‘Ku Byala Hi Mihloti Ni Ku Tshovela Hi Nkulungwana’

Hi ku vula ka Miyo Idei

“Ndza fa! Ndza fa minoo! Ndzi pfuneni!” Tata wa mina a a lwa hi matimba leswaku a huwelela. Rito ra yena a ri twakala swinene loko ndzi tsutsuma ndzi huma endlwini. A ku ri exikarhi ka vusiku, naswona tata wa mina a a hlaseriwa hi mbilu. Ndzi tsutsumele eka malume wa mina, loyi a a tshama ekusuhani, kambe loko hi vuya, ku ba ka mbilu ya Tatana a ku nga ha twali.

SWESWO swi humelele hi December 14, 1918. Loko ndzi ri na malembe ya 13, ndzi sale ndzi nga ha ri na vatswari. Mana wa mina u fe loko ndzi ri na malembe ya nkombo hi vukhale. Hi ku lahlekeriwa hi vatswari ha vambirhi eku sunguleni ka vutomi bya mina, ndzi sungule ku tivutisa, ‘Ha yini vanhu va fa? Ku humelela yini endzhaku ka rifu?’

Endzhaku ka loko ndzi thwasile exikolweni xa vadyondzisi, ndzi ve mudyondzisi le Tokyo naswona ndzi dyondzise eXikolweni xa Masungulo xa Shinagawa. Endzhakunyana, munhu loyi a ndzi n’wi toloverilenyana u ndzi tivise eka wanuna un’wana lontsongo, Motohiro, loyi ndzi tekaneke na yena ndzi ri na malembe ya 22. Ku ringana 64 wa malembe lama hundzeke, hi avelane mintokoto ya vutomi swin’we, leyo tsokombelo ni leyo bava. Hi ku hatlisa hi rhurhele eTaiwan, leyi hi nkarhi wolowo a yi ri ehansi ka vulawuri bya Japani. Enkarhini wolowo a a ndzi nga swi anakanyi leswaku etikweni rolero ndzi nga ba nkulungwana wa ntsako.

Ku Dyondza Ntiyiso

Hi ximun’wana xa 1932, loko hi tshama ehandle ka Chiai exikarhi ka Taiwan, wanuna la vitaniwaka Saburo Ochiai u hi endzerile. U kombise leswaku vuprofeta bya Bibele byi katsa xitshembiso xa ku pfuxiwa ka vafi. (Yohane 5:28, 29) Mawaku ntshembo wo tano lowu hlamarisaka! A ndzi swi lava swinene ku vona manana ni tata wa mina nakambe. Hi timhaka leti twalaka ni tinhlamuselo leti twisisekaka, ni vumbhoni lebyi tiyeke bya Bibele, marito ya yena a a ma tikomba ma ri na ntiyiso. Nkarhi wu hundze hi ku hatlisa loko hi ri karhi hi heta siku hinkwaro hi bula hi Bibele. Yi sungule ku va buku leyi kokaka mahlo eka mina.

Hi ku hatlisa Nkul. Ochiai u ye endhawini yin’wana, a hi siyela tibuku to tanihi Creation, Harp of God, Government, Prophecy, Light na Reconciliation, leti hinkwato ti humesiweke hi Watch Tower Bible and Tract Society. Ndzi kokeriwe ku ti hlaya, naswona loko ndzi ri karhi ndzi ti hlaya, ndzi susumeteriwe ku byela van’wana hi leswi a a ndzi swi hlaya. Loko Yesu a sungule vutirheli bya yena etiko-xikaya ra ka vona ra Nazareta, ha yini mina ndzi nga sunguli laha ndzi tshamaka kona? Ndzi endzele muakelani wa mina. Ku hava la ndzi dyondziseke ku chumayela, kutani ndzi fambe hi yindlu na yindlu ndzi ri na Bibele ya mina ni tibuku leti ndzi ti hlayeke, ndzi chumayela hi laha ndzi nga kotaka ha kona. Vanhu va angule kahle naswona va amukele timagazini. Ndzi kombele Todaisha, hi laha Sosayiti ya Watch Tower a yi vitaniwa ha kona le Japani enkarhini wolowo, leswaku yi ndzi rhumela 150 wa tikopi ta xibukwana lexi nge The Kingdom, the Hope of the World, kutani ndzi ti hangalasa.

