“New World Translation”—Ya Dyondzisa Naswona Yi Tshembekile

“YI TELE matsalwa ya mavunwa!” Hi leswi vakaneti va swi vuleke mayelana ni ku hundzuluxela ka Martin Luther ka Bibele le ndzhaku hi lembe xidzana ra vu-16. A va kholwa leswaku a a va ta kombisa leswaku Bibele ya Luther yi na “mavunwa ni swihoxo leswikulu swa 1 400.” Namuntlha, Bibele ya Luther yi tekiwa tanihi ku hundzuluxela loku tsemaka nguva. Buku ya Translating the Bible yi tlhela yi yi vula “ntirho wa tintlhari”!

Eka lembe xidzana leri ra vu-20, New World Translation nakambe ku vuriwe leswaku yi na swihoxo. Hikwalaho ka yini? Hikuva yi hambana ni ku hundzuluxela ka xikhale ka matsalwa yo tala naswona yi tshikilela ku tirhisiwa ka vito ra Xikwembu, Yehova. Hikwalaho, yi hlawulekile. Kambe xana leswi swi yi endla yi va ni mavunwa? Doo. Yi endliwe hi vukheta naswona ku nyikeriwe nyingiso lowukulu eka vuxokoxoko, naswona leswi swi nga ha vonakaka swi nga tolovelekanga swi kombisa matshalatshala yo tshembeka lawa hi vukheta ma humesaka mavekelo ya tindzimi to sungula. Mufundhisi C. Houtman u hlamusela xivangelo xa ku hlawuleka ka New World Translation: “Ku hundzuluxela ko tala ka khale ka marito ya nkoka lama humaka eka tsalwa ro sungula ku susiwile, leswaku ku ta fikeleriwa ku twisisa ko antswa loku kotekaka.” A hi xiyeni swikombiso swin’wana swa leswi.

Yi Hambanile—Kambe A Yi Hoxanga

Hi xikombiso, laha swi kotekaka, marito lama yelanaka swinene ya tindzimi to sungula ta Bibele ma hundzuluxeriwe hi marito yo hambana ya Xinghezi, xisweswo ma xalamukisa mudyondzi wa Bibele ku lemuka tinhlamuselo to hambana. Xisweswo, syn·teʹlei·a ri hundzuluxeriwa ri va “ku hela” na teʹlos “makumu,” hambi leswi marito hinkwawo ma hundzuluxeriweke va ku “makumu” eku hundzuluxeleni kun’wana ko tala. (Matewu 24:3, 13) Rito koʹsmos ri hundzuluxeriwa ri va “misava,” ai·onʹ ‘fambiselo ra swilo,’ na oi·kou·meʹne ‘misava hinkwayo.’ Nakambe, ku hundzuluxela ko tala ka Bibele ku tirhisa “misava” ntsena ku yimela marito mambirhi kumbe marito lawa manharhu hinkwawo ya Xigriki, hambi leswi, entiyisweni ku nga ni ku hambana exikarhi ka wona.—Matewu 13:38, 39; 24:14.

Hi ku fanana, New World Translation hi vukheta yi xiya ku hambana exikarhi ka gnoʹsis (“vutivi”) na e·piʹgno·sis (yi hundzuluxeriwaka yi va “vutivi lebyi kongomeke”)—ku hambana loku honisiweke hi van’wana lavo tala. (Vafilipiya 1:9; 3:8) Yi tlhela yi nyika ku hambana exikarhi ka taʹphos (“grave,” xivandla lexi nga ni sirha ra munhu un’we), mneʹ ma (“sirha-bakwa”), mne·meiʹon (“sirha-bakwa ra ntsundzuko”), na haiʹdes, (“hades,” eBibeleni ri kombetela eka sirha leri tolovelekeke ra munhu la feke). (Matewu 27:60, 61; Yohane 5:28; Mintirho 2:29, 31) Ku hundzuluxela ku nga ri kungani ka Tibibele ku nyikela ku hambana exikarhi ka taʹphos na mne·meiʹon eka Matewu 23:29 kambe hayi eka tindhawu hinkwato.—Vona Matewu 27:60, 61, New International Version.

