Ku Vulavurisana eNdyangwini Ni Le Bandlheni
“Ku vulavula ka n’wina a ku ve lokunene, loku nandzihaka masiku hinkwawo.”—VAKOLOSA 4:6.
1. Adamu u vule yini loko Xikwembu xi n’wi nyike Evha?
“A KU na munhu loyi a nga xihlala . . . Munhu un’wana ni un’wana i xiphemu xa tiko-nkulu.” Ku tsale munhu la xiyaxiyaka la dyondzekeke malembe xidzana yo talanyana lama hundzeke. Hi ku vula sweswo, a a tiyisa leswi Muvumbi a swi vuleke hi Adamu: “A ŝi sasekanga loko munhu a ṭhama a ri ŝakwe.” Adamu a a ri na nyiko yo vulavula ni ririmi, hikuva u thye swiharhi hinkwaswo mavito. Kambe Adamu a a nga ri na xivumbiwa xin’wana xa munhu lexi a a ta vulavurisana na xona. A swi hlamarisi leswi loko Xikwembu xi n’wi endlele Evha la rhandzekaka tanihi nsati wa yena, a vuleke a ku: “Ŝeŝi, yoloyi i rambu ra marambu ya mina, ni nyama ya nyama ya mina”! Xisweswo, loko ndyangu wo sungula wa vanhu wu sungula, Adamu u sungule ku vulavurisana ni munhu-kulobye.—Genesa 2:18, 23.
2. I khombo rihi leri nga humulelaka hi ku hlalela ka thelevhixini loku nga lawuriwiki?
2 Ndyangu i ndhawu leyinene yo vulavurisana. Hakunene, ku humelela ka vutomi bya ndyangu ku titshege ha kona. Hambi swi ri tano, ku vulavurisana swi lava nkarhi ni matshalatshala. Namuntlha, rin’wana ra makhamba lamakulu ya nkarhi i thelevhixini. Yi nga ha va nchumu wa khombo hi tindlela timbirhi. Hi tlhelo rin’wana, yi nga ha va leyi tsakisaka lerova swirho swa ndyangu swi tinyiketela eka yona, yi vanga ku kayivela ka ku vulavurisana. Hi tlhelo rin’wanyana, thelevhixini yi nga tirha tanihi ndlela yo baleka loko ku ri na swidoledole kumbe mintlhaveko yo vava. Ematshan’wini yo tlhantlha swiphiqo, mimpatswa ya vukati yi ta hlawula ku miyela ivi yi hlalela thelevhixini. Kutani TV yi nga tisa ku tsandzeka ku vulavurisana, loku vuriwaka leswaku i xidlayi-nkulu xa vukati. Lava nonon’hweriwaka hi ku pima ku hlalela thelevhixini va nga xiya ku hambana na yona hi laha ku heleleke.—Matewu 5:29; 18:9.
3. Van’wana va pfuneke njhani hi ku hunguta ku hlalela TV?
3 Entiyisweni, swiviko leswi tsakisaka leswi hlamuselaka mikateko leyi vaka kona loko ku tirhisiwa ka TV ku hungutiwile hambi ku ri ku papalatiwa swi amukeriwile. Ndyangu wun’wana wu tsarile: “Hi vulavurisana hi laha ku engetelekeke . . . , hi endla ndzavisiso wo tala wa Bibele . . . Hi tlanga mintlango swin’we . . . Swivumbeko hinkwaswo swa ntirho wa hina wa nsimu swi engetelekile.” Ndyangu wun’wana endzhaku ka loko wu tshike TV ya wona wu te: “A hi hlayisi mali ntsena [leyi a va yi hakela leswaku va amukela rungula ra TV] kambe hi hlanganile tanihi ndyangu naswona hi kume swilo swin’wana swo tala swa nkoka swo swi endla hi nkarhi wa hina. A ha ha ri na xivundza nikatsongo.”