Siku rin’wana munhu loyi a amukeleke buku u ndzi byele leswaku maphorisa ma tile loko ndza ha ku suka kutani ma teka tibuku. Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, mune wa maphorisa ma te endlwini ya mina kutani ma teka tibuku na timagazini ta mina hinkwato. Ma siye Bibele ntsena. Ku ringana ntlhanu wa malembe, a ndzi hlangananga na un’we wa vanhu va Yehova, kambe ndzilo wa ntiyiso a wu hambeta wu pfurha embilwini ya mina.

Kutani ku fike December 1937! Makhalipotiya mambirhi yo huma le Japani ma hi endzerile. Hi ku hlamala, ndzi vutisile: “Xana mi hi tivise ku yini?” Va te: “Hi na vito ra wena kwala.” Yehova a a hi tsundzukile! Timbhoni letimbirhi, Yoriichi Oe na Yoshiuchi Kosaka, a va fambe kwalomu ka 240 wa tikhilomitara ku suka le Taipei ku ya eChiai hi swikanyakanya swa khale, mindzhwalo ya vona yi tlhandlekelanile yi ya ehenhla eminhlaneni ya vona. Loko va vulavula na hina, ndzi titwe tanihi mutsheniwa wa Muetiyopiya la nga te: “Ku nga sivela yini leswaku ndzi khuvuriwa xana?” (Mintirho 8:36) Hi vusiku lebyi va fikeke hi byona, havambirhi mina na nuna wa mina hi khuvuriwile.

Ku Khathalela Vamakwerhu Lava Khomiweke

Hi 1939 ku khomiwa ka Timbhoni ta Yehova ku humelele hi ku hatlisa ku nga languteriwanga eJapani hinkwaro. Gandlati ra nxaniso hi ku hatlisa ri fike le Taiwan. Hi April Vamakwerhu Oe na Kosaka va khomiwile. Tin’hweti timbirhi endzhakunyana na hina hi khomiwile. Tanihi leswi a a ndzi ri mudyondzisi, ndzi ntshunxiwile siku leri landzelaka, kambe nuna wa mina u pfaleriwe ekhotsweni ku ringana tin’hweti ta mune. Endzhaku ka loko nuna wa mina a ntshunxiwile, hi rhurhele le Taipei. Tanihi leswi sweswi a hi ri kusuhi swinene ni khotso leri vamakwerhu lava vambirhi a va pfaleriwe eka rona, leri ri tikombe ri ri lunghiselelo lerinene.

Khotso ra le Taipei a ku ri khotso ra nawu swinene. Ndzi teke swiambalo ni swakudya, ndzi ya vona vamakwerhu. Xo sungula, Makwerhu Kosaka u humelerile endzhaku ka fasitere ra tisentimitara ta 30 leri pfariweke hi tinsimbi a ri na murindzi ni phorisa. A a basulukile naswona milomu ya yena yi tshukulukile kukota ti-strawberry leta ha ku tswariwaka. A a khomiwe hi rifuva.

Kutani Makwerhu Oe u humelerile a ri na ku n’wayitela exikandzeni xa yena, hi ntsako a engeta: “I swinene leswi u teke.” Tanihi leswi xikandza xa yena a xi ri xa xitshopana naswona xi pfimbile, ndzi n’wi vutisile hi ta rihanyo ra yena. U hlamurile a ku: “Ndzi pfuke kahle ngopfu! Leyi i ndhawu ya kahle swinene. Ku hava tinsikiti kumbe tinhwala. Naswona ndzi tidyela tindzoho ta muxaka wun’wana wa koroni. Ndhawu leyi yo tifanela na muti wa n’wankumi.”. Phorisa na murindzi va tsandzeke ku tikhoma ku hleka kutani va ku: “Oho, hi tsandzekile eka Oe.”

