Xana U Xi Languta Njhani Xidyoho?

“HA YINI a tshamela ku kombela leswaku hi rivaleriwa swidyoho swa hina loko a khongela?” ku vilele wansati un’wana loyi a a dyondza Bibele ni un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. “Swi nyika mianakanyo ya leswaku ndzi xigevenga.” Ku fana ni wansati loyi, vo tala namuntlha a va swi xiyi swidyoho swa vona handle ka loko va endle vugevenga.

Leswi ngopfu-ngopfu swi tano eVuxeni, laha vanhu hi ndhavuko va nga riki na dyondzo leyi fanaka ni leyi dyondzisiwaka hi vukhongeri bya Vayuda ni Vakreste malunghana ni xidyoho lexi kumiweke hi ndzhaka. (Genesa 3:1-5, 16-19; Varhoma 5:12) Hi xikombiso, Vashinto va teka xidyoho xi fana ni thyaka leri nga susiwaka hi ku olova loko muprista a ri phumunha hi nhonga ya yena leyi nga ni phepha kumbe lapi emakumu ka yona. Eka mukhuva lowu, a swi laveki leswaku munhu a hundzuka eka xidyoho lexi a xi endleke. Ha yini ke? “A hi swiendlo swo biha ntsena leswi a swi vuriwa tsumi [xidyoho], kambe ni makhombo ya ntumbuluko lama nga lawulekiki,” ku hlamusela Kodansha Encyclopedia of Japan. Timhangu ta ntumbuluko, tsumi, leti nga vangiwiki hi vanhu, a ti tekiwa ti ri swidyoho leswi mihivahivani ya ku tibasisa a yi swi herisa.

Leswi swi vangele ku anakanya leswaku xidyoho xihi ni xihi, hambi ku ri swiendlo swo biha leswi endliwaka hi vomu (handle ka swiendlo swa vugevenga leswi xupuriwaka hi nawu) swi nga susiwa hi mihivahivani ya ku tibasisa. Ehansi ka nhloko-mhaka leyi nge “Mihivahivani Ya Ku Basisiwa Ka Politiki eJapani,” The New York Times yi kombetele eka mianakanyo yo tano ivi yi hlamusela leswaku van’watipolitiki eJapani lava katsekeke eka mikhuva leyi khomisaka tingana a va swi teka va “basisiwile” loko va tlhela va hlawuriwa hi vahlawuri. Xisweswo, ku hava ndzulamiso wa xiviri lowu endliwaka, naswona mikhuva leyi fanaka leyi khomisaka tingana yi nga phindhiwa.

Mabudha lama pfumelaka eka samsara, kumbe ku velekiwa nakambe, ni dyondzo ya Karma ma ni mianakanyo leyi hambanaka. “Hi ku ya hi dyondzo ya karman,” ku hlamusela The New Encyclopædia Britannica, “mahanyelo lamanene ma tisa vuyelo lebyi tsakisaka naswona ma endla leswaku munhu a voyamela eku endleni ka mintirho leyinene leyi fanaka, kasi mahanyelo layo biha ma tisa vuyelo lebyo biha naswona ma endla leswaku munhu a tshamela ku endla mintirho leyo biha.” Hi marito man’wana, mahanyelo ya vudyoho ma tswala mihandzu leyo biha. Dyondzo ya Karma yi hlangana ni dyondzo ya ku velekiwa nakambe, tanihi leswi Vakarma van’wana va vuriwaka lava kumaka hakelo ya vutomi bya vona endzhaku ka malembe layo tala lama nga tshinelelaniki ni nkarhi lowu va hanyeke ha wona.