Ku Languta, Ku Vulavula Ni Ku Yingisela
4. Mpatswa lowu tekaneke wu nga byelana njhani ku tlangelana ka wona?
4 Ku na swivumbeko swo hambana-hambana swa mbulavurisano endyangwini. Swin’wana a hi swa marito. Loko vanhu vambirhi va langutana, i ndlela yo vulavurisana. Ku hlangana kun’we ku nga vula nkhathalelo. Mimpatswa yi fanele yi papalata ku hambana minkarhi yo leha handle ka loko ku ri na xivangelo lexi nga papalatekiki. Mimpatswa leyi tekaneke yi nga hlayisa ntsako wa yona hi ku tsakela vunghana lebyikulu lebyi yi nga na byona evukatini. Hi ndlela ya rirhandzu kambe ya xichavo leyi va hanyisanaka ha yona, hambi hi le vanhwini kumbe exihundleni, va kombisa timfanelo letinene hi maambalelo ni mikhuva, va nga kombisa ku tlangelana loku enteke handle ko vula xo karhi. Hosi Solomoni wo tlhariha u swi kombise hi marito lama: “Šihlov̌o ša wena a ši katekisiwe, u ṭakela nsati wa v̌untŝha bya wena.”—Swivuriso 5:18.
5, 6. Ha yini vavanuna va fanele ku xalamukela nkoka wa ku vulavurisana ni vasati va vona?
5 Ku vulavurisana nakambe ku lava bulo, n’wangulano—ku vulavurisana, hayi ku lerisana. Hambi loko vavasati van’wana va antswa ku tlula vavanuna hi ku phofula mintlhaveko ya vona, xexo a hi xivangelo lexinene xa leswaku vavanuna va miyela. Vavanuna va Vakriste va fanele va xalamukela leswaku ku pfumala ku vulavurisana i xiphiqo lexikulu evukatini byo tala, naswona va fanele va endla hi matimba ku hlayisa tindlela to vulavurisana ti pfulekile. Hakunene, sweswo swi ta va kona loko vona kun’we ni vavasati va vona, va yingisela xitsundzuxo lexinene lexi muapostola Pawulo a xi nyikelaka eka Vaefesa 5:25-33. Leswaku wanuna a rhandza nsati wa yena tanihi miri wa yena n’wini, u fanele a khathalela vuhlayiseki ni ntsako wa yena, ku nga ri swa yena n’wini ntsena. Hikwalaho, ku vulavurisana i ka nkoka.
6 Wanuna a nga fanelanga a va ni langutelo ra leswaku nsati wa yena u fanele a ehleketelela kumbe a vhumba leswaku wa n’wi tsakela. U fanele a tiyisekisiwa leswaku wa n’wi rhandza. A nga kombisa ku tlangela ka yena hi tindlela to tala—hi marito ya rirhandzu ni tinyiko leti nga languteriwangiki, kun’we ni ku tshama a n’wi tivisa kahle hi timhaka leti ti nga ha n’wi khumbaka. Nakambe ku na ntlhontlho wo tlangela matshalatshala ya nsati wa yena, hambi i ya ku tisasekisa ka munhu hi xiyexe, ntirho wa yena wa matimba endyangwini, kumbe nseketelo wa yena wa mintirho ya swa moya hi mbilu hinkwayo. Ku engetela kwalaho, leswaku wanuna a hlayisa xitsundzuxo xa muapostola Petro lexi nga eka 1 Petro 3:7, xo ‘tshama ni nsati wa yena hi ku ya hi vutivi,’ u fanele a va ni ntwela-vusiwana, lowu a wu kombisaka hi ku vulavurisana na yena hi timhaka hinkwato leti khumbaka yena, a n’wi xixima tanihi xibya lexi nga tiyangiki.—Swivuriso 31:28, 29.
