Leswi Vujagana Byi Swi Byaleke eAfrika

HI 1867, Charles Lavigerie, Mukhatoliki wa Mufurwa, u ye eAfrika tanihi bixopo-nkulu loyi a ha ku vekiwaka wa Maalgier. U te: “Xikwembu xi hlawule Furwa leswaku ri sungula tiko lerikulu ra Vukreste hi Algeria.”

Norho wa Lavigerie a wu nga heleli eka Algeria ntsena. Entiyisweni, u rhumele varhumiwa va tsemakanya mananga hi xikongomelo xo “hlanganisa Afrika Xikarhi na N’walungu leswaku ma va ni vutomi lebyi fanaka bya Vujagana.”

Hi nkarhi lowu eka swiphemu swa le vupela-dyambu, swa le dzongeni ni swa le vuxeni swa tiko-nkulu leri, varhumiwa va Maprotestente ana se a va sungurile ku tirha. Va tiyiselele swilo swo tala swo nonon’hwa, tanihi minhlaselo ya dari, ni swikombiso swa yona swa ku rhurhumela, ku dzuka nyuku ni ku hlangananyana nhloko. Loko hi ku hatlisa va tsanisiwe hi mavabyi ya tindhawu to hisa, vo tala va file loko va ha ku fika. Kambe van’wana a va hambeta va ta. Adlai Stevenson u te, “un’wana ni un’wana la yaka eAfrika, minkarhi hinkwayo u tsundzuka vurhena bya varhumiwa. . . . Va lwisane ni vuvabyi bya ku chuluka, switsongwatsongwana naswona . . . ndzi vone . . . maribye ya masirha ya vona—eAfrika hinkwaro.”

Mihandzu Ya Varhumiwa

Loko varhumiwa va ri karhi va nghena eAfrika, va kume leswaku tinxaka to tala a ti nga dyondzanga. Ram Desai wa hlamusela ebukwini ya yena leyi nge Christianity in Africa as Seen by Africans, “eka tindzimi [ta Xiafrika] ta kwalomu ka nhungu wa madzana, a ko va na mune ntsena leti a ti tsariwa loko varhumiwa va nga si ta.” Kutani varhumiwa va sungule ndlela yo tsala tindzimi leti a ti nga tsariwi. Kutani va humese tibuku-mpfuno va sungula ku dyondzisa vanhu ku hlaya. Hi xikongomelo xolexo va ake swikolo eAfrika hinkwaro.

Nakambe varhumiwa va ake swibedlhele. Ram Desai wa pfumela, “ku hava xitirho xin’wana lexi nga ringanisiwaka ni rhekhodo ya vona ya ntirho wa vuhlayiseki bya vanhu.” Handle ka nkhathalelo wa swa mirhi, Maafrika a ma lava ni swilo leswi vonakaka swa le Yuropa. Varhumiwa van’wana va ake tindhawu ta ku xaviselana swilo, hikuva a va tshemba leswaku leswi swi ta koka vanhu va hundzuka. Hi xikombiso, Varhumiwa va le Basel eSwitzerland va sungule khampani ya ku xaviselana swilo le Ghana. Va vone leswaku mirhi ya cacao a yi mila kahle kwale, kutani namuntlha, Ghana i ra vunharhu eka matiko lama humesaka cocoa swinene emisaveni hinkwayo.

Ntirho lowu nge rivaleni wa varhumiwa va Vujagana a ku ri wa ku hundzuluxela Bibele. Kambe ku hangalasa rungula ra Bibele i vutihlamuleri byin’wana bya nkoka. Muapostola Pawulo wa Mukreste u kombise leswi hi ku vutisa a ku: “Wena ke la dyondzisaka van’wana, a wu tidyondzisi xana? Wena la vulaka leswaku ku nga tshuki ku yiviwa, a wu yivi ke?” Bibele ya tsundzuxa leswaku lava dyondzisaka Vukreste vona hi voxe va fanele ku fambisana ni misinya ya milawu leyi nga eRitweni ra Xikwembu.—Varhoma 2:21, 24.

Ku vuriwa yini hi vurhumiwa bya Vujagana eAfrika? Xana byi xi xiximile Xikwembu xa le Bibeleni, kumbe xana byi soholote tidyondzo ta Vukreste?