Ku Tivula Swidyoho—I Ndlela Ya Munhu Kumbe I Ya Xikwembu?

EXIKARHI ka Makhatoliki, ku tivula ku cince hi ndlela leyi hlamarisaka eka malembe xidzana layo tala. Emalembeni yo sungula ya Kereke ya Khatoliki, ku tivula ni ku hundzuka a ku laveka eka swidyoho leswikulu ntsena. Malunghana ni leswi, buku leyi nge Religion in the Medieval West yi ri: “Ku kondza ku va eku heleni ka lembe xidzana ra vutsevu mafambiselo ya ku hundzuka a ma bihile swinene: mihiva-hivana a yi endliwa kan’we ntsena evuton’wini, ku tivula a ku ri ka le rivaleni, mintirho yo kombisa ku hundzuka a yi lehile naswona a yi nonon’hwa.”

Xana a yi nonon’hwa ku fikela kwihi mintirho yo tano yo kombisa ku hundzuka ko tano? Hi 1052 un’wana la tisoleke u komberiwe ku famba ndlela hinkwayo ku suka eBruges le Belgium ku ya eYerusalema a nga ri na tintangu! “Makhatoliki a ma ha kumeka hi 1700 emimpitsini ni le swihlobyeni swo kwetsima, va nkhinsame ematini yo tiya leswaku va vula swikhongelo swa vona swo hundzuka,” ku vula buku leyi nge Christianity in the West 1400-1700. Ku sukela enkarhini wolowo, ku rivaleriwa swidyoho a ku nga nyikiwi ku kondza loko ku hundzuka ku hetisekile, vo tala va tshike ku tivula swidyoho ku kondza loko va ri ekusuhi ni ku fa.

Xiendlo xa manguva lawa xa ku tivula swidyoho xi sungule rini? Religion in the Medieval West yi ri: “Ndlela leyintshwa ya ku hundzuka yi sunguriwe eFurwa eku heleni ka lembe xidzana ra vutsevu hi tinghwendza ta Maceltic. . . . Loku a a ku ri ku tivula ka le xihundleni, laha mutisori a tivulaka swidyoho eka muprista exihundleni, naswona a ku ri ku tekelela endlelo ra vunghwendza ra xitsundzuxo xa moya.” Hi ku ya hi endlelo ra khale ra vunghwendza, tinghwendza a a ti byelana swidyoho swa tona leswaku ti kuma mpfuno wa moya wo hlula ku tsana ka tona. Hambi swi ri tano, eku tivuleni ka swidyoho lokuntshwa ka le xihundleni, kereke yi teke muprista a a ri na “matimba kumbe vulawuri lebyikulu swinene byo rivalela swidyoho.”—New Catholic Encyclopedia.

Xana Yesu hakunene u nyike valandzeri van’wana va yena matimba yo tano? I yini leswi a swi vuleke leswi vangeleke van’wana va fikelela makumu lawa?

“Swilotlelo Swa Mfumo”

Eka xiendlakalo xin’wana, Yesu Kriste u byele muapostola Petro a ku: “Ndzi ta ku nyika swilotlelo swa Mfumo wa matilo; kutani lexi u nga ta xi alela la misaveni, xi ta aleriwa ni le tilweni, ni lexi u nga ta xi pfumelela la misaveni, xi ta pfumeleriwa ni le tilweni.” (Matewu 16:19) Yesu a a vula yini hi “swilotlelo swa Mfumo”? Leswi hi nga swi twisisa ku antswa loko hi languta eka xiendlakalo xin’wana lexi Yesu a tirhiseke rito “xilotlelo” eka xona.

Nkarhi wun’wana Yesu u byele varhangeri va vukhongeri bya Vuyuda lava a va dyondze Nawu wa Muxe: “Mi ni khombo n’wina vadyondzisi va nawu lava tekeke xilotlelo xa vutivi! N’wina a mi nghenanga, naswona mi sivele van’wana lava laveke ku nghena.” (Luka 11:52, JB) ‘Va sivele van’wana ku nghena’ kwihi? Yesu wa hi byela eka Matewu 23:13: “Mi ni khombo, n’wina vatsari ni Vafarisi, n’wina vakanganyisi! N’wina lava mi pfalelaka vanhu ku nghena emfun’weni wa matilo, n’wina a mi ngheni eka wona ni lava lavaka ku nghena ma va sivela.” (JB) Vafundhisi va Vuyuda va pfalele vo tala, hi ku va tekela nkarhi wo va na Yesu Kriste etilweni. “Xilotlelo” lexi varhangeri volavo va vukhongeri va ‘xi tekeke’ a xi yelani na kona ku rivaleriwa swidyoho. A ku ri xilotlelo xa vutivi lebyi nyikiweke hi Xikwembu.