Ku Khomiwa Nakambe

Exikarhi ka vusiku hi November 30, 1941, masiku ma nga ri mangani endzhaku ka loko ndzi tlhelele ekaya ndzi huma eku endzeleni ka vamakwerhu, rivanti a ri himiwa. Ndzi vone mindzhuti yo tanihi tintshava ya swihuku eka nyangwa wa gilazi, wo famba exiporweni. Ndzi vone nhungu wa vona. A va ri maphorisa. Va nghene endlwini ya hina hi ku sindzisa kutani va hanguluxela nchumu wun’wana ni wun’wana endlwini—kambe va nga kumi nchumu. Endzhaku ko hanguluxela ndhawu leyi ku ringana awara, va teke tibuku ti nga ri tingani ta swifaniso kutani va hi byela ku famba na vona. Ndzi tsundzuke leswaku Yesu u khomiwe exikarhi ka vusiku. (Matewu 26:31, 55-57; Yohane 18:3-12) Ku anakanya leswaku vavanuna lava va nhungu va hete nkarhi wonghasi eka hina vambirhi a swi ndzi hlekisa.

Hi yisiwe eka muako lowu nga tolovelekangiki lowu a a wu ri wukulu naswona wu dzwiharile. Endzhakunyana hi kume leswaku a ku ri Khotso ra Taipei Hichisei. A hi tshame emahlweni ka desika lerikulu, kutani swivutiso swi sungula. Nkarhi na nkarhi a va vutisa: “Xana mi tiva mani?” kutani ha un’we hi hlamula: “A ndzi tivi munhu.” Xana a hi ta va tivisa ku yini lava nga etiko-nkulu ra Japani? A hi titivela Makwerhu Oe na Makwerhu Kosaka ntsena, kutani a hi ma boxanga mavito wahi na wihi lawa hi nga ha vaka hi ma twile hi ndlela yo karhi.

Hi ku hatlisa a ku ri awara ya ntlhanu ehenhla ka nhloko ni mpundzu, kutani maphorisa mambirhi ma ndzi yise ekhotsweni ra mina. Ku hele nkarhinyana ndzi nga si tolovela mbango lowuntshwa. Ro sungula evuton’wini bya mina, ndzi hlangane ni tinsikiti. Switsotswana leswi leswitsongo, leswi swi tiyimiseleke ku titsakisa hi lava va ha ku fikaka, swi hambete swi ndzi xanisa, swi tshika vavasati lavan’wana vambirhi lava nga exitokisini—hambi leswi a ndzi phyandlasa swin’wana leswi a ndzi swi vona. Eku heteleleni ndzi hele matimba kutani ndzi swi tshika swi ndzi dya.

Swakudya swa hina a a ku ri kopi ya rhayisi leyi swekiweke kantsongo, kambe nomu wa mina nkarhi hinkwawo a wu twa onge i rhayisi yimbisi. Lexi fambaka na yona a a ku ri mpimo wutsongo wa makamba ya daikon (muroho wa Xijapani) lama cheriweke munyu ma ha ri na savanyana. Eku sunguleni, hikwalaho ka leswi swakudya leswi a swi nun’hwa naswona swi thyakile, a ndzi nga koti ku swi dya, kutani lava a ndzi ri na vona a va ta va swi dya. Kavula, hakatsongo-tsongo ndzi toloverile leswaku ndzi ta hanya.

Vutomi bya le khotsweni a byi vava. Nkarhi wun’wana, ndzi twe wanuna un’wana, loyi a a ehleketeleriwa leswaku i nhlori, a cema masiku hinkwawo hikwalaho ka ku xanisiwa. Nakambe ndzi vone munhu ekhotsweni ra le kusuhi a fa hi ku xaniseka. Hikwalaho ka leswi swilo leswi hinkwaswo a a swi humelela emahlweni ka mina, ndzi twe ndzi hisekela leswaku mafambiselo lawa ya khale ma fanele ku hela, kutani ntshembo wa mina eka switshembiso swa Xikwembu wu tiye ku tlula rini na rini.