7. Wansati u ni ndzhwalo wihi wo vulavurisana ni nuna wa yena?
7 Hi laha ku fanaka, leswaku wansati a hlayisa xitsundzuxo malunghana ni ku titsongahata lexi nga eka Vaefesa 5:22-24, u fanele a khathalela ku hlayisa tindlela to vulavurisana ni nuna wa yena ti pfulekile. U fanele a nyika nuna wa yena “xichavo,” hi marito ni ku tikhoma ka yena. A nga fanelanga a tshuka a endla hi vutilawuri kumbe a honisa leswi a swi navelaka. (Vaefesa 5:33) Minkarhi hinkwayo, ku fanele ku va ni marito yo tsundzuxana exikarhi ka yena ni nuna wa yena.—Ringanisa Swivuriso 15:22.
8. Leswaku va hlayisa tindlela to vulavurisana ti pfulekile, vavasati va fanele va tsakela ku endla yini?
8 Ku tlula kwalaho, wansati u fanele a tivonela ku tiyisela ku xaniseka a nga vuli nchumu tanihi ku kombisa ku titwela vusiwana. Loko ku nga ri na ku twanana, a a lave nkarhi lowu faneleke wo vula mhaka. Ina, dyondza hi Nkosikasi Estere. A a ri ni mhaka leyi vulaka vutomi ni rifu ku yi tivisa nuna wa yena. Ku endla ka yena hi xihatla hi vutlhari na hi vuxiyaxiya a swi vula ku ponisiwa ka Vayuda. I mfanelo ya hina vini ni vanghana va hina ku vulavurisana loko hi vavisiwile kumbe hi ri karhi hi vavisiwa. Vuxiyaxiya ni ntlhaveko lowunene swi nga pfuna ku olovisa ku vulavurisana.—Ester 4:15–5:8.
9. Ku yingisela ku endla xiphemu xihi eku vulavurisaneni?
9 Ku ntshunxeka eku tirhiseni ka mbulavulo leswaku u hlayisa tindlela to vulavurisana ti pfulekile i vutihlamuleri bya un’wana ni un’wana leswaku a yingisela leswi un’wana a swi vulaka—ni ku endla matshalatshala yo xiya leswi swi nga hlamuseriwangiki. Sweswo swi lava ku nyikela nyingiso eka loyi a vulavulaka. A swi lavi leswaku munhu a twisisa leswi swi hlamuseriwaka ntsena, nakambe munhu u fanele ku nyikela nyingiso eka mintlhaveko ya xiviri leyi kombisiwaka hi marito lama vuriwaka, ndlela leyi nchumu wo karhi wu vuriweke ha yona. Hakanyingi wanuna wa hluleka emhakeni leyi. Vavasati va nga ha karhateka hi ku va vavanuna va tsandzeka ku yingisela. Naswona vavasati hi voxe va fanele ku yingisela hi vukheta leswaku va papalata ku vulavula va nga si swi twisisa. “L’a tlhariheke, a a yingise, o ta tiengetela ku tiv̌a.”—Swivuriso 1:5.
Ku Vulavurisana eXikarhi Ka Vatswari Ni Vana
10. Leswaku va endla vululami eku vulavurisaneni ni vana va vona, xana vatswari va fanele va tsakela ku endla yini?
10 Nakambe ku na xiyimo lexi vatswari ni vana va vona va nonon’hweriwaka ku vulavurisana eka xona. Ku “dyonḍisa džaha e ndleleni leyi a fanelaka ku famba ha yona” swi lava ku simeka tindlela to vulavurisana. Ku endla tano swi ta pfuna ku tiyisekisa leswaku “ni loko a dyuhele a nga ka a nga hambuki.” (Swivuriso 22:6) Mhaka ya leswaku vatswari van’wana va lahlekeriwa hi vana va vona emisaveni minkarhi yin’wana yi yelana ni mukhandlo wo vulavurisana lowu pfulekeke emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi. Vutihlamuleri bya vatswari byo vulavurisana nkarhi na nkarhi ni vana va vona byi kandziyisiwile eka Deuteronoma 6:6, 7: “Milawu le’yi nḍi ku nyikaka namuntlha yi ta v̌a e mbilwini ya wena. U ta yi dyonḍisa v̌ana v̌a wena, u yi v̌ula e ndlwini ya wena, ne ku enḍeni ka wena, ni loko u ya etlela, ni loko u pfuka.” Ina, vatswari va fanele va heta nkarhi wo tala ni vana va vona! Va fanele va tsakela ku titsona swin’wana hikwalaho ka vana va vona.