Hi ku fanana, “swilotlelo swa mfumo” leswi nyikiweke Petro a swi yimeli matimba yo tivisa matilo leswaku i swidyoho swa vamani leswi faneleke ku rivariwa kumbe ku tsundzukiwa. Ematshan’wini ya sweswo, swi yimela lunghelo lerikulu ra Petro ra ku pfula ndlela yo ya etilweni hi ku hangalasa vutivi lebyi lunghiseleriweke hi Xikwembu hi vutirheli bya yena. Leswi ro sungula u swi endlele Vayuda ni vaproselita va Vuyuda, ivi a endlela Vasamariya, kutani eku heteleleni a endlela Vamatiko.—Mintirho 2:1-41; 8:14-17; 10:1-48.

“Leswi Mi Nga Ta Swi Alela La Misaveni”

Endzhakunyana, leswi Yesu a swi byeleke Petro swi phindhiwile eka vadyondzisiwa van’wana. Yesu u te: “Ndzi tiyisile ndzi ri ka n’wina, hinkwaswo leswi mi nga ta swi alela la misaveni, swi ta aleriwa ni le tilweni; ni hinkwaswo leswi mi nga ta swi pfumelela la misaveni, swi ta pfumeleriwa ni le tilweni.” (Matewu 18:18) I matimba wahi lawa Kriste a ma nyikeke vadyondzisiwa? Ndzima yi kombisa leswaku a a vulavula hi ku tlhantlha swiphiqo exikarhi ka vapfumeri ha un’we-un’we ni ku hlayisa bandlha ri ri hava vadyohi lava nga hundzukiki.—Matewu 18:15-17.

Eka timhaka leti katsaka ku tlula ngopfu nawu wa Xikwembu, vavanuna lava nga ni vutihlamuleri ebandlheni a va fanele ku avanyisa timhaka ivi va kunguhata leswaku mudyohi u fanele ku ‘ariwa’ (ku langutiwa tanihi la nga ni nandzu) kumbe a “pfumeleriwa” (a ntshunxiwa). Xana leswi a swi vula leswaku tilo a ri ta landzela swiboho swa vanhu? E-e. Hi laha mudyondzi wa Bibele Robert Young a kombisaka ha kona, kungu rihi na rihi leri endliwaka hi vadyondzisiwa a a ri ta landzela kungu ra le tilweni, ri nga ri rhangeli. U vula leswaku ndzimana 18 kahle-kahle yi fanele ku hlayekisa xileswi: Leswi mi swi alelaka emisaveni “ku fanele ku va leswi (ana se) swi aleriweke” etilweni.

Hakunene, a swi twali ku ehleketa leswaku munhu wihi na wihi la nga hetisekangiki a nga endla makungu lawa a ma ta va ma boha ehenhla ka lava va nga etihubyeni ta le tilweni. Swi twala ngopfu swinene ku vula leswaku vayimeri va Kriste lava hlawuriweke a va ta landzela swiletelo swa yena leswaku va hlayisa bandlha ra yena ri basile. A va ta endla tano hi ku endla xiboho lexi sekeriweke eka misinya ya milawu leyi ana se yi vekiweke etilweni. Yesu hi yexe a a ta va kongomisa eku endleni ka leswi.—Matewu 18:20.

