Misava Leyi Nga Hava Xidyoho—Njhani?

KU KOMBELA ku pfuniwa ka Shrieking ku herise ku rhula hi nkarhi wa mixo wa xixika emugangeni lowu rhuleke wa Tokyo. Vanhu vo hlayanyana va twe ku huwelela loku hlomulaka mbilu ka wansati la hangalasaka maphepha-hungu loyi a hlongorisiweke nkarhi wa kwalomu ka timinete ta ntlhanu ku ya eka khume, a ri karhi a tlhaveteriwa. A ku na munhu loyi a swi tekeleke enhlokweni lerova a kumisisa leswaku a ku endleka yini. U file hikwalaho ka leswi a lahlekeriweke hi ngati leyo tala. “Loko un’wana wa vanhu lava a lo vika xiendlakalo lexi emaphoriseni hi ku hatlisa loko va n’wi twa a huwelela,” ku vula mulavisisi, “vutomi bya yena ingi byi ponisiwile.”

Hambi leswi lava va tweke wansati la faka va n’wi honiseke ntsena, xana va nga va va tiyisile loko va vula leswaku a va na nandzu? “Ripfalo ra mina ri ndzi karhatile hi Ravuntlhanu rero hinkwaro loko ndzi tive hi ta ku dlaya loku,” ku vula wanuna un’wana loyi a tweke ku huwelela ka yena. Leswi swi endla leswaku hi tivutisa, Xana xidyoho i yini hakunene?

Xidyoho I Yini Ke?

Loko a kombetela eku tivoneni u ri ni xidyoho, Hideo Odagiri, muxopaxopi wa tibuku ni profesa la dyondzisaka le Hosei, eYunivhesiti ya le Tokyo, eJapani, u vule marito lama landzelaka, hi laha ma tshahiweke ha kona eka phepha-hungu ra Asahi Shimbun: “Ndzi nga ka ndzi nga yi honisi mianakanyo leyi ndzi nga na yona hi ku tivona ndzi ri ni swidyoho, tanihi ku tikukumuxa loku nga fanelangiki loku n’wana a nga na kona, mavondzo lama khomisaka tingana, ku xenga munhu loko a nga ku voni. Ku tivona ndzi ri ni xidyoho lexi ku tshame emianakanyweni ya mina loko ndza ha ri exikolweni xo sungula, naswona na sweswi swa ha ndzi karhata.” Xana u tshama u tokota mintlhaveko yo tano? Xana u na ripfalo leri ku avanyisaka loko u endla swo karhi leswi u swi tivaka leswaku swi hoxile? Kumbexana a wu endlanga vugevenga kambe u va ni ntlhaveko lowu nga tsakisiki lowu tikelaka mianakanyo ya wena swinene. Leswi swi kombisa leswaku ripfalo ra wena ri le ku tirheni, naswona Bibele yi kombetela eka rona eka ndzimana leyi landzelaka leyi nge: “Loko vamatiko lava nga riki na Nawu, va endla hi ku tumbuluka ka vona leswi Nawu wu lerisaka swona, va tivekela nawu hi voxe, hambiloko va nga ri na Nawu. Va kombisa leswaku leswi Nawu wu lerisaka swona, swi tsariwile etimbilwini ta vona; ripfalo ra vona ri tiyisa sweswo, hambi yi ri miehleketo ya vona, loko yi kanetana, yi va veka nandzu kumbe yi yima na vona.” (Varhoma 2:14, 15) Ina, vanhu vo tala hi ntumbuluko va karhatiwa hi swilo swo tanihi vuoswi, ku yiva ni ku hemba. Ripfalo ra vona ri tiyisa leswaku nchumu wo karhi i xidyoho.

Hambi swi ri tano, loko xitsundzuxo xa ripfalo xi honisiwa nkarhi na nkarhi, a ra ha tirhi tanihi xikongomisi lexinene. Ri nga tlanyala ni ku onhaka. (Tito 1:15) Swilo leswi biheke a ra ha swi kombisi. Entiyisweni, mapfalo ya vanhu vo tala namuntlha ma file malunghana ni xidyoho.

