Tibuku-nsongwa Ta Le Lwandle Leri Feke—Swikumiwa Leswi Tlangeriwaka

KWALOMU ka 24 wa tikhilomitara edzonga-vuxa bya Yerusalema, Wadi En-Nar, nkova wo oma wu khulukela evuxeni ku ya ehansi eLwandle leri Feke. Nxaxamelo wo pandzeleleka wa magiyagiya wu ololoka hi le ndzhaku ka rivala ra le ribuweni. Erivaleni leri, hi nhlikanhi wo hisa ni vusiku bya xixikana lebyi hambaneke na wona, byo titimela, Vata’amireh Bedouin va khathalela mintlhambi ya vona ya tinyimpfu ni timbuti.

Hi lembe ra 1947, loko a ri karhi a khathalela mintlhambi, murisi lontsongo wa Mubedouin u hoxe ribye eximbhovanini lexitsongo emahlweni ka rigiyagiya laha a ri hlanhleleleka kona. U tshukisiwe hi pongo leri ri nga ri endla, hi leswi a ku fayeka jeke ya vumba. A tsutsuma hi ku chava, kambe endzhaku ka masiku mambirhi a tlhelela a khandziya kwalomu ka 100 wa timitara leswaku a nghena hi mbhovo leyikulu leyi nga ehenhla. Tanihi leswi mahlo ya yena a a ma tolovele munyama, u vone khume ra tijeke to leha leti nga xaxamela hi khumbi ra bakwa, ni nhulu ya swirhengele swa vumba exikarhi ka maribye lama weke, swi hangalake ehansi.

To tala ta tijeke leti a ti nga ri na nchumu, kambe yin’we a yi ri na tibuku-nsongwa tinharhu, timbirhi ta tona a ti phutseriwe hi nguvu. A teka matsalwa a tlhelela na wona enkampeni ya Mabedouin a ma siya kwalaho ku ringana n’hweti, ma hayekiwile ma ri enkwameni emhandzini ya tende. Eku heteleleni, Mabedouin man’wana ma teka tibuku-nsongwa ma ti yisa eBetlehema ku ya vona leswaku va nga kuma mali muni. Mabedouin ya tlherisiwe hi ndlela yo khomisa tingana eka yin’wana ya tindlu ta tinghwendza, va byeriwa leswaku tibuku-nsongwa toleto a ti nga ri ta nkoka. Muxavisi un’wana u te matsalwa lawa a ma nga ri na xitiyisekiso xa vuyimburi, naswona u anakanye leswaku a ma yiviwile esinagoneni ya Mayuda. Vona ndlela leyi a hoxeke ha yona! Endzhakunyana, nkoka wa wona wu pimiwe kahle hi Musiriya loyi a lunghisa tintanghu loyi a tirheke tanihi muhlanganisi. Hi ku hatlisa, ku pimiwe nkoka wa matsalwa man’wana.

Man’wana ya matsalwa lawa ya khale ma pfule ku twisisa lokuntshwa loku heleleke ka maendlelo ya mintlawa ya vukhongeri bya Xiyuda hi nkarhi wa Kriste. Kambe a ku ri tsalwa ra Bibele ra vuprofeta bya Esaya leri nyanyuleke misava. Hikwalaho ka yini?

Xikumiwa-nkulu

Buku-nsongwa ya Esaya leyi ya ha ku kumiwaka eku sunguleni a yi ri 7.5 wa timitara hi ku leha. A yi endliwe hi matluka ya madzovo ya swiharhi ya 17 lawa ma nga lunghisiwa hi vukheta, ma tlhuvutsiwe ku fana ni dzovo ro tsindziyela. Yi avanyisiwe hi tikholumo ta 54 leti hi avhareji yin’wana ni yin’wana yi nga na mintila ya 30, a yi khwatihatiwe hi vukheta. Eka mintila leyi mutsari wa vutshila u vekele maletere ya tsalwa, lawa ya nga tsariwa hi tindzimana.—Vona xifaniso.

Buku-nsongwa leyi a yi nga songiwangi etimhandzini, kutani a yi lo dzwi exikarhi laha mavoko a ya khoma kona loko va hlaya. A yi hlakarile hakunene, naswona a ku vonaka ku lunghisa ka vutshila ni ku tiyisa-tiyisiwa. Ku hlayiseka ka yona lokunene a ku ri hikwalaho ka leswi a yi pfaleriwe ejekeni. I ya nkoka wo tanihi kwihi eka mudyondzi wa Bibele, naswona ku tlhandlekela kwalaho, ni le ka hina hinkwerhu?

Tsalwa leri ra muprofeta Esaya ri hundza kopi yin’wana ni yin’wana leyi nga kona hi gidi ra malembe, kambe leswi nga ndzeni a swi hambanangi ngopfu. Profesa Millar Burrows, muhleri wa tsalwa leri nga humesiwa hi 1950 u te: “Tsalwa ra Esaya eka buku leyi, swin’we ni ku hambana ka mapeletelo ni ririmi ni ku hambana ko tala ka mavekelo loku nga riki ka nkoka ngopfu, entiyisweni hi leri humesiweke endzhakunyana eka MT [Tsalwa Ra Xiheveru Ra Vamasorete].”a Nakambe lexi xiyekaka i ku hambeta ka yona yi tirhisa Tetragrammaton, יהוה vito ra Xikwembu ro kwetsima, Yehova hi Xiheveru.

Matsalwa Man’wana Ya Nkoka

Vito ra Xikwembu ri humelela nakambe eka tsalwa rin’wana leri humaka eka bakwa leri, leri sweswi ri tivekaka tanihi Bakwa ro Sungula. Enhlamuselweni ya buku ya Habakuk, Tetragrammaton yi humelela minkarhi ya mune eka maletere ya Xiheveru xa khale, endlelo ra khale leri hambaneke ni matsalelo ya Xiheveru lama tolovelekeke ya xikwere.—Vona nhlamuselo ya le hansi ya Habakuk 1:9, Reference Bible.

Bakwa ri humese swiphemu swa buku-nsongwa yin’wana ya Esaya, xikan’we ni swiphemu swa madzovo leswi humaka ebukwini ya Bibele ya Daniel. Xin’wana xa leswi xi kombise ku cinca ku suka eka Xiheveru ku ya eka Xiarama eka Daniel 2:4, hi laha ku nga ha kona eka tsalwa leri nga kumeka gidi ra malembe endzhaku.

Swiphemu leswintsongo swa tibuku-nsongwa leswi nga hlayisiwa kahle sweswi swi kombisiwile eYerusalema, emuziyami leyi tivekaka tanihi Ndhumbha ya Buku. Muziyamu leyi yi le hansi ka misava, kutani loko u endzele kwalaho onge hi loko u nghena ebakweni. Xiphemu xa le henhla xa muziyamu xi na xivumbeko xa xipfalo xa jeke ya vumba laha Buku-nsongwa ya le Lwandle leri Feke ya Esaya yi kumiweke kona. Kambe u vona kopi ntsena ya tsalwa ra Esaya. Ro sungula ra risima ri tshame kahle ekamareni ro hlayisela leri nga ekusuhi.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 10]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Courtesy of The British Museum

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 11]

Israel Antiquities Authority; The Shrine of the Book, Israel Museum; D. Samuel and Jeanne H. Gottesman Center for Biblical Manuscripts