“Mi Nga Dyisi Vana Va N’wina eMbitsi”

“VATATANA, mi nga dyisi vana va n’wina embitsi.” Ku vule muapostola Pawulo. (Vaefesa 6:4) Le matikweni ya le Vupela-dyambu, laha vatswari va nga ehansi ka ntshikilelo ni ku karhatiwa hi vandla ra mintirho, a swi olovi minkarhi hinkwayo ku hanyisana hi tintswalo ni vana va vona. Naswona ku kurisa n’wana a hi xiphiqo eka matiko lama hluvukaka. I ntiyiso, rivilo ra vutomi ri nga ha va ri nonoka ku tlula eVupela-dyambu. Kambe mikhuva ni mindhavuko ya khale yi nga ha kucetela vatswari ku hanyisana ni vana va vona hi tindlela leti minkarhi hinkwayo ti va karhataka ni ku va dyisa mbitsi.

Vana eka matiko man’wana lama ha hluvukaka va tekeriwa ehansi naswona a va xiximiwi. Eka matiko man’wana vana va xungetiwa, a va xaveleriwi, va khahliwa ni ku rhukaniwa. A swi tolovelakangi ku twa mutswari a tirhisa rito lerinene loko a vulavula ni n’wana, hi nga ha vuli marito lamanene yo fana na “ndza kombela” na “inkomu.” Vatata va vona va vona va fanele ku tirhisa matimba ya vona hi ku ba vana; marito lama tlhavaka lama landzeriwaka hi swihahati leswi vavisaka.

Ematikweni man’wana ya Afrika, swi vonaka ku ri ku pfumala xichavo eka n’wana ku rhanga a xeweta munhu la kuleke. Swi tolovelekile ku vona vantshwa, lava hambi loko va tikiwa hi mindzhwalo etihlokweni ta vona, hi ku tiyisela va yimela mpfumelelo wo xeweta ntlawa wa vanhu lavakulu. Vanhu lava kuleke va ta ya emahlweni ni bulo ra vona, va honisa vantshwa lava rindzeke ku kondza va hlawula ku va pfumelela va xeweta. Hi le ndzhaku ka ku xeweta koloko ntsena laha vana va pfumeleriwaka ku hundza.

Vusweti i xivangelo xin’wana lexi nga onhaka rihanyo ra n’wana. Hikwalaho ka ku durha ka rihanyo ra vona ni xikolo, vana va tirhisiwa hi ndlela leyo biha tanihi mahlonga. Mindzhwalo leyikulu ya ntirho leyi nga fanelangiki yi nga ha rhwexiwa vana hambi ku ri ekaya. Naswona loko mindyangu leyi nga emakaya yi rhumela vana va yona eka madoroba lamakulu leswaku va ya hlayisiwa hi maxaka loko va nghena xikolo, hakanyingi va khomiwa tanihi malandza lama nga rhandziwiki. Entiyisweni, ku khomiwa loku hinkwako ku dyisa vana mbitsi!

Leswi Ku ‘Va Dyisa Mbitsi’ Swi Vulaka Swona

Vatswari van’wana va kuceteriwa hi ku olova hi mukhuva lowu tolovelekeke wo kurisa vana, va nga rivala hi vuyelo bya kona. Hambi swi ri tano, ku na xivangelo lexinene lexi ha xona Rito ra Xikwembu ri khutazaka vatswari leswaku va nga dyisi vana va vona mbitsi. Xiga xa Xigriki xo sungula lexi hundzuluxeriweke va ku “mi nga dyisi mbitsi” hi ku kongoma xi vula “ku nga hlundzukisi.” (Kingdom Interlinear) Eka Varhoma 10:19, riendli leri fanaka ri hundzuluxeriwe ri ku “ku hlundzukisa ngopfu.”

Xisweswo, Today’s English Version yi ri: “Mi nga khomi vana va n’wina hi ndlela leyi nga ta va hlundzukisa.” The Jerusalem Bible hi laha ku fanaka yi ri: “Mi nga endli vana va n’wina leswaku va hlundzuka.” Xisweswo Bibele a yi vulavuli hi ku hlundzukisa kutsongo loku mutswari handle ko swi xiya a nga ku vangaka eka n’wana wa yena hikwalaho ka ku nga hetiseki, naswona a yi arisi ndzayo leyi nyikerisiwaka hi ndlela leyinene. Hi ku ya hi Lange’s Commentary on the Holy Scriptures, ndzimana leyi ya Bibele yi vulavula hi “ku khoma vana hi ku nga va ehleketeleli, hi tihanyi, hi mona, lerova . . . va nyangatseka ivi va voyamela eku xandzukeni, va nga yingisi, va va ni vukari.”

