Xana Wa Pfumela Loko U Vitaniwa?

HI KU VULA KA SHINICHI TOHARA

EKU sunguleni ka vutomi bya mina, a ndzi nga xi khongeli Xikwembu, naswona a ndzi nga xi kombeli leswaku xi ndzi kongomisa. Vakokwa wa mina va rhurhe eJapani va ya eHawaii, kasi vatswari va mina vona a va ri Mabudha. A va nga hiseki eripfumelweni ra vona, kutani a ndzi nga ehleketi ngopfu hi Xikwembu loko ndzi kula.

Kutani ndzi dyondze hi ndzhundzuluko ivi ndzi ehleketa leswaku i vuphunta lebyikulu ku pfumela eka Xikwembu. Hambi swi ri tano, loko dyondzo ya mina yi ri karhi yi ya emahlweni, tidyondzo ta sayense ti ndzi dyondzise ntivo-tinyeleti, physics ni ntivo-vutomi. Ni vusiku a ndzi langutisa exibakabakeni ivi ndzi tivutisa leswaku xana tinyeleti ti tise ku yini. Rito leri vulavulelaka ehansi endzeni ka mina ri sungule ku ndzi vutisa: ‘Xana swi nga endleka leswaku ku ri ni Xikwembu lexi lawulaka swilo leswi hinkwaswo?’ Ku fike laha ndzi ehleketaka leswaku ku fanele ku ri na Un’wana kwale. Mbilu yanga yi sungula ku vutisa, ‘Xona Xikwembu lexi i mani?’

Endzhaku ka loko ndzi thwasile exikolweni xa le henhla, ndzi tikume ndzi khomekile hi ntirho wa mina tanihi makhanikhi wa laha ku endliwaka kona byalwa, naswona a ndzi nga ri na wona nkarhi wo anakanyisisa hi xivutiso xa mayelana ni Xikwembu. Ku nga ri khale ndzi hlangane na Masako, loyi a veke nsati wa mina hi 1937, kutani eku heteleleni hi katekisiwe hi vana vanharhu. Masako a ri munghana wo tshembeka ni la tirhaka hi matimba swinene!

Sweswi, leswi se a ndzi ri ni ndyangu, ndzi anakanye swinene hi vumundzuku bya hina. Ndzi tlhele ndzi huma ndzi ya langutisa tinyeleti. Ndzi khorwile leswaku Xikwembu xi kona. A ndzi nga swi tivi leswaku Xikwembu xexo i mani, kambe, hambi swi ri tano ndzi hambete ndzi xi khongela. Ndzi kombele hi ku phindha-phindha, ndzi ku: ‘Loko u ri kona, ndzi kombela u pfuna ndyangu wa mina wu kuma ndlela yo famba eku tsakeni.’

Xikombelo Xa Mina Xi Hlamuriwile Eku Heteleleni

Ku sukela loko hi tekanile a hi tshama swin’we ni vatswari va mina, kambe hi 1941 hi sungule ku titshamela hi ri hexe eHilo, le Hawaii. Endzhakunyana ka loko hi fike ekaya ra hina lerintshwa, Majapani ma hlasele Pearl Harbor, hi December 7, 1941. A ku ri nkarhi wo tika naswona un’wana ni un’wana a a khumbeka hi vumundzuku.

N’hweti yin’we endzhaku ka ku hlaseriwa ka Pearl Harbor, loko ndza ha policha movha wa mina, munhu un’wana u ndzi tshinelerile ivi a ndzi nyika buku leyi nge Children. U vule leswaku hi yena Ralph Garoutte, mutirheli wa Timbhoni ta Yehovha. Leswi a a swi vula a swo tifambela ni moya, kambe a ndzi xi tsakela Xikwembu, kutani ndzi teke buku yoleyo. Vhiki leri landzeleke, Ralph u vuyile kutani a kombela ku ndzi fambisela dyondzo ya Bibele. Hambi leswi ndzi nga tshama ndzi twa hi ta Bibele, sweswi a ndzo sungula ku yi vona. Ndzi amukele dyondzo ya Bibele kutani nsati wa mina ni sesi wakwe lontsongo va hi joyina.

