Swivutiso Swa Vahlayi

◼ Ha yini 29 C.E. ri langutiwa tanihi lembe ra nkoka eka matimu ya Bibele ematshan’wini ya 14 C.E., ku sungula ka ku fuma ka Tiberiyo Khezari, loyi a boxiwaka eka Luka 3:1?

Ku sungula ka ku fuma ka Tiberiyo a ku boxiwanga eBibeleni, kambe ku boxiwa xiendlakalo lexi humeleleke exiphen’wini xo hetelela xa lembe ra yena ra vu-15 ro fuma. Leswi swi pfuna swichudeni swa Bibele ku seketela xiendlakalo tanihi lexi nga humelela hi 29 C.E., leri ri nga langutiwaka tanihi lembe ra nkoka hi ku ya hi Bibele.

Ku fuma ka mufumi wa vumbirhi wa Rhoma, Tiberiyo Khezari, ku amukeriwa kahle ematin’wini. The New Encyclopædia Britannica yi ri: “Hi AD 14, hi August 19, Awugusto [mufumi wo sungula] u file. Tiberiyo, loyi sweswi a tlakukeke, u lawule Huvo hi ku rhandza ka yena naswona a nga yi pfumelelanga yi n’wi vitana mufumi ku lava ku va n’hweti, kambe hi September 17 u kume vulawuri bya le henhla.”a

Yinhla leyi ya ku sungula ka ku fuma ka Tiberiyo yi le rivaleni eBibeleni hikuva Luka 3:1-3 yi vulavula hi ta vutirheli bya Yohane Mukhuvuri yi ku: “Hi lembe ra khume na ntlhanu ra ku fuma ka Tiberiyo Khezari, Pontiyo Pilato a a fuma Yudiya; . . . rito ra Xikwembu ri fika eka Yohane n’wana Zakariya, emananga. Kutani a suka, a ya rhendzeleka na tiko hinkwaro leri nge kusuhi na Yordani, a ri karhi a huwelela, a byela vanhu ku hundzuka va khuvuriwa, leswaku Xikwembu xi va rivalela swidyoho swa vona.”

Yohane a nga sungulanga ku chumayela ni ku khuvula loko Tiberiyo a ve mufumi kambe u sungurile “hi lembe ra khume na ntlhanu ra ku fuma ka Tiberiyo Khezari.” Lembe rero ra vu-15 ri sungule hi xixikana xa 28 C.E. ku ya eka xixikana xa 29 C.E. Hambi swi ri tano, ku tiva leswi a swi endli swona leswaku munhu a kota ku hlamusela hi ku kongoma nkarhi lowu vutirheli bya Yohane byi sunguleke ha wona hi lembe rero, kumbe ndlela yo hlayela swiendlakalo leswi fanaka.

Kambe Bibele yi hi nyika marungula yo tala ya nkoka. Hi xikombiso, vuprofeta bya Daniyele bya “maviki ya ntlhanu wa makume na makume mambiri” byi kombetela eka 29 C.E. hi ta ku humelela ka Mesiya. Nakambe byi kombise leswaku vutirheli bya Yesu a byi ta teka malembe manharhu ni hafu. (Daniel 9:24-27) Ku engetela eka vuxokoxoko lebyi bya Bibele: Yesu u velekiwe endzhaku ka tin’hweti ta tsevu loko Yohane a velekiwile; loko Yesu a khuvuriwa, “a a ri kusuhi ni malembe ya 30”; kutani Yesu a fa hi ximun’wana xa 33 C.E. (nkarhi wa Paseka), loko a ri na 33 1/2 wa malembe hi vukhale.—Luka 1:24-38; 3:23; 22:14-16;, 54.b

Hi marungula yo tano ya Bibele lama kongomeke, ma hlanganisiwe ni ndlela leyi matimu ya misava ma funghaka lembe ra ku fuma ka Tiberiyo ha yona, swichudeni swa Bibele swa swi kota ku hlayela leswaku vutirheli bya Yohane byi sungule hi ximun’wana xa 29 C.E. ni leswaku endzhaku ka tin’hweti ta tsevu, hi xixikana xa 29 C.E., Yohane u khuvule Yesu. Hikwalaho, a hi 14 C.E. kambe i 29 C.E. leri ri langutiwaka tanihi lembe ra nkoka hi ku ya hi Bibele.

[Tinhlamuselo ta le hansi]