Ku Vutisisiwa

Ndzi pfaleriwe ekhotsweni lembe rin’we kutani ndzi vutisisiwa minkarhi ya ntlhanu. Siku rin’wana ro sungula muchuchisi u tile, kutani ndzi yisiwe eka kamara leritsongo swinene ra ku vutisela swivutiso. Nchumu wo sungula lowu a wu vuleke u te: “Ndzi byele! I mani lonkulu, i Amaterasu Omikami [xikwembu-kati xa dyambu] kumbe i Yehova?” Ndzi anakanyile nkarhinyana leswaku ndzi nga hlamurisa ku yini.

“Ndzi byele leswaku i mani lonkulu, handle ka sweswo ndzi ta ku ba!” A ndzi honolela.

Hi ku rhula ndzi hlamurile: “Eku sunguleni ka Bibele, ku tsariwe leswaku, ‘eku sunguleni Xikwembu xi vumbe tilo ni misava.’” A ndzi vonanga xilaveko xo engetela swin’wana. U lo ndzi honolela exikandzeni a nga vuli nchumu ivi a cinca nhloko-mhaka.

Kahle-kahle, hikwalaho ka yini ndzi pfaleriwe ekhotsweni? Rhekhodo ya xikambelo a yi ku: “Ku chaviwa leswaku a nga ha hambukisa vanhu hi ku vulavula ni swiendlo swa yena.” Hi yona mhaka leyi ndzi pfaleriweke handle ko tengisiwa.

Yehova minkarhi hinkwayo a a ri ekusuhi na mina loko ndzi ri karhi ndzi tiyisela hinkwaswo leswi. Hi tintswalo ta Yehova, ndzi nyikiwe buku ya Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki ya mpimo wo nghena exikhwameni. Phorisa ri yi hoxe ekhotsweni ra mina siku rin’wana, ri ku: “Ndzi ku nyika lexi.” Ndzi yi hlaye masiku hinkwawo lerova ndzi nhlokohata leswi a a ndzi swi hlaya. Swikombiso swa vurhena swa Vakriste va lembe xidzana ro sungula ebukwini ya Mintirho swi ve xikhutazo lexikulu. Mapapila ya 14 ya Pawulo na wona ma ndzi tiyisile. Pawulo u tokote nxaniso lowukulu, kambe minkarhi hinkwayo moya lowo kwetsima a wu n’wi seketela. Tirhekhodo to tano ti ndzi tiyisile.

Ndzi sungule ku ondza ni ku tsana swinene, kambe Yehova u ndzi tiyisile, hakanyingi hi tindlela leti nga languteriwangiki. Sonto yin’wana phorisa leri a ndzi nga si tshama ndzi hlangana na rona ri te na xiputsa lexi phutseriweke hi xidukwana. Ri pfule rivanti ra khotso kutani ri ndzi teka ri ndzi yisa exivaveni. Loko hi fika eka murhi wa mu-camphor, ri pfule xiputsa. Kutani vonani! Tibanana na mabansi a swi ri endzeni. Ri ndzi byele leswaku ndzi swi dyela kwalaho. Phorisa leri ri xiyile: “Hinkwenu ka n’wina mi vanhu lavanene swinene. Kambe swa boha leswaku hi mi khoma hi ndlela leyi. Ndzi lava ku tshika ntirho lowu hi ku hatlisa.” Xisweswo varindzi ni maphorisa va sungule ku ndzi khoma hi tintswalo. A va ndzi tshemba va ndzi pfumelela ku basisa makamara ya vona kutani va ndzi nyika malunghelo ya mintirho yin’wana yo hambana-hambana.

Eku heleni ka 1942 ndzi vitaniwe hi un’wana wa maphorisa lama hi khomeke. Ri vule erivaleni ri ku: “Hambi leswi u faneriwaka hi xigwevo xa rifu, u ta tshunxiwa namuntlha.” Nuna wa mina a a tlhelele ekaya kwalomu ka n’hweti ndzi nga si ntshunxiwa.