Ntiyiso wa leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu wu ndzi nyanyurile hakunene. (2 Timotiya 3:16, 17) Ku tiva leswaku Yehovha u ni xikongomelo a swi tsakisa ku tlurisa. I Muvumbi loyi a ndzi lava yena! (Esaya 45:18) Hi nyanyuriwe hi ku twa leswaku Paradeyisi yo rhanga leyi yi lahliweke, yi ta vuyeteriwa eka misava yoleyi, naswona hi nga va xiphemu xa yona. (Nhlavutelo 21:1-4) Hi yona nhlamulo ya xikombelo xa mina eka Xikwembu!

Hi byele un’wana ni un’wana ntiyiso lowu ha ha ku wu kumaka. Vatswari vanga a va vona onge ha penga, kambe sweswo a swi hi hetanga matimba. Endzhaku ka tin’hweti tinharhu ta dyondzo yo enta ya Bibele, hi April 19, 1942, mina ni nsati hi khuvuriwile, hi kombisa ku tinyiketela eka Xikwembu xa hina, Yehovha. Sesi lontsongo wa Masako, Yoshi ni nuna wakwe, Jerry loyi se a joyine dyondzo ya hina ya Bibele, va khuvuriwe swin’we na hina. A hi nga ri na vutivi lebyikulu bya Matsalwa yo Kwetsima, kambe a byi enerile ku hi susumetela leswaku hi tiyimisela ku endla ku rhandza ka Xikwembu.

Leswi nyimpi ya vumbirhi ya misava a ya ha ya emahlweni, a ndzi anakanya leswaku makumu ya mafambiselo lawa a ma ri kwala nyongeni, kutani mina ni nsati hi vone xilaveko xa leswaku hi tsundzuxa vanhu ha swona. Va ka Garoutte a va ri xikombiso xa hina emhakeni leyi. Ralph ni nsati a va ri maphayona, vatirheli va nkarhi hinkwawo va Timbhoni ta Yehovha. Ndzi ringanise xiyimo xa hina ni xa Ralph. A a ri ni nsati ni vana va mune. A ndzi ri ni nsati ni vana vanharhu. Loko yena a swi kota, na mina ndzi fanele ndzi swi kota. Kutani eka n’hweti ya le ndzhaku ka ku khuvuriwa ka hina hi endle xikombelo xa ntirho wa vuphayona.

Hambi loko hi nga si amukeriwa leswaku hi va maphayona, ndzi cukumete swilo hinkwaswo leswi nga lavekiki, ku katsa ni katara ya mina, saxophone ni violin. A ndzi byi hisekela swinene vuyimbeleri, kambe ndzi cukumete swilo leswin’wana, ndzi siya harmonica ya mina leyitsongo ntsena. Tlhandlha-kambirhi, ntirho wa mina wa laha ku endliwaka kona byalwa a wu nga ha ndzi tsakisi. (Vafilipiya 3:8) Ndzi ake xiyindlwana lexi kokiwaka hi movha kutani ndzi rindzela ku vona loko Yehovha a ta hlamula swikombelo swa mina swa leswaku ndzi tirhisiwa. A ndzi rindzangi nkarhi wo leha. Hi amukeriwe leswaku hi va maphayona ku sukela hi June 1, 1942. Hi sungule ku tirhela Yehovha nkarhi hinkwawo naswona a hi xi solanga xiboho lexi hi xi endleke.

