kuma leswaku leswi swi nga yisa eku buleni hi vukona bya rifu, xilaveko xa hina xa nkutsulo, ni vutlhari bya ku tirhela “Xikwembu lexi pfuxaka vafi.”—2 Vakorinto 1:9; Eklesiasta 12:1, 13.

Timbhoni ta Yehova a ti teki swilahlo tanihi swiendlakalo swo kwetsima, kambe ta swi xiya leswaku swiendlakalo leswi swi khomisaka gome swi nyikela nkarhi wo nyikela nkhongotelo. Hi ku hlanganyela eka swona, Vakriste va nga nyikela vumbhoni bya rirhandzu ni xichavo lexi va nga na xona eka Vakriste-kulobye. Naswona va nga susumeteriwa ku ehleketa hi laha ku enteke hi leswi vutomi byi vulaka swona, na hi ndlela leyi va faneleke va tirhisa vutomi bya vona ha yona emahlweni ka Xikwembu.

[Nhlamuselo ya le hansi]