Xana ripfalo hi rona ntsena ri kombisaka mpimo wa xidyoho, kumbe xana ku na nchumu wun’wana lowu nga tirhaka tanihi mpimanyeto lowu tiyeke malunghana ni nchumu lowu kombisaka leswi nga xidyoho ni leswi nga riki xona? Malembe lama tlulaka 3 000 lama hundzeke, Xikwembu xi nyike vanhu va xona lava xi va hlawuleke nawu, naswona hikwalaho ka Nawu lowu, xidyoho xi sungule ku “xiyiwa tanihi xidyoho.” (Varhoma 7:13, New International Version) Hambi ku ri mahanyelo lama eku sunguleni a ma amukeriwa hi ndlela yo karhi se ma paluxiwe ma kumiwa ma ri leswi ma nga swona—xidyoho. Vanhu va Xikwembu lava hlawuriweke, Vaisrayele, va paluxiwe tanihi vadyohi, naswona hikwalaho va avanyisiwile.

I yini swidyoho leswi ripfalo ra hina ri endlaka leswaku hi swi xiya ni leswi Nawu wa Muxe wu swi kombiseke ni ku swi xaxameta? Malunghana ni matirhiselo ya Bibele ya rito leri, xidyoho swi vula ku hluleka ku fikelela mpimanyeto wa Muvumbi. Xin’wana ni xin’wana lexi nga fambisaniki ni vumunhu, mimpimanyeto, tindlela ni ku rhandza ka yena i xidyoho. A nga xi pfumeleli xivumbiwa xihi ni xihi leswaku xi hambeta xi va kona loko xi hluleka ku fikelela yinhla leyi a yi vekeke. Kutani mutshila wa lembe xidzana ro sungula eka milawu u tsundzuxe Vakreste va Vaheveru a ku: “Vamakwerhu, tivoneleni leswaku ku nga vi na un’we exikarhi ka n’wina la nga ni mbilu yo biha, leyi nga riki na ku pfumela, kutani a hambukela kule ni Xikwembu lexi hanyaka.” (Vaheveru 3:12) Ina, ku pfumala ripfumelo eka Muvumbi i xidyoho lexikulu. Xisweswo, mpimo wa xidyoho, hi laha wu hlamuseriweke ha kona eBibeleni i wukulu swinene ku tlula leswi hakanyingi swi xiyiwaka swi ri xidyoho. Bibele yi vula leswi tlulaka sweswo loko yi ku: “Hinkwavo va dyohile, hikokwalaho ku kwetsima loku a va nyikiwile hi Xikwembu, va ku pfumala.”—Varhoma 3:23.

Masungulo Ya Xidyoho

Xana sweswo swi vula leswaku munhu u vumbiwe a ri mudyohi? E-e, Yehovha Xikwembu, Musunguri wa vutomi bya vanhu, u endle munhu wo sungula a ri xivumbiwa lexi hetisekeke. (Genesa 1:26, 27; Deteronoma 32:4) Hambi swi ri tano, mpatswa wo sungula wa vanhu wu hluleke ku yingisa xileriso lexi vekiweke hi Xikwembu loko wu honisa nchumu wun’we ntsena lowu yirisiweke, loko wu dya mihandzu ya “muri wo ṭiv̌isa ŝo saseka ni ŝo biha” lowu yirisiweke. (Genesa 2:17) Hambi leswi va vumbiweke va hetisekile, se a va hluleke ku yingisa Tata wa vona hi laha ku heleleke, va va vadyohi ivi va avanyiseriwa rifu hi laha ku faneleke.

Xana matimu lawa ya khale ma hlangana njhani ni xidyoho namuntlha? Bibele ya hlamusela: “Leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we, kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva hinkwavo va dyohile.” (Varhoma 5:12) Hinkwerhu ka hina hi vadyohi hi ndzhaka; hikwalaho, hi avanyiseriwe rifu.—Eklesiasta 7:20.

Matshalatshala Ya Vanhu Yo Susa Xidyoho

Adamu u hundzisele xidyoho eka vana va yena, kambe u hundzisele ni nyiko leyi humaka eka Xikwembu ya ripfalo. Xidyoho xi nga endla leswaku u titwa u nga ntshunxekanga. Hi laha swi hlamuseriweke ha kona emahlweni, vanhu va endle marhengu yo hambana-hambana leswaku va honisa mintlhaveko yo tano. Hambi swi ri tano, xana va humelela hakunene?

Vanhu va le Vuxeni ni le Vupela-dyambu va ringete ku hlangavetana ni vuyelo bya xidyoho hi ku hundzula mimpimanyeto ya vona kumbe hi ku ala vukona bya xidyoho. (1 Timotiya 4:1, 2) Xiyimo xa vanhu xa vudyoho xi nga fanisiwa ni lexiya xa muvabyi loyi a hisaka miri. Xidyoho xi nga fanisiwa ni vuxungu lebyi vangaka swikombiso swa vuvabyi, kasi ripfalo leri karhatekeke ri nga fanisiwa ni ku hisa lokukulu ka miri. Ku faya xipima-mahiselo (thermometer) a swi wu hundzuli ntiyiso wa leswaku muvabyi u na ku hisa lokukulu ka miri. Ku tshika mimpimanyeto ya mahanyelo lamanene, hi laha vo tala lava nga eVujaganini va endleke ha kona, ni ku honisa vumbhoni bya ripfalo ra wena a swi susi xidyoho hi xoxe.