Hi laha mudyondzisi J. S. Farrant a xiyeke ha kona: “Yinhla hi leswaku vana i vanhu. Va xiya, a va endli hi laha swimila swi endlaka ha kona eka mbango wa swona. Va angula.” Naswona hakanyingi angulo wa ku khomiwa hi ndlela yo biha wu onha moya ni ntlhaveko. Eklesiasta 7:7 yi ri: “Kunene mašangu ma hlanyisa l’a tlhariheke.”

Ku Kurisa Vana Hi Ndzayo Ya Xikwembu

Vatswari lava navelaka leswaku vana va vona va ya emahlweni va famba entiyisweni a va fanelanga ku pfumelela ndhavuko ni mikhuva ya kwalaho leswaku yi va lawula hi tlhelo ra ku kurisa vana va vona. (Ringanisa 3 Yohane 4.) Endzhaku ko tsundzuxa vatswari hi ku dyisa vana va vona mbitsi, Pawulo u engeterile: “Kambe mi va kurisa, hi ku va laya ni ku va dyondzisa ta [Yehova].” (Vaefesa 6:4) Xisweswo mimpimanyeto ya Yehova yi siva mikhuva ni mavonelo ya kwalaho.

Hambi loko swi nga ha va swi tolovelekile eka matiko yo karhi leswaku vana va khomiwa tanihi lava nga ehansi ni vatirhi lava nga mahlonga, Bibele ya twarisa eka Psalma 127:3: “V̌onani, v̌ana v̌a v̌anuna, i nḍaka ya Yehova.” Xana mutswari a nga hlayisa vuxaka lebyinene ni Xikwembu loko a khoma ndzhaka ya xona hi ndlela yo biha? Nikatsongo. Naswona a ku na xivandla xa langutelo ra leswaku vana va humelela ntsena ku fikelela swilaveko swa vatswari va vona. Eka 2 Vakorinto 12:14 Bibele ya hi tsundzuxa: “Hikuva vana a hi vona lava fanelaka ku hlayisela vatswari exuma, kambe i vatswari lava fanelaka ku hlayisela vana.”

A swi vuli swona leswaku vana va fanele va tshikisiwa ku endla mintirho leyi faneleke vona ekaya. Kambe xana swilaveko leswinene swa n’wana a swi fanelanga swi xiyiwa? Hi xikombiso, loko Yaa, nhwana wa Mukriste eAfrika, a vutisiwe leswaku hi swihi leswi a swi rhandzaka ngopfu leswi a lavaka leswaku vatswari va yena va n’wi endlela swona, u hlamurile: “Ndzi navela onge mintirho ya mina ya le kaya yi nga hungutiwa eka masiku lawa ndzi nga na malunghiselelo ya ntirho wa nsimu.” Kutani loko n’wana a kuma swi tika ku va exikolweni hi nkarhi kumbe ku ya eminhlanganweni hikwalaho ka mintirho ya yindlu leyi tikaka, xana a swi antswi ku endla ku cinca kun’wana?

I ntiyiso, vana swi nga ha nonon’hwa ku hanya na vona. Xana vatswari va nga hanyisana njhani na vona hi ndlela leyi nga bihangiki kumbe leyi nga dyisiki mbitsi? Swivuriso 19:11 yi ri: “Munhu wa v̌utlhari o hlwela ku kariha.” Ina, xo sungula u nga ha ringeta ku twisisa n’wana wa wena tanihi munhu. N’wana un’wana ni un’wana u hambanile, u na leswi a swi tsakelaka, vuswikoti ni swilaveko. Hi swihi? Xana u tinyikile nkarhi wo tiva n’wana wa wena ni ku kuma nhlamulo ya xivutiso lexi? Ku tirha ni ku khongela swin’we, ku tihungasa tanihi ndyangu—swilo leswi swi nyika vatswari minkarhi yo va kusuhi ni vana va vona.