Nkarhi wa maendli wu hundzuluxeriwa hi vukheta na hi rixaladza. Hi xikombiso, eka Revised Standard Version, 1 Yohane 2:1 yi hlayekisa xileswi: “Loko wihi na wihi a dyoha, hi ni muyimeri eka Tatana, a nga Yesu Kriste la lulameke.” Endzhakunyana, ku hundzuluxela loku fanaka ku hundzuluxela 1 Yohane 3:6: “Ku hava la dyohaka loko a tshama eka [Yesu].” Loko ku nga ri na mulandzeri wa Yesu loyi a dyohaka, xana 1 Yohane 2:1 yi tirha njhani?

New World Translation yi tlhantlha leswi swi vonakaka swi kanetana. Eka 1 Yohane 2:1, yi ri: “Ndzi mi tsalela swilo leswi leswaku mi nga tshuki mi endla xidyoho. Kambe, loko wihi na wihi a endla xidyoho, hi ni mupfuni eka Tatana, a nga Yesu Kriste, la lulameke.” Yohane u tirhise riendli ra nkarhi lowu nga kombekiki (aorist) eka ndzimana leyi, a kombisa ku endla xidyoho lexi hambaneke, nchumu lowu hinkwerhu ka hina hi wu endlaka nkarhi na nkarhi hi leswi hi nga hetisekangiki. Hambi swi ri tano, 1 Yohane 3:6 yi hlayekisa xileswi: “Un’wana ni un’wana la tshamaka kun’we na yena a nga tshameli ku dyoha; loyi a tshamelaka ku dyoha a nga n’wi vonanga naswona a nga n’wi tivi.” Laha Yohane u tirhise riendli ra nkarhi wa sweswi, u kombisa ndlela ya ntolovelo ya xidyoho lexi tshamelaka ku endleka leyi a a yi ta sivela wihi na wihi ku tivula Mukriste.

Vadyondzi Van’wana Va Pfumela

Marito yo karhi lama nga tolovelekangiki lama kumbexana ma sunguriweke hi Timbhoni ta Yehova ma seketeriwa hi ku hundzuluxela kun’wana ka Tibibele kumbe mintirho ya tinhlamuselo. Eka Luka 23:43, New World Translation yi rhekoda marito ya Yesu eka xigevenga lexi dlayiweke na yena yi ku: “Kunene ndzi ri ka wena namuntlha, u ta va na mina eParadeyisini.” Eka Xigriki xo sungula, a a ku nga ri na mimfungho ya swihikahato yo tanihi tikhoma; kambe hakanyingi muxaka wun’wana wa swihikahato wu vekiwa hi vahundzuluxeri leswaku wu pfuna eku hlayeni. Hambi swi ri tano, vo tala va endla Luka 23:43 yi hlayeka onge Yesu ni xigevenga xexo a a va boheka ku va eParadeyisini hi siku rero. The New English Bible yi hlayekisa xileswi: “Ndzi ku byela leswi: namuntlha u fanele ku va na mina eParadeyisini.” Hambi swi ri tano, a hi hinkwavo lava nga ni miehleketo leyi. Profesa Wilhelm Michaelis u hundzuluxela ndzimana leyi hi ndlela leyi: “Kunene, ana namuntlha ndzi ku nyika xitiyisekiso: (siku rin’wana) u ta va na mina eparadeyisini.” Ku hundzuluxela loku ku twala swinene ku tlula lokuya ka The New English Bible. Xigevenga lexi feke a a xi nga ta famba na Yesu eparadeyisini hi siku rero. Yesu a a nga pfuxiwanga ku fikela hi siku ra vunharhu endzhaku ka ku fa ka yena. Hi nkarhi wolowo a a ri eSirheni, sirha leri tolovelekeke ra munhu.—Mintirho 2:27, 31; 10:39, 40.