11. Vatswari va fanele va vula swilo swihi swin’wana eka vana va vona?
11 Vatswari, byelani vana va n’wina leswaku Yehova wa va rhandza ni leswaku na n’wina ma va rhandza. (Swivuriso 4:1-4) A va vone ku tiyimisela ka n’wina ku tshika ku aneriseka ni mintsako hikwalaho ka nhluvuko wa vona wa mianakanyo, mintlhaveko, miri ni wa moya. Ntwela-vusiwana i wa nkoka emhakeni leyi, ku nga, vuswikoti bya vatswari byo languta swilo hi langutelo ra vana va vona. Hi ku kombisa rirhandzu ro pfumala vutianakanyi, n’wina vatswari mi nga aka xiboho lexi tiyeke xa vun’we ni vana va n’wina naswona mi va khutaza leswaku va mi tshemba ematshan’wini yo tshemba tintangha ta vona.—Vakolosa 3:14.
12. Ha yini vantshwa va fanele ku vulavurisana ni vatswari va vona hi ku ntshunxeka?
12 Hi tlhelo rin’wana, vantshwa, mi na vutihlamuleri byo vulavurisana ni vatswari va n’wina. Ku tlangela leswi va mi endleleke swona swi ta mi pfuna leswaku mi va tshemba. Mi lava mpfuno ni nseketelo wa vona, naswona swi ta va olovela ku mi nyika wona loko mi vulavurisana na vona hi ku ntshunxeka. Ha yini mi endla tintangha ta n’wina ti va xihlovo-nkulu xa xitsundzuxo? Handle ko kanakana va ku endlele switsongo loko va ringanisiwa ni vatswari va wena. A va na ntokoto lowukulu evuton’wini ku tlula lowu u nga na wona, naswona loko va nga ri xiphemu xa bandlha, a va byi tsakeli hakunene vuhlayiseki bya wena lebyi khomelelaka.
Ku Vulavurisana eBandlheni
13, 14. I misinya yihi ya milawu ya Bibele leyi kandziyisaka ku vulavurisana exikarhi ka Vakriste?
13 Mhaka yin’wana i ku hlayisa tindlela to vulavurisana ti pfulekile ni vamakwenu ebandlheni. Hi khutaziwa hi matimba leswaku hi nga tshiki ‘ku hlangana ka hina swin’we.’ Hi hlangana hikwalaho ka xivangelo xihi? Ku “kombana rirhandzu ni mintirho leyinene.” Leswi swi lava ku vulavurisana. (Vaheveru 10:24, 25) Loko un’wana a ku dyohela, handle ko kanakana xexo a hi xivangelo xo tshika ku va kona eminhlanganweni. Hlayisa tindlela to vulavurisana ti pfulekile hi ku landzelela nsinya wa nawu wa xitsundzuxo lexi Yesu a hi nyikeke xona hi laha xi rhekhodiweke ha kona eka Matewu 18:15-17. Vulavurisana ni loyi u vonaka a vanga leswaku u nga tsaki.
14 Loko u ri na ku nonon’hweriwa hi un’wana wa vamakwenu, yingisela xitsundzuxo xa Matsalwa tanihi lexi kumekaka eka Vakolosa 3:13: “Amukelanani, kutani loko un’wana a vilela hi un’wana, a va rivalelane. Kukota leswi [Yehova a, NW] mi rivaleleke, na n’wina rivalelanani.” Sweswo swi vula ku vulavurisana ematshan’wini yo ala ku vulavula ni un’wana. Naswona loko u xiya leswaku un’wana u tikomba a kayivela vunghana na wena, tirhisa xitsundzuxo lexi kumekaka eka Matewu 5:23, 24. Vulavurisana naswona u ringeta ku endla ku rhula ni makwenu. Leswi swi lava leswaku wena u va na rirhandzu ni ku titsongahata, kambe wena ni makwenu mi na vutihlamuleri byo yingisela xitsundzuxo xa Yesu.