Munhu a nga ha tirhisa nkwama wa ayisi leswaku a horisa miri wakwe lowu hisaka. Sweswo swi fana ni ku ringeta ku susa ku kingindza ka ripfalo hi ku endla mihivahivani ya Vushinto yo tibasisa. Nkwama wa ayisi wu nga horisa miri wa munhu lowu hisaka swa nkarhinyana, kambe a wu xi susi xivangelo xa ku hisa ka miri. Vaprista ni vaprofeta va le sikwini ra Yeremiya va ringete ku horisa Vaisrayele va nkarhi wolowo hi ndlela leyi fanaka. A va horisa timbanga ta vanhu ta le moyeni ni ta mahanyelo “hi ndlela yo vevuka,” va ku, “Swi famba kahle, swi famba kahle.” (Yeremiya 6:14; 8:11, An American Translation) Ku endla mihivahivani ya vukhongeri ni ku tlhokovetsela marito yo tanihi “swi famba kahle” a swi ma lulamisanga mahanyelo lama tsaneke ya vanhu va Xikwembu, naswona mihivahivani ya ku tibasisa a yi ma hundzuli mahanyelo ya vanhu namuntlha.

Hi ku nwa murhi lowu hungutaka ku hisa ka miri, munhu la vabyaka a nga endla leswaku ku hisa ka miri wa yena ku hunguteka, kambe vuxungu bya ha ri kona emirini wa yena. Swa fana ni ndlela ya Vuconfucius ya ku hlangavetana ni vubihi hi ku tirhisa dyondzo. Sweswo swi nga pfuna vanhu ku tshika leswo biha, kambe ku tirhisa li swo fihla ntsena mahanyelo lama nga ni vudyoho naswona a swi susi mboyamelo wa xidyoho xo tswariwa na xona lowu munhu a nga na wona, lexi ku nga xivangelo lexikulu xa mahanyelo yo biha.—Genesa 8:21.

Ku vuriwa yini hi dyondzo ya Mabudha ya ku va munhu a nghena eNirvana leswaku a tisusa mimboyamelo ya xidyoho? Xiyimo xa Nirvana, leyi ku vuriwaka leswaku yi vula “ku susa,” yi tekiwa yi ri leyi nga hlamuselekiki, yi ri leyi susaka ntlhaveko lowo biha ni ku navela hinkwako. Van’wana va vula leswaku i makumu ya vutomi bya vanhu. Xana sweswo a swi twali swi fana ni loko u byela munhu loyi a khomiweke hi vuvabyi bya ku hisa ka miri leswaku a fa leswaku a ta wisa? Ku tlula kwalaho, ku fikelela xiyimo xa Nirvana swi tekiwa swi ri leswi nonon’hwaka ngopfu, kumbe ni ku koteka swi nga koteki. Xana dyondzo leyi yi vonaka yi n’wi pfuna munhu loyi a karhatiwaka hi ripfalo?

Ku Ntshunxiwa eXidyohweni

Swi le rivaleni leswaku vativi va filosofi ehenhleni ka vutomi ni mimboyamelo ya vudyoho va nga rhurisa ripfalo ra munhu ntsena loko swi koteka. A va xi susi xiyimo xa vudyoho. (1 Timotiya 6:20) Xana yi kona ndlela yin’wana yo endla leswi? EBibeleni, buku ya khale leyi tsariweke le Near East, hi kuma xilotlelo xa ku ntshunxiwa exidyohweni. ‘Hambi loko swidyoho swa n’wina swi tikomba swi tshwukile tanihi xivunguvungu, swi ta basisiwa swi fana ni gamboko. Loko mi kombisa ku tiyimisela ivi mi yingisa, mi ta dya swilo swo nandziha etikweni.’ (Esaya 1:18, 19) Laha Yehovha a a vulavula ni Vaisrayele lava hambi leswi a va ri vanhu va yena lava hlawuriweke, va hlulekeke ku tshembeka eka yena. Hambi swi ri tano, nsinya wa nawu lowu fanaka wu tirha eka vanhu hinkwavo. Ku kombisa ku tiyimisela ku yingisa marito ya Muvumbi i xilotlelo xo endla leswaku swidyoho swa wena swi basisiwa, swi hlantswiwa.