Hi ku ya hi Matewu 26:26 eka New World Translation, loko Yesu a sungula ku tlangela Xilalelo xa Hosi, u vule leswi hi xinkwa lexi a xi hundziselaka eka vadyondzisiwa vakwe: “Leswi swi vula miri wa mina.” Ku hundzuluxela kun’wana ko tala ku hundzuluxela ndzimana leyi hi ndlela leyi: “Lowu i miri wa mina,” naswona leswi va swi tirhisa ku seketela dyondzo ya leswaku hi nkarhi wa ku tlangela Xilalelo xa Hosi, xinkwa xi hundzuke miri wa Kriste wa xiviri. Rito leri hundzuluxeriweke eka New World Translation tanihi “vula” (es·tinʹ, xivumbeko xa ei·miʹ) ri huma eka rito ra Xigriki leri vulaka “ku va,” kambe ri nga ha tlhela ri kombisa “ku vula.” Xisweswo, Greek-English Lexicon of the New Testament ya Thayer yi vula leswaku riendli leri “hakanyingi ri fana ni ku vula, ku kombisa, ku fanekisela.” Entiyisweni, laha “vula” i ku hundzuluxela loku twalaka. Loko Yesu a sungula Xilalelo xo Hetelela, nyama yakwe a a ya ha ri emarhambyini yakwe, kutani, xana xinkwa a xi ta swi kotisa ku yini ku va miri wakwe wa xiviri?a

Eka Yohane 1:1, New World Translation yi hlayekisa xileswi: “Rito a a ri ri xikwembu.” Eku hundzuluxeleni ko tala xiga lexi hi ku olova xi tsariwe hi ndlela leyi: “Rito a a ri ri Xikwembu” naswona yi tirhisiwa ku seketela dyondzo ya Vunharhu-un’we. A swi hlamarisi leswi lava pfumelaka dyondzo ya Vunharhu-un’we va vengaka ku hundzuluxela ka New World Translation. Kambe Yohane 1:1 a yi soholotiwanga ku kombisa leswaku Yesu a hi Xikwembu xa Matimba hinkwawo. Exikarhi ka lavo tala, Timbhoni ta Yehova ti tlhontlhe ku tsala “xikwembu” (“god”) hi letere lerikulu khale emahlweni ka ku humelela ka New World Translation, leyi lwelaka ku pakanisa ka ku hundzuluxela ka ririmi lero sungula. Hi ku fanana, vahundzuluxeri va Bibele va Majarimani va tirhisa rito “xikwembu” (“a god”)b eka ndzimana yoleyo. Lavan’wana va 13 va tirhise swiga swo tanihi “xivumbeko xa vukwembu” kumbe “xiyimo xo fana ni xikwembu.” Ku hundzuluxela loku ku pfumelelana ni swiphemu swin’wana swa Bibele ku kombisa leswaku, ina, Yesu etilweni i xikwembu hi mongo wa ku va ni vukwembu. Kambe Yehova na Yesu a hi vanhu lava fanaka, a hi Xikwembu xin’we.—Yohane 14:28; 20:17.

Vito ra Xikwembu Ra Xiviri

Eka Luka 4:18, hi ku ya hi New World Translation, Yesu u tirhise vuprofeta bya Esaya eka yena, a ku: “Moya wa Yehova wu le ka mina.” (Esaya 61:1) Vo tala va venga ku tirhisiwa ka vito Yehova laha. Hambi swi ri tano, hi yin’wana ya tindhawu leti tlulaka 200 laha vito rero ri humelelaka kona eka New World Translation ya Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki, lama vuriwaka Testamente Leyintshwa. I ntiyiso, a ku na tsalwa ro sungula ra Xigriki leri poneke ra “Testamente Leyintshwa” leri nga ni vito ra Xikwembu ra xiviri. Kambe vito leri ri nghenisiwile eka New World Translation hikwalaho ka swivangelo leswi twalaka, ku nga ri hi ku tsakisiwa hi ku endla tano. Naswona lavotala va landzele ndlela leyi fanaka. Eka ririmi ra Xijarimani ntsena, kwalomu ka ku hundzuluxela ka 11 ku tirhisa “Yehova” (kumbe ku hundzuluxela ka Xiheveru, “Yahweh”) etsalweni ra “Testamente Leyintshwa,” kasi vahundzuluxeri va mune va nghenisa vito leri eka swiangamelo endzhaku ka “Hosi.”c Ku tlula vahundzuluxeri va 70 va Majarimani va ri tirhisa eka tinhlamuselo ta le hansi kumbe eka tinhlamuselo tin’wana.

Le Israyele, vito ra Xikwembu a a ri vuriwa handle ko siveriwa ku tlula gidi ra malembe. I vito leri talaka ku humelela ngopfu eMatsalweni ya Xiheveru (“Testamente ya Khale”), naswona a ku na xikombiso lexi tiyisaka leswaku a a ri nga tiviwi eka tiko leri tolovelekeke kumbe leswaku ku ri vula ka kona a ku rivariwile hi nkarhi wa lembe xidzana ro sungula ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke, loko Vakriste va Vayuda va huhuteriwe ku tsala tibuku ta “Testamente Leyintshwa.”—Ruti 2:4.