Ku Phayona eHawaii

Kun’we ni va ka Garoutte, hi hlanganise Hawaii, Xihlala Lexikulu, ku katsa na Kona, ndhawu leyi dumeke ya kofi, na Kau. Emasikwini wolawo a hi tirhisa gramafoni. Ku tika kona a ha ha vuli, kambe a ha ha ri vantshwa, hi tiyile. Hikwalaho, hi ri karhi hi khome gramafoni hi voko rin’we ni bege ya tibuku hi lerin’wana, hi landze mintila yin’wana ni yin’wana leyi yi nga ha hi yisaka eka vanhu lava nga ta yingisela emasin’wini ya kofi, lomu ku byariwaka kona swilo, ni kun’wanyana. Kutani, endzhaku ko hlanganisa xihlala hinkwaxo, hi averiwe eKohala eXihlaleni Lexikulu. EKohala i ndhawu yitsongo leyi a ku byariwa ka yona mova, laha ku tshamaka Macaucasus, Mafilipino, Machayina, Mahawaii, Majapani ni Maputukezi. Ntlawa wun’wana ni wun’wana a a wu ri ni mindhavuko, mianakanyo, maendlelo ya swilo ni vukhongeri bya wona n’wini.

Ku sukela loko ndzi sungule ku phayona, a ndza ha tlhelanga ndzi nghenela ntirho wa ku tihanyisa. Hi nkarhi wo karhi a hi hanya hi mali leyi a ndzi yi hlayisile naswona loko ku va ni xilaveko, a ndzi ya eku phaseni ka tinhlampfi. Lexi hlamarisaka, nkarhi hinkwawo a ndzi vuya ni tinhlampfi. A hi kha matsavu ni miroho leyi milaka etlhelweni ka ndlela, leswi a hi lalela swona. Ndzi endle ovhene hi thini leri hisiwaka, kutani Masako u dyondze ku baka xinkwa. A ku ri xinkwa xo nandziha lexi ndzi tshameke ndzi xi dya.

Loko hi ye eHonolulu entsombanweni wa Vukreste hi 1943, Donald Haslett, loyi hi nkarhi wolowo a ri mulanguteri wa rhavi eHawaii, u hi kombele leswaku hi rhurhela kona, hi ya tshama endlwini leyitsongo leyi akiweke ehenhla ka garaji ya Sosayiti ya Watch Tower. Ndzi averiwe ku va mubasisi emuakweni wa rhavi kutani ndzi tiphina hi vuphayona bya mina emalembeni ya ntlhanu lama landzeleke ndzi ri kwalaho.

Xirhambo Lexi Nga Languteriwangiki

Hi 1943 hi twe leswaku Sosayiti yi sungule xikolo xa ku letela varhumiwa leswaku va ya tirha eka matiko mambe. A hi ta swi tsakela ku nghena xikolo lexi! Kambe, mindyangu leyi nga ni vana a yi nga amukeriwi kutani a hi anakanyanga ha swona. Hambi swi ri tano, hi 1947, Makwerhu Haslett u hi byele leswaku Sosayiti a yi lava ku tiva loko va ri kona vanhu va le Hawaii lava tsakelaka ku nghenela ntirho wa matiko mambe eJapani. U hi vutise leswaku a hi ehleketa yini, kutani ku kotisa Esaya, ndzi te: “Nḍi rume.” (Esaya 6:8) Nsati wa mina na yena u titwe hi ndlela yoleyo. A hi kanakananga ku hlamula ku vitana ka Yehovha.

Kutani hi vitaniwe ku ya nghena Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower leswaku hi leteriwa ku va varhumiwa. Hi vitaniwe swin’we ni vana va hina lavatsongo. Van’wana va ntlhanu, Donald na Mabel Haslett, Jerry na Yoshi Toma na Elsie Tanigawa, va vitaniwile na vona, kutani hi fambe swin’we hi ya eNew York hi vuxika bya 1948.

Hi tsemakanye tiko hi bazi. Endzhaku ka masiku manharhu hi ri ebazini, hinkwerhu a hi karhele, kutani Makwerhu Haslett u ringanyete leswaku hi wisanyana, hi etlela ehotela. Loko hi xika ebazini, ku te munhu un’wana ivi a huwelela, a ku: “Lawa i Majapani! Ndza ha ya ekaya ndzi ya teka xibamu xa mina ndzi ta ma duvula!”