Xana Rito ra Xikwembu ri hi byela yini malunghana ni ku hlantswiwa ka swidyoho swa vanhu? Tanihi leswi vanhu hinkwavo va veke vadyohi hikwalaho ka xidyoho xa munhu un’we, vanhu lava yingisaka va ta ntshunxiwa emahlomulweni ya vona hikwalaho ka ku yingisa loku heleleke ka munhu un’wana eka Xikwembu, hi laha Bibele yi vulaka ha kona. (Varhoma 5:18, 19) Hi ndlela yihi ke? “Xikwembu xi kombisa erivaleni rirhandzu ra xona eka hina, hileswi Kriste a nga hi fela loko ha ha ri vadyohi.” (Varhoma 5:8) Yesu Kreste, loyi a velekiweke tanihi munhu loyi a hetisekeke ni la nga riki na xidyoho, loyi a a ringana na Adamu loko a nga si dyoha, hi yena loyi a a faneleka ku susa swidyoho swa vanhu. (Esaya 53:12; Yohane 1:14; 1 Petro 2:24) Hikwalaho ka leswi a dlayiweke emhandzini ya nxaniso onge hi loko a ri xigevenga, Yesu u ntshunxe vanhu evuhlongeni bya xidyoho ni rifu. “Loko ha ha tsanile,” Pawulo a hlamusela Vakreste va le Rhoma, “Kriste ú fele lavo homboloka, hi nkarhi lowu vekiweke. . . . Kukotisa leswi ku dyoha ku fumeke hi rifu, tintswalo na tona ti ta fumisa sweswo hi ku lulama loku yisaka evutomini lebyi nga heriki, ha Yesu Kriste Hosi ya hina.”—Varhoma 5:6, 21.

Ku va Kreste a fele vanhu hinkwavo ni ku ringanisa xikalo lexi voyamisiweke hi Adamu swi vuriwa lunghiselelo ra ‘nkutsulo.’ (Matewu 20:28) Wu nga fanisiwa ni murhi lowu lwisanaka ni vuxungu lebyi vangaka ku hisa ka miri. Hi ku tirhisa mpfuno wa nkutsulo wa Yesu eka vanhu, xiyimo xa vanhu lexi hlomulaka mbilu lexi vangiweke hi xidyoho—ku katsa ni rifu hi roxe—xi nga lulamisiwa. Xiendlo lexi xa ku horisa xi hlamuseriwe hi ndlela yo fanekisela ebukwini yo hetelela ya Bibele: “Le matlhelweni ya nambu hala ni hala, ku ni murhi wa vutomi lowu nyikaka mihlovo ya 12 ya mihandzu, wu tswala mihandzu ya kona n’hweti yin’wana ni yin’wana; kutani matluka ya murhi i yo tshungula vanhu va matiko hinkwawo.” (Nhlavutelo 22:2) Anakanya ha swona! Nambu wo fanekisela wa mati ya vutomi lowu khulukaka exikarhi ka mirhi leyi nyikaka vutomi hi matluka ya yona, hinkwaswo leswi swi endleriwa ku horisa vanhu. Swifanekiselo leswi swi huhuteriweke hi Xikwembu swi yimela lunghiselelo ra xona ra ku kondletela vanhu va va lava hetisekeke exisekelweni xa gandzelo ra Yesu ra nkutsulo.

Swivono swa vuprofeta swa buku ya Nhlavutelo swi ta hetiseka ku nga ri khale. (Nhlavutelo 22:6, 7) Endzhaku, loko mpfuno wa gandzelo ra Yesu ra nkutsulo wu tirha hi ku helela eka vanhu, vanhu hinkwavo va timbilu letinene va ta va lava hetisekeke naswona ‘va ta ntshunxiwa evuhlongeni bya vuhomboloki kutani va va ni ntshunxeko lowu kwetsimaka wa vana va Xikwembu.’ (Varhoma 8:21) Ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele ku kombisa leswaku ntshunxeko lowu wu kwetsimaka wu tshinele. (Nhlavutelo 6:1-8) Ku nga ri khale, Xikwembu xi ta herisa vuhomboloki emisaveni hinkwayo, naswona vanhu va ta tsakela vutomi lebyi nga heriki emisaveni ya paradeyisi. (Yohane 3:16) Hakunene, yoleyo yi ta va misava leyi nga hava xidyoho!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Gandzelo ra Yesu ra nkutsulo ri ta pfuna mindyangu yo fana ni lowu ku tiphina hi ntsako lowu nga heriki