Xana dyondzo leyi yi va khumbisa ku yini lava va pfumelaka eka yona? Wansati un’wana wa Mubudha loyi a a pfumela eka Karma hi mbilu hinkwayo u te: “Ndzi kume swi nga twali ku fanela ku xanisekela nchumu lowu ndzi velekiweke na wona kambe ndzi nga tivi nchumu hi wona. Ndzi boheke ku swi amukela tanihi leswi ndzi kunguhateriweke swona. Ku tlhokovetsela milawu ya vupfumeri bya mina ni ku tikarhatela ku hanya vutomi lebyinene a swi tlhantlhanga swiphiqo swa mina. Ndzi sungule ku va ni ximbilwa-mbilwana ni ku ka ndzi nga eneriseki, ndzi tshamela ku vilela.” Dyondzo ya Vubudha ehenhleni ka vuyelo bya mahanyelo yo biha yi endle leswaku a sala a titwa a nga pfuni nchumu.

Vuconfucius, lebyi ku nga vukhongeri byin’wana bya le Vuxeni, a byi dyondzisa ndlela leyi hambanaka ya ku lwisana ni ku dyoha ka munhu. Hi ku ya hi Hsün-tzu, un’wana wa vativi lavakulu va filosofi ya Vuconfucius, munhu hi ntumbuluko u hombolokile naswona u ni mboyamelo wa vutianakanyi. Leswaku ku hlayisiwa ku rhula exikarhi ka vanhu lava nga ni mimboyamelo yo endla vudyoho, u kandziyise nkoka wa li, leswi vulaka ku endla swilo leswi faneleke, xichavo ni ku hleleka ka swilo. Meng-tzu, mutivi un’wana wa filosofi ya Vuconfucius, hambi leswi a phofulaka langutelo leri hambaneke ra ntumbuluko wa vanhu, u xiye vukona bya maxangu ya vanhu, ni ku tshemba leswaku vanhu hi ntumbuluko va lulamile, a titshege hi leswaku vanhu va tiantswisa leswaku va kuma ntlhantlho. Hi hala tlhelo, vativi va filosofi ya Vuconfucius a va dyondzisa nkoka wa dyondzo ni vuleteri leswaku ku lwiwa ni xidyoho emisaveni. Hambi leswi tidyondzo ta vona ti twananaka malunghana ni nkoka wa li, dyondzo ya vona ehenhleni ka xidyoho ni vuhomboloki yi rharhanganile swinene.—Ringanisa Pisalema 14:3; 51:5.

Dyondzo Leyi Nyamalalaka eVupela-dyambu eHenhleni Ka Xidyoho

Le Vupela-dyambu, malangutelo ehenhleni ka xidyoho a ma ri erivaleni hi tlhelo ra ndhavuko, naswona vanhu vo tala a va pfumela leswaku xidyoho xi kona naswona xi lava ku papalatiwa. Hambi swi ri tano, langutelo ra le Vupela-dyambu ehenhleni ka xidyoho ra cinca. Vo tala va yi ala hi ku helela mianakanyo hinkwayo ya ku xiya xidyoho, va vula leswaku ripfalo hi rona ri ku byelaka leswaku u na “nandzu,” ku nga nchumu lowu faneleke ku papalatiwa. Malembe lama tlulaka 40 lama hundzeke, Pope Pius XII u te: “Xidyoho xa lembe xidzana leri xi lahlekeriwe hi tindlela hinkwato ta ku xi vona ha tona.” Hi ku ya hi vulavisisi lebyi kandziyisiweke eka Le Pèlerin ya Khatoliki ya vhiki na vhiki, nhlayo leyi tsemaka nhlana ya tiphesente ta 90 ta vaaka-tiko va Furwa, laha vanhu hi xitalo va tivulaka leswaku i Marhoma Khatoliki, a va ha pfumeli leswaku xidyoho xi kona.

Hakunene, eVuxeni ni le Vupela-dyambu, vanhu vo tala sweswi va vonaka va titwa va tshamisekile handle ko karhatiwa hi ku xiya xidyoho. Hambi swi ri tano, xana sweswo swi vula leswaku xidyoho a xi kona? Xana hi nga xi papalata kutani hi hlayiseka? Xana xidyoho xi ta nyamalala?