Xana munhu wihi na wihi wa swi kota ku “yimela Kriste tanihi tatana la nga muavanyisi” ku fikela eka mpimo wo kunguhata vumundzuku lebyi nga heriki bya mugandzeri-kulobye? (New Catholic Encyclopedia) Vaprista lava va yingiselaka ku tivula swidyoho, nkarhi na nkarhi va rivalela munhu a nga hundzukanga, hambi loko “swi tikomba ku ri ku pfumela loku nga kona [exikarhi ka vafundhisi va Khatoliki] leswaku a va talanga vanhu lava va tisolaka hakunene hi swidyoho swa vona.” (The New Encyclopædia Britannica) Kahle-kahle, a ku ri rini laha u heteleleke ku twa hi ta muprista a ala ku rivalela kumbe ku ntshunxa mudyohi? Kumbexana, leswi swi vangiwa hi leswi muprista ha un’we a nga swi ehleketiki leswaku u na vuswikoti byo vona loko mudyohi a hundzukile kumbe e-e. Kambe loko swi nga ri tano, ha yini a vula leswaku u na matimba ya ku rivalela?

Ehleketa hi huvo ya nawu laha muavanyisi la nga ni ntwela-vusiwana a rivalelaka swigevenga nkarhi hinkwawo, hambi lava tlulaka nawu nkarhi na nkarhi, hi leswi va endleke mihiva-hivana yo pfumela vugevenga bya vona ni ku vula leswaku va kombela ku khomeriwa. Hambi loko leswi swi nga ha anerisa vadyohi, langutelo ro tano ra musa leri hambukeke ri nga vevukisa vululami swinene. Xana swi nga ha va swi ri leswaku ku tivula swidyoho hi laha ku endliwaka ha kona hi Kereke ya Khatoliki kahle-kahle ku nonon’hwisa vanhu endleleni ya xidyoho?—Eklesiasta 8:11.

“Ku tivula swidyoho a ku humesi mboyamelo wo karhi wo ringeta ku papalata xidyoho enkarhini lowu taka,” ku vula Ramona, hi ku ya hi ntokoto wa yena wa ku tivula swidyoho tanihi Mukhatoliki ku sukela a ri na malembe ya nkombo hi vukhale. Wa engetela: “Ku tivula ku kurisa miehleketo ya leswaku Xikwembu xi rivalela hinkwaswo ni leswaku hambi ku ri yini leswi nyama ya wena leyi nga hetisekangiki yi ku vangelaka ku swi endla xi ta ku rivalela. A ku kurisi ku navela loku enteke ko endla leswinene.”a

Kambe ku vuriwa yini hi marito ya Yesu lama rhekhodiweke eka Yohane 20:22, 23? Kwalaho u byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Amukelani Moya lowo Kwetsima. Loko mi rivalela vanhu swidyoho swa vona, va ta rivaleriwa hakunene; loko mi nga rivaleli vanhu swidyoho swa vona, a va nga rivaleriwi.” Xana Yesu laha a nga nyiki vadyondzisiwa va yena matimba ya ku rivalela swidyoho hi laha ku kongomeke?

Loko yi ri yoxe, ndzimana leyi ya Bibele yi nga ha tikomba yi vula sweswo. Hambi swi ri tano, loko marito lawa ma langutiwa kun’we ni mhaka leyi nga eka Matewu 18:15-18 ni swin’wana hinkwaswo leswi Bibele yi swi dyondzisaka hi ku tivula swidyoho ni ku rivalela, hi fanele ku fikelela makumu wahi? Leswaku eka Yohane 20:22, 23, Yesu u nyike vadyondzisiwa va yena matimba yo susa vaendli va swidyoho leswikulu lava nga hundzukiki ebandlheni. Hi nkarhi lowu fanaka, Kriste u nyike valandzeri va yena matimba yo kombisa tintswalo ni ku rivalela vadyohi lava hundzukaka. Entiyisweni Yesu a nga vuli swona leswaku vadyondzisiwa va yena va fanele ku vula xidyoho xin’wana ni xin’wana eka muprista.

Lava nga ni vutihlamuleri ebandlheni xisweswo a a va pfumeleriwe ku kunguhata ndlela leyi va nga hlangavetana ha yona ni lava va endlaka swidyoho leswikulu. Swiboho swo tano a swi ta endliwa ehansi ka nkongomiso wa moya lowo kwetsima wa Xikwembu na hi ku pfumelelana ni minkongomiso ya Xikwembu leyi nyikeriweke hi ku tirhisa Yesu Kriste ni Matsalwa Yo Kwetsima. (Ringanisa Mintirho 5:1-5; 1 Vakorinto 5:1-5, 11-13.) Xisweswo vavanuna volavo lava nga ni vutihlamuleri xisweswo a va ta amukela nkongomiso lowu humaka etilweni, ku nga ri ku veka swiboho swa vona etilweni.