Makwerhu Haslett u te: “A hi Majapani, i Mahawaii. Xana a wu swi koti ku vona ku hambana?” Hi ponisiwe hi marito yakwe ya vutlharhi.

Xana hakunene a hi ri xiphemu xa tlilasi ya vu-11 ya Gilead? A swi vonaka ku ri norho wo nandziha. Kambe, ntiyiso wa swona wu ve erivaleni hi ku hatlisa. Etlilasini ya hina, 25 wa swichudeni swi hlawuriwe hi muungameri wa nkarhi wolowo wa Sosayiti ya Watch Tower, Nathan H. Knorr, leswaku swi leteriwa ntirho lowu nga vaka kona wa vurhumiwa eJapani. Tanihi leswi a ndzi ri Mujapani hi ku velekiwa naswona ndzi swi kotanyana ku vulavula Xijapani, ndzi averiwe ku dyondzisa ririmi eka ntlawa lowu wa swichudeni. Tanihi leswi a ndzi nga ri tivi hi ku helela ririmi leri, a swi nga olovi; kambe hinkwerhu hi swi kotile hi ndlela yoleyo!

Hi nkarhi wolowo mufana wa hina, Loy, a ri ni malembe ya khume hi vukhale, kasi vanhwana va hina, Thelma na Sally, un’we a ri na nhungu un’wana a ri na tsevu wa malembe. Loko hi ri exikolweni, vona a va endla yini? Na vona a va ya exikolweni! Bazi a yi va rhwala ni mpundzu yi tlhela yi va vuyisa ekaya loko dyambu ri rhenga. Loko vana va vuya exikolweni, Loy a a tirha ni vamakwerhu epurasini ra Sosayiti, kasi Thelma na Sally vona a va tirha evuhlantswelweni, va petsa swidukwana.

Ku Tilunghisa Mianakanyo, Eka Leswi Hi Nga Swi Tiviki

Loko hi thwasile eGilead hi August 1, 1948, a hi hisekela ku ya exiavelweni xa hina. Makwerhu Haslett u hi rhangerile a ya lava ndhawu leyi varhumiwa va nga ta tshama eka yona. Eku heteleleni, u kume yindlu ya swithezi swimbirhi eTokyo, kutani hi August 20, 1949, ndyangu wa hina wu suke wu ya ekaya ra hina ra nkarhi lowu taka.

Loko hi nga si fika eJapani, hakanyingi a ndzi ehleketa ha rona tiko leri ra le Vuxeni. Ndzi anakanyisise hi ku tshembela ka Majapani eka tihosi ni vafumi va wona va vanhu. Majapani yo tala a ma nyikela vutomi bya wona eka vafumi lava va vanhu. Eka nyimpi ya vumbirhi ya misava, vahahisi va swihaha-mpfhuka swa nyimpi va fele mufumi wa vona hi ku yisa swihaha-mpfhuka swa vona eka swikepe swa valala va vona. Ndzi tsundzuka ndzi ri karhi ndzi ehleketa leswaku loko vanhu va Majapani va tshembeka eka tihosi ta vona ta vanhu, xana va ta ku yini loko vo kuma Hosi ya ntiyiso, Yehovha?

Loko hi fika eJapani, a ku ri ni varhumiwa va nkombo ntsena ni vahuweleri va nga ri vangani etikweni rero hinkwaro. Hinkwerhu hi sungule ntirho, naswona ndzi lwele ku antswisa vutivi bya mina bya ririmi naswona ndzi swi kotile ku sungula tidyondzo ta Bibele ni vo tala lava a va vitana Xikwembu etimbilwini ta vona. Vo tala va swichudeni sweswo swa Bibele swo sungula va ha ya emahlweni va tshembekile ku ta fikela sweswi.