Wolfgang Feneberg eka magazini wa Jesuit Entschluss/Offen (April 1985) u ri, “[Yesu] a nga hi tekalanga vito ra Tata wa yena YHWH, kambe u hi byarhise rona. Handle ka swona a a swi nga ta hlamuseleka leswaku ha yini xikombelo xo sungula xa Xikhongelo xa Hosi xi fanele ku hlayeka hi ndlela leyi: ‘Vito ra wena a ri hlawuleke!’” Nakambe Feneberg u xiya leswaku “ematsalweni ya le mahlweni ka Vukriste ya Vayuda lava vulavulaka Xigriki, vito ra Xikwembu a a ri fanisiwanga na kýrios [Hosi], kambe a a ri tsariwa hi xuvumbeko xa maletere ya mune (tetragram) [YHWH] hi Xiheveru kumbe hi matsalelo ya khale ya Xiheveru. . . . Hi kuma switsundzuxo swa vito leri eka matsalwa ya Vatatana va Kereke; kambe a va ri tsakeli. Hi ku hundzuluxela vito leri kýrios (Hosi), Vatatana va Kereke a va tsakele ngopfu ku nyika vukulu bya kýrios eka Yesu Kriste.” New World Translation yi hlayise vito leri kun’wana ni kun’wana eka tsalwa ra Bibele laha ku nga ni xivangelo lexi twisisekaka ni lexi kambisisiweke xo endla tano.—Vona Appendix 1D eka Reference Bible.

Van’wana va sandza xivumbeko xa “Yehova” lexi New World Translation yi hundzuluxelaka vito ra Xikwembu ha xona. Ematsalweni ya Xiheveru, vito leri ri humelela ntsena hi switatisi swa mune, YHWH, naswona vo tala va tiyisa leswaku mavitanelo lamanene i “Yahweh,” ku nga ri “Yehova.” Hikwalaho, va vona onge ku tirhisa “Yehova” i xihoxo. Kambe, entiyisweni, vadyondzi a va pfumeli leswaku vito “Yahweh” ri yimela mavitanelo yo sungula. Ntiyiso hi leswaku, loko Xikwembu xi hlayise peletelo ra vito ra xona “YHWH” ku tlula minkarhi ya 6 000 eBibeleni, a xi ri hlayisanga vitanelo ra rona leri Muxe a ri tweke eNtshaveni ya Sinayi. (Eksoda 20:2) Hikwalaho, mavitanelo ya rona a hi ya nkoka ngopfu enkarhini lowu.

Le Yuropa xivumbeko “Yehova” a a xi ri karhi xi xiyiwa hinkwako hi malembe xidzana yo tala naswona xi tirhisiwa eTibibeleni to tala, ku katsa ni ku hundzuluxela ka Xiyuda. Ri humelela hi minkarhi ya ntsandza-vahlayi emiakweni, eka tikhoyini ni swilo swin’wana, ni le mintirhweni leyi kandziyisiweke, kun’we ni le ka tinsimu to tala ta tikereke. Kutani ematshan’wini yo siva mavitanelo yo sungula ya Xiheveru, New World Translation eka tindzimi hinkwato hi ku hambana ka tona yi tirhisa xivumbeko xa vito ra Xikwembu lexi amukeriwaka hi ntolovelo. Leswi hi leswi hakunene ku hundzuluxela kun’wana ka Tibibele ku endlaka swona hi mavito man’wana hinkwawo lama nge Bibeleni.

Ha Yini Ku Va Ni Ku Sandza Ko Tika?

Bibele ya Luther yi sandziwile hikuva yi humesiwe hi wanuna loyi a a paluxa swihoxo swa vukhongeri bya ndhavuko bya siku ra yena. Ku hundzuluxela kakwe ku pfule ntila wa vanhu lava tolovelekeke leswaku va vona ntiyiso wa swo tala leswi a swi vuleke. Hi ku fanana, New World Translation yi sandziwa hi leswi yi humesiwaka hi Timbhoni ta Yehova, leti ti vulaka erivaleni leswaku tidyondzo to tala ta Vujagana a ti kona eBibeleni. New World Translation—entiyisweni, Bibele yihi na yihi—yi veka leswi erivaleni.