Eka 2 Timotiya 2:22, Pawulo u endle nhlamuselo yin’wana leyi tsakisaka loko a byele Timotiya a ku: “Chava ku hluriwa hi ku navela loku telaka vantshwa.” Ina, Pawulo a a twisisa leswaku vantshwa va nga ha va eka nkarhi lowu nonon’hwaka. Ku cinca lokukulu ka miri ni mintlhaveko ka humelela. Ku kokeriwa eka munhu wa rimbewu leri hambaneke ka kula. Hi nkarhi lowu, vantshwa va lava nkongomiso lowu vupfeke ni wa rirhandzu leswaku va papalata ku wela eka mintlhamu yo biha. Kambe a swi lavi leswaku va khomiwa onge va ni mahanyelo layo biha. N’wana wa wanhwana wa tatana un’wana wa Mukriste la hlundzukeke u te: “Hambi loko ndzi nga endlanga vuoswi, kambe tatana u ndzi lumbeta hi byona, lerova hambi ndzo byi endla a ku nge vi na ku hambana.” Ematshan’wini ya ku kurisa minsusumeto yo biha, kombisa ku tshemba n’wana wa wena. (Ringanisa 2 Vatesalonika 3:4.) Ematshan’wini yo va ni vuxiyaxiya, vana ni ntwela-vusiwana ni ku twisisa hi ndlela ya rirhandzu, leyi nga hundzukiki.

Hambi swi ri tano, swiphiqo swo tala swi nga ha papalatiwa loko vatswari va hlamusela vana ka ha ri emahlweni hi makhombo ya ku tikhoma lawa n’wana a hlangavetanaka na wona. Tsundzuka, Xikwembu xi nyike vatswari ndzhwalo wo letela ni ku dyondzisa vana va vona Rito ra Xikwembu. (Deuteronoma 6:6, 7) Sweswo swi lava nkarhi lowu ringaneke ni matshalatshala. Lexi vavisaka, vatswari van’wana va hluleka ku rhwala ndzhwalo wa vona wo dyondzisa lowu va wu nyikiweke hikwalaho ka ku pfumala ku tiyisela. Ku pfumala dyondzo, lexi ku nga xiphiqo lexikulu ematikweni yo tala lama hluvukaka, swi sivela vatswari van’wana.

Etimhakeni tin’wana Mukriste la vupfeke a nga ha komberiwa leswaku a pfuna. A nga ha nyikela swiringanyeto ntsena eka mutswari loyi a nga na ntokoto wutsongo. (Swivuriso 27:17) Kumbe swi nga ha katsa ku pfuna hi ku fambisa dyondzo ya le kaya hi yoxe. Kambe leswi a swi ntshunxi mutswari eka vutihlamuleri bya yena byo dyondzisa vana va yena hi Rito ra Xikwembu. (1 Timotiya 5:8) A nga ha endla matshalatshala yo tirha ni vana va yena evutirhelini bya nsimu ni ku hlamusela timhaka ta moya eswakudyeni kumbe eka swiendlakalo leswi fanelaka.

Muntshwa la fikelelaka eku vupfeni hi ntumbuluko a nga ha navela ntshunxeko lowukulu. Hi laha ku hoxeke, hakanyingi leswi swi langutiwa tanihi ku nga yingisi kumbe ku nga xiximi. Vona ndlela leyi swi nga siringaka ha yona loko vatswari va yena va n’wi khoma tanihi n’wana lontsongo ni ku ala ku n’wi nyika ntshunxeko lowukulu eka swiendlo swa yena! Lexi karhataka nakambe i ku endlela swiboho eka xin’wana ni xin’wana—dyondzo, ntirho-vutomi, vukati—handle ko vulavula timhaka na yena hi ndlela yo olova ni leyi xiximekaka. (Swivuriso 15:22) Muapostola Pawulo u khutaze Vakriste-kulobye ku va “lava kuleke emiehleketweni.” (1 Vakorinto 14:20) Xana vatswari a va fanelanga ku navela leswaku vana va vona vini va kula—enyameni ni le moyeni? Hambi swi ri tano, ‘miehleketo leyi vupfeke’ ya vantshwa yi nga leteriwa ntsena ‘hi ku tirhisiwa.’ (Vaheveru 5:14) Leswaku a yi tirhisa u fanele a nyikiwe mpimo wo karhi wa ntshunxeko wo hlawula.

Ku kurisa vana emasikwini lawa yo nonon’hwa a swi olovi. Kambe vatswari lava landzelaka Rito ra Xikwembu a va xanisi ni ku hlundzukisa vana va vona “leswaku va nga [heli] mbilu.” (Vakolosa 3:21) Ematshan’wini ya sweswo, va lwela ku va khoma hi rirhandzu, ku twisisa ni xichavo. Vana va vona va kongomisiwa, hayi ku sindzisiwa, va leteriwa, hayi ku honisiwa; va susumeteriwa eku rhandzeni, hayi ku susumeteriwa ku kariha kumbe ku hetiwa matimba.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Ku tlanga “oware,” ntlango wa le ndlwini wa le Ghana, swi nyika vatswari lava nkarhi wo endla xinakulobye ni vana va vona