Ntirho Wa Vurhumiwa Swin’we Ni Vana Va Hina

A hi ta wu endlisisa ku yini ntirho wa vurhumiwa hi ri karhi hi khathalela vana va hina vanharhu lavatsongo? Phela, Yehovha hi yena loyi a hi pfuna eka hinkwaswo. A hi kuma swimalana switsongo eka Sosayiti, naswona Masako a a endlela vana swiambalo. Naswona a hi pfuniwa hi vatswari va mina.

Endzhaku ka loko a hetile exikolweni xa le henhla, Loy u tirhe nkarhinyana eka rhavi ra le Japani ra Watch Tower Bible and Tract Society. Hambi swi ri tano, hikwalaho ka swiphiqo swa rihanyo, u ehlekete ku tlhelela eHawaii a ya tshunguriwa. Yena ni nsati va tirhela Yehovha hi ku tshembeka sweswi eCalifornia. Vukati byakwe byi endle leswaku hi katekisiwa hi vatukulu va hina va mune lavo tshembeka. Hinkwavo va khuvuriwile kasi wun’we wa vona ni nsati wakwe, u tirha eBethele ya le Brooklyn, eyindlu-nkulu ya misava ya Timbhoni ta Yehovha.

Vanhwanyana va mina, Thelma na Sally, a va hlawuriwe ku va varhumiwa loko va ha kula. Sweswi Thelma i murhumiwa edorobeni ra Toyama. Loko ku ri Sally yena u tekiwe hi makwerhu la nga murhumiwa, Ron Trost, naswona a va tirha tanihi varhumiwa eJapani entirhweni wo famba-famba ku tlula malembe ya 25.

Ku Suka eN’walungwini Hi Ya eDzongeni

Endzhaku ko heta malembe mambirhi eTokyo, hi rhumeriwe eOsaka ku ringana malembe mambirhi. Xiavelo xa hina xa vumbirhi xi hi yise eSendai, laha hi tirheke kona malembe ya tsevu. Malembe wolawo eSendai ma hi endle hi lunghekela swiavelo swa le xihlaleni xa le n’walungwini wa Japani, eHokkaido. Vanhwanyana va hina va amukele ntirho wa vurhumiwa le Hokkaido. Nakambe hi kona laha hi bohekeke ku tolovelana ni maxelo ya vuxika lawa minkarhi yin’wana a ma ya ehansi ka mpimo wa ziro. A ku ri ku cinca lokukulu endzhaku ka loko hi suke eHawaii ya tropiki!

Kutani, siku rin’wana ndzi twe ku vitana lokuntshwa hi papila leri a ri huma eka Sosayiti. Ri ndzi kombele leswaku ndzi pfula hofisi ya rhavi eOkinawa, leyi a ya ha fumiwa hi U.S. Ku suka exiphen’wini xa n’walungu wa Japani hi ya laha a ku ri ntsindza wa dzonga wa Japani a swi ta pfuxa ntlhontlho lowukulu. A ndzi ta swi endlisa ku yini? Hambi leswi a ndzi titwa ndzi nga ta swi kota, ndzi fike eOkinawa hi November 1965, ndzi heleketiwa hi nsati wa mina wo tshembeka tanihi masiku. Xana vutomi bya le Okinawa a byi ta fana ni bya le Japani? Ku vuriwa yini hi ndhavuko wa kona? Xana vanhu a va ta ri amukela rungula ra Yehovha ra ku ponisiwa?

Loko hi fika, a ku ri ni vahuweleri va 200 ntsena eOkinawa. Sweswi va tlula 2 000. Emasikwini ya khale, a ndzi ri mulanguteri wa xifundzha wa nkarhinyana ni mulanguteri wa rhavi wa nkarhinyana. Ku famba-famba eswihlaleni ku ndzi pfune leswaku ndzi aka vuxaka lebyikulu ni vamakwerhu va kwalaho, naswona i lunghelo eka mina leswi ndzi va pfuneke.

Xana A Hi Nga Ri Na Swiphiqo?