Entiyisweni, New World Translation i ntirho lowu dyondzisaka. Hi 1989, Profesa Benjamin Kedar wa Israyele u te: “Eka ndzavisiso wa mina wa ririmi malunghana ni Bibele ya Xiheveru ni ku hundzuluxela hakanyingi ndzi kombetela eka ku hundzuluxela ka Xinghezi loku tiviwaka tanihi New World Translation. Hi ku endla tano, ndzi kuma ntlhaveko wa mina wu tiyisiwa hi ku phindha-phindha leswaku ntirho lowu wu kombisa matshalatshala yo tshembeka yo fikelela ku twisisa ka tsalwa leri pakanisaka hi laha swi kotekaka ha kona. Loko yi nyikela vumbhoni bya xileriso lexi anameke xa ririmi ro sungula, yi hundzuluxela marito yo sungula ya ya eka ririmi ra vumbirhi hi ku twisiseka handle ko hambuka eka xivumbeko lexi kongomeke xa Xiheveru. . . . Nhlamuselo yin’wana ni yin’wana ya ririmi yi pfumelela langutelo ro karhi eku hlamuseleni kumbe eku hundzuluxeleni. Kutani ntlhantlho wa ririmi eka mhaka yihi na yihi leyi nyikiweke yi nga ha pfulekela njhekanjhekisano. Kambe a ndzi kalanga ndzi tshubula xikongomelo xihi na xihi lexi hambukeke eka New World Translation xo nghenisa nchumu etsalweni lowu yi nga riki na rona.”

Timiliyoni ta vahlayi va Bibele emisaveni hinkwayo ti tirhisa New World Translation hikuva i ku hundzuluxela ka ririmi ra manguva lawa loku hundzuluxelaka marito ya Bibele hi ku pakanisa. Bibele leyi hinkwayo yi kumeka hi tindzimi ta 9 kun’we ni Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki ntsena hi tindzimi ta 2 leti engetelekeke; yi karhi ya lulamisiwa hi tindzimi tin’wana ta 20. Ku hundzuluxela loku pakanisaka ku lava malembe ya ntirho wa rixaladza, kambe hi langute emahlweni leswaku New World Translation hi ku famba ka nkarhi yi humelela hi tindzimi leti hinkwato hi ku hambana ka tona leswaku yi pfuna vo tala lava engetelekeke leswaku va kuma ku twisisa loku antswaka ka “Rito ra vutomi.” (Vafilipiya 2:16) Hikwalaho ka leswi ana se yi pfuneke timiliyoni ku endla tano, entiyisweni yi faneriwa hi ku bumabumeriwa.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 28]

New World Translation yi lunghiseleriwa ku hundzuluxeriwa eka tindzimi ta 20 leti engetelekeke

[Bokisi leri nga eka tluka 29]

KU HUNDZULUXELA LOKU KU TIBUMABUMELAKA HI KOXE

Un’wana wa Timbhoni ta Yehova eJarimani u vulavule ni manana la kuleke loyi a n’wi hlayeleke Habakuk 1:12: leyi nge “Oho Yehova, xana a wu wa masiku? Oho Xikwembu xanga, lexo kwetsima, a wu fi.” Manana loyi u kanetile hikuva Bibele yakwe yi te, “Hi nga fi.” Mbhoni yi kombise leswaku New World Translation yi namarhela ngopfu eka matsalwa yo sungula. Leswi wansati loyi la kuleke a a vulavula Xiheveru, u teke Bibele yakwe ya Xiheveru naswona a hlamala ku kuma leswaku New World Translation ya pakanisa. Vasoferimu (vatsari va Vayuda) va cince tsalwa leri khale hikuva a va vona onge ndzima leyo sungula yi kombisa ku pfumala xichavo eka Xikwembu. Handle ka ku hundzuluxela ku nga ri kungani, ku hundzuluxela ka Bibele ya Xijarimani a ku cinci nchumu ku lulamisa ku hundzuriwa loku ka matsalwa. New World Translation yi tlherisele tsalwa ro sungula.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Sweswi New World Translation leyi heleleke yi kona hi: Xidenixi, Xidachi, Xinghezi, Xifurwa, Xintariyana, Xijapani, Xiputukezi ni Xipaniya