Xitsundzuxo Ni Xikhutazo
15. Ha yini Vakriste va nga fanelanga va tsandzeka ku vula xitsundzuxo loko va ri exiyin’weni xo endla tano?
15 Vutihlamuleri byo vulavula nakambe bya katseka eku yingiseleni ka xitsundzuxo xa Pawulo eka Vagalatiya 6:1: “Vamakwerhu, naloko un’wana a kumiwa a ri karhi a endla xihoxo, n’wina lava mi nga va Moya, n’wi vuyiseni hi moya wa musa. Eka un’wana ni un’wana wa n’wina, ndzi ri, tivonele leswaku na wena u nga ringiwi.” Vutitsongahati byi fanele byi hi endla hi yingisa loko un’wana a hi kombisa laha hi endleke xihoxo kona hi marito ni ku tikhoma ka hina. Entiyisweni, hinkwerhu hi fanele hi va ni langutelo leri mupisalema Davhida a veke na rona loko a tsarile a ku: “L’a lulameke loko a nḍi ba, ti ta v̌a tintŝalo; loko a nḍi laya, ma ta v̌a mafura e nhlokweni ya mina; nhloko ya mina a yi nga ma ali.” (Psalma 141:5) Vakulu ngopfu-ngopfu va fanele va va swikombiso leswi xiyekaka hi ku titsongahata, va nga kandziyisi langutelo ra munhu hi xiyexe kambe va tiyimisela ku amukela ndzulamiso, va tsundzuka leswaku ‘timbanga leti endliwaka hi munghana la rhandzekaka ti tshembekile.’—Swivuriso 27:6.
16. Swivulavuri leswintshwa swi fanele swi amukela muxaka wihi wo vulavurisana?
16 I ndlela ya vutlhari ni vutitsongahati leswaku vantshwa va lava xitsundzuxo ni nkongomiso lowu humaka eka Vakriste lava vupfeke, lava handle ko kanakana va nga ta nyikela swin’wana leswi akaka. Hambi ku ri vakulu va nga pfuneka hi ndlela leyi. Hi xikombiso, nkulu un’wana enkulumeni u vule leswaku mikateko leyi boxiweke eka Nhlavutelo 7:16, 17, hi mayelana ni ku nga ha twi ndlala ni torha nakambe, a ku ri swilo leswi tinyimpfu tin’wana a ti ta swi langutela emisaveni leyintshwa. Hambi swi ri tano, ku kombisiwile leswaku tsalwa leri ri tirha swinene enkarhini wa sweswi. (Vona Nhlavutelo—Ku Chaputa Ka Yona Loku Hlamarisaka Ku Tshinele!, matluka 126-8.) Nkulu loyi a a ri kona u ehlekete leswaku u fanele ku boxa mhaka leyi, kambe a nga si kuma nkarhi wo endla tano, xivulavuri hi xoxe xi be riqingho ivi xi vutisa swiringanyeto swihi na swihi swo hluvukisa nkulumo ya xona. Ina, a hi oloviseleni lava va nga lavaka ku hi pfuna hi ku vula ku tsakela ka hina xitsundzuxo. Hi nga hlundzukeni kumbe hi karhateka hi xihatla.
