Ku Cinca Mukhuva Wa Munhu

“VANHU a va hanyi hi ku lwisana ni leswo biha ntsena,” ku vule mutivi wa filosofi Nkulukumba Isaiah Berlin. “Va hanya hi tipakani letinene, ha un’we-un’we kumbe va hlanganile.” Kambe i vangani lava nga kumaka “tipakani letinene” to tano? Hakanyingi mukhuva wa munhu wu voyamela eka leswo biha ni leswi onhaka.

Hi xikombiso, eBritain vugevenga bya vukari sweswinyana byi tlule eka 11 wa tiphesente. “Ntirho wa hina,” ku vula holobye-nkulu wa Britain, “i ku ringeta leswaku hi kuma swipimelo leswaku nhluvuko lowukulu wu ta ya emahlweni.” Kambe, xana milawu ni ntshikilelo wa politiki, ku nga khathariseki leswaku i swinene ku fikela kwihi hakunene swi nga hundzula mboyamelo wa vanhu wo endla leswi nga riki swinene? Leswi vuhomboloki byi nga kona naswona byi andzaka emahlweni ka nawu, naswona hambi ku ri emahlweni ka ku tirhisiwa ka nawu wa xikolokolo, yi tivulavulela hi yoxe. Xin’wana lexi tlulaka nsivelo wa le nawini xa laveka. Mukhuva wa vanhu hi voxe wu fanele ku cinca.

Bibele, loko yi kambisisa vutomi hi ku tshembeka, hi ndlela leyi kongomeke, yi hlamusela mikhuva leyo biha ya munhu. Hi xikombiso, muapostola Pawulo u tsalele Vakriste-kulobye eGalatiya ehenhleni ka “ku oswa, ni mikhuva ya thyaka, ni manyala . . . ni timholovo, ni vukwele, ni ku kariha, ni . . . mavondzo, ni vudakwa, ni makampfu, ni swo kota sweswo.” Hi ku ya hi Today’s English Version leyi tshahiweke laha, mintirho leyi hinkwayo leyi nga riki yinene hi “leyi mukhuva wa munhu wu yi endlaka.”—Vagalatiya 5:19-21.

Rimitsu Ra Xiphiqo

Hambi swi ri tano, Today’s English Version i ku hundzuluxela loku ntshunxekeke naswona xiga lexi nge “leyi mukhuva wa munhu wu yi endlaka” i nhlamuselo yin’wana ntsena ya leswi Pawulo hakunene a swi vuleke. Rito ra Xigriki leri tirhisiweke hi Pawulo, sarx, ri vula “nyama,” hayi “mukhuva wa munhu.” Hikwalaho ka leswi, ku hundzuluxela ka xiviri laha ku vulavula hi “mintirho ya nyama” leswaku ku nyikela xiga xa Pawulo hi ku pakanisa hi ririmi ra hina ra manguva lawa.a

Mhaka ya Bibele ya ku nghena ka xidyoho exivonweni xa vanhu yi le rivaleni naswona ya olova—kahle-kahle, yi olova swinene lerova vo tala va hlawula ku ka va nga yi pfumeli. Leyi i ndlela leyi Pawulo a swi hlamuseleke ha yona: “Leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we, kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva hinkwavo va dyohile.” (Varhoma 5:12) Pawulo laha u kombetela eka Genesa, buku yo sungula ya Bibele, ni le ku vumbiweni ka wanuna wo sungula, Adamu, ni nsati wa yena, Evha. Ku tiendlisa ka vona ka ku nga yingisi ku tiviwa kahle. Hi mhaka ya swona, va avanyiseriwe rifu. Vana va vona va kume ndzhaka ya ku nga hetiseki ka vona naswona hi laha ku fanaka va file. Kutani ke, “hinkwavo va dyohile, hikokwalaho ku kwetsima [ka] Xikwembu, va ku pfumala.” Hikwalaho ka xivangelo lexi xa xisekelo, mukhuva wa munhu namuntlha i xivono lexi thyakisiweke swinene xa leswi a wu ri xiswona loko Xikwembu eku sunguleni xi vumbe munhu a hetisekile.—Varhoma 3:23; Genesa, tindzima 2 na 3.