Ku Pfuxeta Vuxaka Ni Timbhoni

Loko hi ri ekhotsweni, Japani ri nghenele Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Kutani, hi 1945, hi twe leswaku Japani ri hluriwile enyimpini, kutani eka maphepha-hungu hi hlaye leswaku vabohiwa va tipolitiki va ta ntshunxiwa. Hi twe leswaku Makwerhu Kosaka a a dlawe hi vuvabyi ekhotsweni, kambe hi xihatla ndzi rhumele mapapila etikhotsweni ta le Taipei, Hsinchu ni madoroba man’wana kutani ndzi vutisa leswaku Makwerhu Oe u kwihi. Kambe, a ndzi kumanga nhlamulo. Endzhakunyana ndzi twe leswaku Makwerhu Oe u dlayiwile hi vandla ro balesela.

Hi 1948 hi amukele papila leri hi nga ri langutelangiki ro huma le Shanghai. A ri huma eka Makwerhu Stanley Jones, loyi a nga rhumeriwa le China a huma eGilead, xikolo xa varhumiwa lexa ha ku sunguriwaka xa Timbhoni ta Yehova. Yehova a a hi tsundzukile nakambe! A ndzi tsake ku tlula mpimo ku hlanganisiwa ni nhlengeletano ya Yehova hi ndlela leyi. Ku hundze malembe ya nkombo hi nga si vonana na Makwerhu Oe. Hambi leswi a hi hambane na Timbhoni tin’wana nkarhi wolowo hinkwawo, a ndzi ri karhi ndzi byela van’wana hi mahungu lamanene.

Loko Makwerhu Jones a hi endzela ro sungula, a a wu ri nkarhi wa ntsako. A a ri na xinghana swinene. Hambi leswi a hi nga si tshama hi hlangana na yena, a hi titwa onge hi amukela xaka ra le kusuhi swinene ekaya ra hina. Endzhakunyana ka sweswo, Makwerhu Jones u ye eT’ai-tung, endzhaku ka tintshava, a famba na nuna wa mina tanihi muhundzuluxeri wa yena. Va vuye endzhaku ka kwalomu ka vhiki, hi nkarhi lowu va khomeke nhlengeletano ya siku rin’we kutani va khuvula vanhu va kwalomu ka 300 va rixaka ra le ribuweni ra le vuxeni ra Amis.

Riendzo ra Makwerhu Jones a ri ri ra nkoka hi ndlela yin’wana eka mina. A ndzi chumayela ndzi ri ndzexe ku fikela enkarhini wolowo. Kutani sweswi mpatswa wun’wana, laha nuna wa kona a nga yena n’wini wa tiko ra hina, va khuvuriwile hi nkarhi wa riendzo ra Makwerhu Jones. Ku sukela kwalaho, ndzi kume nkarhi wo tala ndzi tokota ntsako wo endla vadyondzisiwa ku engetela eka ntsako wo twarisa ta Mfumo. Endzhaku hi rhurhele le Hsinchu, laha Makwerhu Jones a hi endzeleke kanharhu, nkarhi wun’wana ni wun’wana ku ringana mavhiki mambirhi. Ndzi tsakele vuxaka lebyi pfunaka hi laha ku heleleke. Enkarhini wo hetelela, u te: “Nkarhi lowu taka, ndzi ta ta ni munghana wa mina, Harold King.” Kambe “nkarhi wolowo lowu taka” a wa ha tangi, hikuva hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo ha vambirhi va khotsiwile le China.

Hi 1949, Joseph McGrath na Cyril Charles, varhumiwa va tlilasi ya vu-11 ya Gilead, va fike eTaiwan. Va kurise ntirho eTaiwan, va tirhisa kaya ra hina tanihi ndhawu ya mintirho ya vona. Swikombiso swa vona swi ndzi khutazile hakunene. Hambi swi ri tano, xiyimo xa politiki xi va susumetele leswaku va ya le Hong Kong. A ndzi rila loko va ri karhi va famba ni phorisa. Joe u te: “U nga rili Miyo.” U engetile: “Inkomu,” kutani a ndzi nyika peni ya yena leyi a yi tirhisa swinene tanihi xitsundzuxo.

Ku Nghenela Ku Letela N’wana

Mina na nuna wa mina a hi nga ri na vana, kutani hi wundle n’wana wa xisati wa makwavo wa nuna wa mina loko a ri na tin’hweti ta mune hi vukhale. Vutomi bya mana wa yena a byi ri ekhombyeni hikwalaho ka vuvabyi bya mahika.