“Byelanani Ku Dyoha Ka N’wina”

Kutani ke, hi rini laha swi faneleke kona eka Vakriste ku byelana swidyoho swa vona? Emhakeni ya xidyoho lexikulu (hayi xihoxonyana xin’wana ni xin’wana), munhu ha un’we u fanele ku byela valanguteri va bandlha lava nga ni vutihlamuleri. Hambi loko xidyoho xi nga ri lexikulu kambe loko ripfalo ra mudyohi ri n’wi karhata swinene, ku na nkoka lowukulu eku tivuleni ka xidyoho ni ku lava mpfuno wa moya.

Emhakeni leyi mutsari wa Bibele Yakobo u ri: “Xana ku na loyi a vabyaka [emoyeni] exikarhi ka n’wina? A a vitane vakulukumba va kereke leswaku va ta n’wi khongelela, va n’wi tota mafurha hi vito ra Hosi; kutani xikhongelo lexi endliwaka hi ku pfumela xi ta hanyisa muvabyi; Hosi yi ta n’wi pfuxa emasangwini, kutani loko a ri na swidyoho leswi a swi endleke, ú ta rivaleriwa swona. Hikokwalaho, byelanani ku dyoha ka n’wina, mi khongelelana.”—Yakobo 5:14-16.

Eka marito lawa, a ku na xiringanyeto xa ku tivula loku tolovelekeke, ka mihiva-hivana, loku twalaka. Ematshan’wini ya sweswo, loko Mukriste a tikeriwa swinene hi swidyoho leswi a titwaka onge a nge kombeli ku rivaleriwa, u fanele ku vitana vakulu lava vekiweke kumbe valanguteri, va bandlha, kutani va ta khongela na yena. Leswaku va n’wi pfuna a hlakarhela hi tlhelo ra moya, nakambe va ta tirhisa mafurha ya Rito ra Xikwembu.—Psalma 141:5; ringanisa Luka 5:31, 32; Nhlavutelo 3:18.

Lexi xiyekaka i xitsundzuxo xa Yohane Mukhuvuri lexi nge “vekani mihandzu leyi fambelanaka ni ku hundzuka.” (Matewu 3:8; ringanisa Mintirho 26:20.) Mudyohi la hundzukeke hakunene u tshika ndlela ya yena yo biha. Tanihi Hosi Davhida wa Israyele wa khale, mudyohi la hundzukaka loyi a vulaka xihoxo xa yena eka Xikwembu u ta rivaleriwa. Davhida u tsarile: “Nḍi ku tiv̌isile šidyoho ša nga, a nḍi fihlanga ku homboloka ka nga; nḍi te: Nḍi ta tiv̌ula ka Yehova e ku dyoha ka mina; kutani u hlangurile nanḍu wa šidyoho ša nga.”—Psalma 32:5.

Swiendlo swa ku hundzuka a swi nge ku tisi ku rivaleriwa ko tano. I Xikwembu ntsena lexi xi nga ku nyikaka. Xi languta swilaveko swa vululami lebyi hetisekeke, kambe ku rivalela ka xona ku kombisa rirhandzu ra xona eka vanhu. Nakambe ku rivalela ka yena i xikombiso xa musa lowu nga fanelangiki lowu kumiweke egandzelweni ra nkutsulo ra Yesu Kriste naswona wu kombisiwa vadyohi lava hundzukaka ntsena lava va tshikeke leswo biha emahlweni ka Xikwembu. (Psalma 51:7; Esaya 1:18; Yohane 3:16; Varhoma 3:23-26) Hi lava va rivaleriweke hi Yehova Xikwembu ntsena, lava nga ta kuma vutomi lebyi nga heriki. Naswona leswaku hi kuma ku rivaleriwa ko tano, hi fanele ku tivula swidyoho hi ndlela ya Xikwembu, hayi ya munhu.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Davhida u tivule eka Yehova, loyi a n’wi rivaleleke