Mukhuva Wa Munhu Wu Hundzuriwa!

Hambi swi ri tano, swa koteka ku hlula yo tala ya mimboyamelo leyo biha ya mukhuva wa munhu. Hakunene, Bibele yi vula leswaku hi nga cinca mukhuva wa hina hi ku twisisa ka ku cinca vumunhu bya hina. Njhani? Hi ku pfuniwa hi moya wo kwetsima wa Xikwembu.—Varhoma 8:9.

Pawulo, eka papila ra yena leri yaka eka Vakriste-kulobye eKolosa, u swi veke hi ndlela leyi: “Leswi mi hluvuleke hanyelo ra n’wina ra khale ni mintirho ya rona; hikuva mi ambarile munhu wa hanyelo lerintshwa loyi a pfuxetiwaka kambe na kambe, leswaku mi kota ku tiva swinene Xikwembu lexi xi n’wi tumbuluxeke hi xifaniso xa xona.” Exikarhi ka mikhuva ya munhu wa khale, u xaxameta mimboyamelo yin’wana leyi yi susumetelaka vanhu ku kokiwa hi leswi dlayaka: Ku navela loku vavisaka, ku kariha, ku leva ni vubihi.—Vakolosa 3:5-10.

Hi ku fanana loko a tsalela Vakriste va le Efesa, Pawulo nakambe u boxa xilaveko xa “munhu lontshwa,” loyi a va byelaka leswaku u “[vumbiwe] hi xifaniso xa Xikwembu, la . . . tikombaka hi ku lulama ka yena ni ku hlawuleka loku nga ni ntiyiso.” U engetela bulo ra yena hi ku: “Leswo bava hinkwaswo, ni ku hlundzuka hinkwako, ni ku kariha hinkwako, a swi susiwe exikarhi ka n’wina; tshikani ku holova ni ku rhuketelana, mi susa mona hinkwawo. Ematshan’wini ya swona, twelanani vusiwana, mi tsetselelana.”—Vaefesa 4:24, 31, 32.

Xana marito ya Pawulo a ma ri ya ntiyiso? Xana vumunhu hakunene byi nga cinciwa? Kutani ke, vumbhoni hi leswaku Vakriste volavo vo sungula va endle ku hundzuka loku heleleke evuton’wini bya vona. Tanihi ntlawa wa vanhu, va tihambanisile ni misava leyi va rhendzeleke. Justin Martyr, n’wamatimu hi minkarhi ya Vakriste vo sungula, u tsarile: “Hina lava hi venganeke ni ku dlayana, naswona hikwalaho ka ku hambana ka mahanyelo, hi aleke ku tshama ni vanhu va rixaka rin’wana, sweswi, ku sukela eku humeleleni ka Kriste, hi hanya hi ku hlangana ka vunghana na vona, ni ku khongelela valala va hina, ivi hi endla matshalatshala yo koka lava va hi vengaka handle ka xivangelo leswaku va hanya hi ku fambisana ni mimpimanyeto leyi hetisekeke ya Kriste.”

Ku vuriwa yini hi namuntlha? Xana swa ha koteka ku endla ku hundzuka ko tano loku heleleke emikhuveni ya munhu? Ina! Makume ya magidi ya swikombiso ya kombisa leswaku ku hundzuka lokukulu ka ha humelela. Lexi landzelaka hi xin’wana xa swona.