Hi 1952, Makwerhu Lloyd Barry, loyi a a tirha tanihi murhumiwa le Japani, u endzele eTaiwan ku ya lava ku xiyiwa ka le nawini ka mintirho ya Timbhoni ta Yehova. U tshame na hina kutani a hi khutaza swinene. Hi nkarhi wolowo n’wana wa hina a a ri na tin’hweti ta 18 hi vukhale. U n’wi tlakurile kutani a n’wi vutisa: “I mani vito ra Xikwembu?” Hi ku hlamala, ndzi n’wi vutisile: “Xana u vula leswaku hi fanele ku n’wi dyondzisa a ha ri ntsongo hi ndlela leyi?” U hlamule a tiyile: “Ina.” Kutani u vulavule na mina hi ta nkoka wa ku letela n’wana ku sukela emalembeni ya le hansi swinene. Marito ya yena lama nge: “I nyiko leyi humaka eka Yehova tanihi xikhongotelo xa wena,” ma tshame emianakanyweni ya mina.

Hi ku hatlisa, ndzi sungule ku letela n’wana wa mina, Akemi, leswaku a tiva ni ku rhandza Yehova ni leswaku a va nandza wa yena. Ndzi n’wi dyondzise mimfungho, ya xifonetiki ndzi sungula hi e, ho, na ba leyi vumbaka rito “Ehoba,” kumbe Yehova hi Xijapani. Loko a fika eka malembe mambirhi hi vukhale, a a swi kota ku twisisa leswi a ndzi n’wi byela swona. Kutani vusiku byin’wana ni byin’wana loko a nga si etlela, a ndzi n’wi byela timhaka ta Bibele. A a yingisela hi ku tsakela naswona a a ti tsundzuka.

Loko a ri na malembe manharhu ni hafu hi vukhale, Makwerhu Barry u endzile nakambe kutani a nyika Akemi Bibele leyi tsariweke hi Xijapani xa manguva lawa. U rhendzeleke hi kamara a khome Bibele, a ri karhi a ku: “Bibele ya Akemi! Bibele ya Akemi!” Kutani endzhaku ka timinete ti nga ri tingani, u huwelerile: “Bibele ya Akemi a yi na yena Yehova! A ndzi yi lavi!” U yi lahlele ehansi. Hi ku hlamala, ndzi kambisise leswi nga endzeni. Xo sungula ndzi pfule eka Esaya ndzima 42, ndzimana 8. Kwalaho vito ra Yehova a ri siviwe hi rito “Hosi.” Ndzi langute matsalwa man’wana, kambe a ndzi ri kumanga vito ra Xikwembu, Yehova. Akemi a a rhurisiwe mbilu loko nakambe ndzi n’wi komba vito ra Yehova eBibeleni ya mina ya khale, leyi a yi ri hi Xijapani xa khale.

Ku Tlhelela eJapani

Hi tlhelele eJapani hi 1958 kutani hi hlanganyela ni Bandlha ra Sannomiya le Kobe. Hi ku va na swivangelo swo tala swo nkhensa Yehova, ndzi lave ku kombisa ku nkhensa koloko hi ku va phayona—mutirheli wa nkarhi hinkwawo wa Timbhoni ta Yehova. Ndzi tikarhatile entirhweni wa vuphayona. Hikwalaho ka sweswo, ndzi swi kotile ku fambisa tidyondzo to tala ta le kaya ta Bibele kutani ndzi kuma ntsako wa ku pfuna vanhu va kwalomu ka 70 ku ya ka 80 leswaku va nghena entiyisweni. Nkarhinyana ndzi ve ni lunghelo ro tirha tanihi phayona leri hlawulekeke, ndzi tirha tiawara to tlula 150 n’hweti yin’wana ni yin’wana ensin’wini loko ndzi ri karhi ndzi hlayisa nuna ni n’wana wa mina.