Ntirho-vutomi wa hina wa vurhumiwa a wu ri na swona swiphiqo. Loko hi ri eku wiseni le United States hi 1968, Masako u sungule ku vabya ivi swi lava leswaku a endliwa vuhandzuri. U susiwe rhumba emarhumbyini yakwe, kutani a hlakarhela kahle. A hi nga ri na wona ndzindza-khombo wa vutshunguri, naswona a hi karhatekile leswaku kumbexana a hi nge he swi koti ku vuyela exiavelweni xa hina. Hambi swi ri tano, lexi xi nga hi hlamarisa hi leswaku vanghana va hina eripfumelweni va endle hinkwaswo.

Loko ku ri mina, sweswi ndzi hanya hi swiphiqo swa vuvabyi bya chukela. Hambi leswi ndzi nga riki bofu, a ndza ha voni kahle. Kambe hi tintswalo ta rirhandzu ra Yehovha, ndza swi kota ku dya swakudya swa nkarhi na nkarhi swa moya hi ku yingisela tikhasete ta Xihondzo xo Rindza ni Awake! Vamakwerhu va xinuna ni va xisati va ripfumelo na vona va ndzi pfuna hi ku ndzi hlayela swihloko swo hambana-hambana.

Ndzi nga hambeta njhani ndzi nyikela tinkulumo ta le rivaleni leswi ndzi nga voniki kahle? Eku sunguleni a ndzi rhekhoda tinkulumo ivi ti tlangiwa eka muchini wa mpfumawulo ndzi ri karhi ndzi kombetela hi mavoko. Hambi swi ri tano, ndzi swi antswisile hi ku ya hi xiringanyeto xa nhwana wa mina. Sweswi a ndzi rhekhoda tinkulumo ta mina hi thepi leyitsongo ivi ndzi ti nyikela, ndzi ri karhi ndzi yingisela nkulumo leyi ndzi yi rhekhodeke emahlweni ka nkarhi, hi swa le tindleveni.

Loko hi langutane ni swiphiqo leswikulu, a hi nga hluleki ku khongela Yehovha. Eku heteleleni, mikateko leyi yi teke loko Yehovha a ololoxa swiphiqo leswi, nkarhi hinkwawo a yi vonaka yi ri yikulu ku tlula swiphiqo leswi. Ku ya emahlweni ni ntirho wakwe hi yona ntsena ndlela yo kombisa ku nkhensa ka hina.

Endzhaku ka malembe ya 23 hi ri eOkinawa, hi tlhele hi averiwa eka ndhawu leyi hi rhangeke hi averiwa eka yona loko hi fika eJapani. Hofisi-nkulu ya Sosayiti ni kaya ra yona lerikulu ra varhumiwa swi le ka xivandla xo rhanga xa muako wa swithezi swimbirhi eTokyo lexi xaviweke hi Makwerhu Haslett emalembeni yo tala lama hundzeke.

Handle ka mina na Masako, maxaka ya hina ya 11 sweswi i varhumiwa eJapani. Hinkwerhu hi swi teka swi ri lunghelo leswi hi voneke ku kula loku Yehovha a ku tiseke etikweni leri taleke hi mindhavuko ya Vubudha ni Vushinto. Ntirho eJapani wu sungule wu ri ehansi, kambe matimba ya Yehovha ma vumbe “tiko” ra vahuweleri va mahungu lamanene lava tlulaka 167- 000.—Esaya 60:22.

Loko ndzi vitane Xikwembu, xi ndzi hlamurile. Loko xi ndzi vitana, ndzi hlamule kahle. Mina ni nsati hi tivona hi endle leswi a hi fanele ku swi endla. Wena ke? Loko Muvumbi wa wena a ku vitana, xana wa pfumela?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Va ka Tohara swin’we ni van’wana va ntlawa wa vona wa maphayona eHawaii, hi 1942

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Vana va ka Tohara eGilead hi 1948

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Shinichi na Masako Tohara va hete malembe ya 43 entirhweni wa vurhumiwa, va tsakile hi leswi va amukeleke xirhambo