Stephen u kuriseriwe eka yin’wana ya tindhawu ta mintirho eNghilandi. Tatana wa yena a a ri muhedeni. Eka malembe ya 12 hi vukhale, Stephen u gweviwe malembe manharhu eka xikolo xa vana lava nga yingisiki. U pfumele milandzu ya 64 ya ku yiva! Ku nga ri khale u lahlekeriwe hi xichavo xa vuhosi byihi na byihi, kutani loko a kula, vugevenga bya yena byi bihe ngopfu. Byi katse mahanyelo ya vuxisi, vudakwa, mpfilumpfilu, ni ku hlasela maphorisa, lowu ku nga nandzu wo hetelela lowu Stephen a rhumeriweke ekhotsweni ha wona. Mukhuva wa yena wu ve wa vukari swinene. U te, “A ku na nandzu lowu munhu wo biha a nga ta ka a nga wu endli loko swilaveko swa yena swi ri swikulu hakunene.”

I yini lexi a xi ta cinca xigevenga xo tano xo nonon’hwa? Eku heteleleni Stephen u amukele mpfuno wa makwavo loyi a veke un’wana wa Timbhoni ta Yehova. Endzhaku ko dyondza Bibele swa xinkarhana, Stephen u sungule ku ambala “munhu lontshwa.” Ku cinca loku a ku endleke a ku ri kukulu hakunene. Sweswi, malembe ya ntlhanu endzhakunyana, u tekile hi ndlela leyi tsakisaka naswona i xirho lexi nga ni vutihlamuleri xa bandlha ra Timbhoni ta Yehova, leri eka rona a tirhaka tanihi nandza wa vutirheli.

Kutani mukhuva wa munhu wu nga cinciwa eka munhu ha un’we-un’we. Kambe xana ku tsana ka vanhu hi xona ntsena xivangelo xa ku ‘tsana ka nhluvuko’ namuntlha?

“Diyavulosi Wa Matsalwa”

Muapostola Pawulo u tsale vuprofeta lebyi xiyekaka malunghana ni ‘masiku lawa ya makumu.’ Marito ya yena ma humesiwa nakambe eka bokisi leri nga laha henhla. Xiya leswaku ku andza ka vukari ni vubihi swi tisa “minkarhi yo nonon’hwa.” Xana mukhuva wa munhu hi wona ntsena wu nga ni vutihlamuleri eka hinkwaswo leswi ke?—2 Timotiya 3:1.

E-e, nakambe ku na nchumu wo karhi, matimba layo biha lama kucetelaka ku tsana ka vanhu. Tanihi leswi vanhu va swi kumaka swi nonon’hwa ku pfumela leswaku munhu u kume ndzhaka ya xidyoho, hi ku fanana va swi kuma swi nonon’hwa ku amukela leswaku ma kona matimba lamakulu eka munhu lama lavaka ku n’wi kanganyisa. Kambe Bibele yi ri matimba yo tano ma kona: I Sathana Diyavulosi.

Rito “Diyavulosi” (leri vulaka, “muxengi”) ri humelela makhamba ya 33 eBibeleni, kutani “Sathana” (leri vulaka, “mukaneti”) makhamba ya 52. To tala ta tinhlamuselo leti ti hi malunghana ni moya lowu fanaka wo biha lowu nga munhu. Hambi swi ri tano, van’wana va landzula vukona bya Sathana la nga munhu, va rhandza ku: “Mukhuva wa munhu ni ku navela ka wona ka ku dyoha i diyavulosi wa Matsalwa.”b Hambi swi ri tano, lexi tsakisaka eka mhaka ya nandza wo tshembeka wa Yehova, Yobo, tsalwa ra Xiheveru ri tirhisa xiga lexi nge has·Sa·tanʹ, (Xinghezi, the) Sathana, naswona eka Luka 4:2, hi hlaya leswaku a ku ri (Xinghezi, the) Diyavulosi (Xigriki, ho di·aʹbo·los) loyi a ringeke Yesu. (Yobo 1:6) Eka swikombiso ha swimbirhi, munhu wo karhi u kombisiwa hi ku ya hi ntivo-ririmi. Mukhuva wa munhu a wu ngheni.