Tanihi leswi hi tshameke le Taiwan ku tlula 30 wa malembe, vutomi le Japani a byi ri ndhavuko lowu tshukisaka, naswona ndzi hlangavetane ni mintokoto yo talanyana leyi xanisaka. Hi minkarhi yo tano Akemi u ve xikhongotelo ni museketeri wa mina, hi laha Makwerhu Barry a vuleke ha kona malembe lama hundzeke. Loko ndzi tshikilelekile, a a ta ku: “Mhani, tiya xivindzi. Yehova u ta basisa ndlela.” “Ina u ta yi basisa, a swi tano ke?” a ndzi hlamurisa xisweswo kutani ndzi n’wi vukarha swinene. Mawaku xihlovo xo tano xa xikhutazo! A a ndzi ta endla yini handle ko nkhensa Yehova!

Ku Nyikela N’wana Wa Mina Eka Yehova

Akemi u ve muhuweleri loko a ri na malembe ya 7 naswona u khuvuriwile loko a ri na 12 wa malembe, hi ximumu xa 1963. Ndzi ringete ku heta nkarhi lowu taleke na yena hi laha ndzi nga kotaka ha kona. (Deuteronoma 6:6, 7) A a ku ri na minkarhi yo nonon’hwa loko a ri eka malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi, kambe hi swikombiso ni swikhutazo leswinene swa maphayona yo hlawuleka lawa a ma rhumeriwe ebandlheni ra hina, eku heteleleni Akemi u swi endle pakani ya yena ku phayona etinsin’wini letintshwa.

Entsombanweni wa muganga hi 1968, u tlange xiphemu xa n’wana wa xisati wa Yafta eka drama ya Bibele. Loko ndzi ri karhi ndzi hlalela drama yoleyo, ndzi anakanyile, hi laha Yafta a endleke ha kona, ku nyikela n’wana wa mina la nga yexe, loyi ndzi n’wi hlayiseke ku fikela nkarhi wolowo, eka Yehova evutirhelini bya nkarhi hinkwawo. Vutomi a byi ta va njhani n’wana wa mina a nga ri kona ekusuhi? A ku ri xiphiqo, tanihi leswi a ndzi hundze malembe ya 60.

Hi 1970 nkarhi wu fikile wa leswaku n’wana wa hina a hi siya. U kume mpfumelelo eka nuna wa mina ivi a ya le Kyoto leswaku a ya tirha tanihi phayona. Hi ku twisisa mintlhaveko ya hina, mbilu ya yena a yi mpfempfa ngati loko a hi siya. Ndzi tshahe Psalma 126:5, 6 tanihi tsalwa ro n’wi lela: “La’v̌a byalaka loko v̌a ri kari v̌a rila, v̌a ta ṭhov̌ela v̌a huwelela hi ku ṭaka. V̌a famba v̌a ri kari v̌a rila loko v̌a hlwanya mbewu, v̌a v̌uya v̌a yimbelela tinsimu loko v̌a rwala tinyanḍa ta v̌ona.” Marito lawa ma ndzi khutazile na mina.

Endzhakunyana Akemi u tekiwile kutani a ya emahlweni na vuphayona byo hlawuleka swin’we na nuna wa yena. Ku sukela hi 1977, loko nuna wa yena a hlawuriwa ku va mulanguteri wa xifundza, va tirhe entirhweni wo famba-famba. Minkarhi hinkwayo, a ndzi andlala mepe kutani ndzi “famba” emepeni ni n’wana wa mina. Ndzi tsakela ku twa mintokoto ya vona ni ku tolovelana ni vamakwerhu va xisati vo tala hi n’wana wa mina.

Sweswi ndzi na 86 wa malembe. Masiku lama hundzeke ma vonaka tanihi wachi ni vusiku. A ndza ha swi koti ku tirha ngopfu tanihi le ku sunguleni, kambe ntirho wa nsimu wa ha ndzi tsakisa. Loko ndzi anakanyisisa hi malembe ya 60 lama hundzeke hi mpfhuka ndzi tiva ntiyiso, xitshembiso xa Xikwembu lexi khutazaka xa kula embilwini ya mina. Ina, Yehova loyi a nga ta endla hi ku tshembeka eka lava tshembekaka u hi pfumelela leswaku hi tshovela hi ntsako lowukulu.—Psalma 18:25.