17. Xana ku vulavurisana ku nga pfuna njhani ku aka vamakwerhu?
17 Hosi Solomoni u vule nsinya wa nawu lowu wu nga tirhisiwaka kahle eka bulo ra hina. U te: “U nga ali ku endla le’ŝinene e ka loyi u nga ni fanelo ka yena, loko ŝi ri mandleni ya wena.” (Swivuriso 3:27) Hi ni nandzu wa rirhandzu eka vamakwerhu. Pawulo u te: “Mi nga tshuki mi va ni nandzu eka munhu na un’we, loko wu nga ri wa ku rhandzana; hikuva, la rhandzaka van’wana, ú hetisisile Nawu.” (Varhoma 13:8) Kutani ke, vana ni rirhandzu hi marito ya wena ya xikhutazo. Xana nandza wa vutirheli lontsongo wa sungula ku nyikela nkulumo ya yena ya le rivaleni? N’wi bumabumele. Xana makwerhu wa xisati u ringete hi matimba kumbe u endle swinene ngopfu eka xiavelo xa yena xa Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni? N’wi byele ndlela leyi u tsakeleke matshalatshala ya yena ha yona. Hakanyingi, vamakwerhu va xinuna ni va xisati va lwela ku endla leswi va nga swi kotaka naswona va ta khutaziwa hi marito ya hina yo tlangela ya rirhandzu.
18. Loko ku kombisiwa ku titshemba, i yini leswi swi nga tintswalo ku swi endla?
18 Hi laha ku hambaneke, xivulavuri lexitsongo xi nga ha va ni vuswikoti lebyikulu, kambe hi ku va xi ri xitsongo, xi nga ha kombisa ku titshemba lokukulu swi nga fanelanga. I ku vulavurisana kwihi loku ku nga lavekaka laha? Xana a ku nge vi tintswalo loko nkulu la vupfeke a n’wi bumabumela hi tinhla tihi na tihi letinene enkulumeni ya yena kambe, hi nkarhi lowu fanaka, a ringanyeta hi rirhandzu tindlela leti a nga hlakulelaka vutitsongahati ha tona enkarhini lowu taka? Ku vulavurisana ko tano ku ta kombisa rirhandzu ra vumakwerhu naswona ku ta pfuna lavantshwa leswaku va balekela malangutelo layo biha ka ha ri na nkarhi, va nga si ya tolovela.
19. Ha yini vakulu ni tinhloko ta mindyangu ti fanele ti va swivulavuri?
19 Vakulu va vulavurisana ni ku vulavurisana ni bandlha hi swilo leswi pfunaka—kavula, va papalata ku paluxa timhaka ta le xihundleni, tanihi leti yelanaka ni swiphiqo swa vuavanyisi. Hambi swi ri tano, ku va ni swihundla ngopfu swi vanga ku pfumala ku tshembana ni ku hela matimba naswona swi nga tsanisa moya wa xinghana ebandlheni—kumbe endyangwini. Hi xikombiso, un’wana ni un’wana u tsakela ku twa xiviko lexi akaka. Hi laha muapostola Pawulo a languteleke ku vulavula hi tinyiko ta moya ha kona, na vona vakulu va fanele va langutela ku nyikela rungula leri akaka eka van’wana.—Swivuriso 15:30; 25:25; Varhoma 1:11, 12.
20. Xana xihloko lexi landzelaka xi ta vulavula hi xivumbeko xihi xo vulavurisana?
20 Ina, ku vulavurisana i ka nkoka ebandlheni ra Vukriste ni le ndyangwini wa Vukriste. Ku tlula kwalaho, i ka nkoka eka xivandla xin’wana nakambe. Kwihi? Evutirhelini bya Vukriste. Eka xihloko lexi landzelaka, hi ta languta tindlela to engetela vuswikoti bya hina byo vulavula entirhweni lowu wa nkoka.
A Wu Ta Hlamula Njhani?
◻ Xana xiphiqo xa nkarhi na nkarhi xa ku vulavurisana ka ndyangu xi nga hluriwa hi ndlela yihi?
◻ Vavanuna ni vavasati va nga hlangavetana njhani ni ntlhontlho wo vulavurisana?
◻ Xana vatswari ni vana va nga wu papalata njhani mukhandlo lowukulu wa ku vulavurisana?
◻ Ku vulavurisana emabandlheni ni le mindyangwini ku nga va loku akaka hi ndlela yihi?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Ku vulavurisana lokunene ku tisa vuhlayiseki ni ntsako endyangwini