Muapostola Pawulo u engetela eka ku twisisa ka hina ka ndlela leyi Sathana a nga ni matimba ha yona loko a tsalela Vaefesa, a vulavula hi ‘vafumi va misava va munyama lowu, matimba lama hombolokeke ya moya eswivandleni swa le tilweni.’ (Vaefesa 6:12) Kun’we na Sathana Diyavulosi, ‘vafumi volavo va misava’ i mademona, swivumbiwa swa moya leswo biha leswi nga vonakiki. Va ‘kanganyisa misava hinkwayo leyi akiweke,’ va tlanga hi xiyimo xa munhu lexi tsaneke ku fikela eka mpimo lowukulu lowu kotekaka. (Nhlavutelo 12:9) Ku hikwalaho ka xivangelo lexi leswi Pawulo a khongotelaka Mukriste un’wana ni un’wana hi matimba ku “yima [va] lwa ni mano layo biha ya Diyavulosi.” Hi yena muvangi lonkulu wa ku tsana ka vumunhu loku ku hi rhendzeleke.—Vaefesa 6:11.

Ku Kondleteriwa

Petro, ntangha ya Pawulo, wa hi tiyisekisa leswaku Sathana ni mademona ya yena va nge vi kona hi laha ku nga heriki leswaku va hlasela vanhu. U ri: “Hi ku ya hi ku tshembisa ka Hosi, hi langutele matilo lamantshwa ni misava leyintshwa, laha ku nga ta va ni ku lulama.” (2 Petro 3:13) Hakunene, ku nga ri khale, vubihi hi swivumbeko swa byona hinkwaswo a byi nga ha vi kona exikarhi ka vanhu. Sathana ni mademona ya yena va ta lovisiwa. (Varhoma 16:20; Nhlavutelo 20:1-3) Kutani, hakunene, mukhuva wa munhu wu ta kombisa “ku kwetsima ka Šikwembu,” vutomi lebyi nga heriki byi ri ntshembo lowu tiyeke wa ndyangu wa vanhu.—Varhoma 3:23, BX.

“Nkarhi hinkwawo ndzi vurile naswona nkarhi hinkwawo ndzi ta vula,” ku tiyise muungameri wa Amerika Thomas Jefferson, “leswaku ku hlaya hi ku tinyiketela ka Vholumo yo Kwetsima ku ta endla vaaka-tiko vo antswa . . . Bibele yi endla vanhu lavanene emisaveni.” Hi laha hi voneke ha kona, mukhuva wa hina wu nga hundzuriwa loko hi nyika rungula ra matimba ra Bibele nkarhi leswaku ri kucetela vutomi bya hina. (Varhoma 12:2) Hi nga hlawula ku fikelela ku kuma leswi tlakukeke ni leswi nga swa Xikwembu. Naswona ku hi tiyisa eka matshalatshala ya hina yo endla nhluvuko, hi nga hlawula ku hlangana ni lava hi mbilu hinkwayo va lavaka ku endla leswi fanaka. (Vaheveru 10:24, 25) Timbhoni ta Yehova ti tsakela ku ku pfuna hi ndlela yihi na yihi leyi kotekaka. Ha yini u nga tihlanganisi na vona sweswi!

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

‘MASIKU YA MAKUMU’—Nhlamuselo Ya Bibele

“Tiva leswaku emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, va ta va lava rhandzaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva, ni ku rhukana; va ta va lava nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki; va ta va vanhu va tihanyi, lava nga riki na ku tsetselela, valumbeti, lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama; va ta va timbabva, vanhu va futa, lava nga ni manyunyu, lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu. Va ta tiendla wonge hi loko va ri ni vukhongeri, kambe va ta ala matimba ya byona. Fambela kule ni vanhu lavo tano.”—2 Timotiya 3:1-5.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ku nga ri khale, mukhuva wa munhu wu ta kombisa ku kwetsima ka Xikwembu hi ku helela