Ndzi Tshike Ku Gandzela Mufumi Ivi Ndzi Nghena Evugandzerini Bya Ntiyiso

HI KU VULA KA ISAMU SUGIURA

Hambileswi a swi tikomba hi 1945 leswaku Japani ra hluriwa eNyimpini ya Vumbirhi ya Misava, a hi ri ni ku tshemba ka leswaku kamikaze (“moya wa swikwembu”) a wu ta hunga hi matimba ivi wu hlula nala. Kamikaze i swidzedze leswi nga va kona hi lembe ra 1274 na 1281 leswi loviseke mavuthu ya Mongol kambirhi lama hlaselaka, hi ku ma wisela eribuweni ra le Japani, xisweswo ma boheka ku tlhentlha.

HIKWALAHO, loko Mufumi Hirohito, hi August 15, 1945, a tivise tiko leswaku Japani ri tinyikete eka Mavuthu lama Tirhisanaka, mintshembo ya madzana ya timiliyoni ta vanhu lava tinyiketeleke eka yena yi herile. Hi nkarhi wolowo a ndzi ri n’wana wa xikolo naswona mintshembo ya mina yi nyamalarile na yona. Ndzi tivutisile ndzi ku: ‘Loko mufumi a nga ri xona Xikwembu lexi hanyaka, xona i mani? I mani loyi ndzi nga n’wi tshembaka?’

Kambe, entiyisweni, ku hluriwa ka Japani eNyimpini ya Vumbirhi ya Misava ku pfulele mina ni Majapani man’wana ya magidi ndlela yo dyondza hi ta Xikwembu xa ntiyiso, Yehovha. Ndzi nga si hlamusela hi ta ku cinca loku a ndzi fanele ndzi ku endla, i nge ndzi ku byela hi ta vukhongeri lebyi a ndzi ri eka byona loko ndza ha kula.

Minkucetelo Leyo Sungula Ya Vukhongeri

Ndzi velekeriwe edorobeni ra Nagoya hi June 16, 1932, ndzi ri lontsongo eka mune wa vafana. Tatana a a tirha ntirho wa ku pompola misava edorobeni rolero. Manana a ri mupfumeri la tinyiketeleke wa Tenrikyo, ku nga mpambukwa wa Vushinto, naswona buti wa mina lonkulu u kume ndzetelo wa vukhongeri leswaku a ta va mudyondzisi wa Tenrikyo. Mina na manana a hi tolovelane ngopfu, naswona a a famba na mina endhawini leyi a ku hlanganyeriwa eka yona ya vugandzeri.

Ndzi dyondzisiwe ku korhamisa nhloko ya mina ndzi khongela. Vukhongeri bya Tenrikyo a byi dyondzisa ku pfumela eka mutumbuluxi la vuriwaka Tenri O no Mikoto, kun’we ni le ka swikwembunyana swin’wana swa khume. Swirho swa byona a swi hanyisa hi ripfumelo, naswona a swi kandziyisa ku tirhela van’wana ni ku twarisa vupfumeri.

Tanihi mufana, a ndzi rhandza ngopfu ku tiva. A ndzi hlamarisiwa hi n’weti ni tinyeleti ta ntsandza-vahlayi exibakabakeni nivusiku, naswona a ndzi tivutisa leswaku mpfhuka lowu wu lehe ku fikela kwihi exibakabakeni. Ndzi kume swi nyanyula swinene ku hlalela ku kula ka ti-eggplant ni ti-cucumber leti a ndzi ti byarile entangeni lowutsongo lowu nga endzhaku ka yindlu. Ku hlalela ntumbuluko swi tiyise ripfumelo ra mina eka Xikwembu.

Malembe Ya Nyimpi

Malembe ya mina ya ku nghena xikolo xa le hansi, ku sukela hi 1939 ku ya eka 1945 ma fambisane ni nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Ku gandzeriwa ka mufumi, loku a ku ri xiphemu xa nkoka xa Vushinto, a ku kandziyisiwa swinene etidyondzweni ta xikolo xa ka hina. A hi leteriwa hi shushin, leswi a swi katsa ndzetelo hi tlhelo ra mahanyelo lowu hlanganisiweke ni marito lama hlohlotelaka vutiko ni vusocha. Minkhuvo ya ku tlakusiwa ka mijeko, ku yimbeleriwa ka tinsimu ta rixaka, ku kuma dyondzo ya swileriso swa mfumo, ni ku xixima xifaniso xa mufumi, hinkwaswo leswi a swi ri xiphemu xa tirhelo ra xikolo xa ka hina.

Hi tlhele hi ya endhumbheni ya kwalaho ya Vushinto hi ya kombela Xikwembu leswaku xi pfuna vuthu ra mufumi leswaku ri hlula. Vabuti wa mina vambirhi a va ri evusocheni. Hikwalaho ka dyondzo ya vukhongeri ya vutiko leyi a ndzi ri na yona, ndzi tsakisiwe hi ku twa rungula ra ku humelela ka vuthu ra Majapani.

Nagoya a ku ri ntsindza wa Japani wa vumakelo bya swihaha-mpfhuka, hikwalaho, a wu ri ndhawu-nkulu ya ku hlaseriwa hi Mavuthu ya matimba ya le Moyeni ya United States. Loko ri xile, Swihaha-mpfhuka swa Nyimpi leswi vitaniwaka B-29, a swi haha ehenhla ka doroba hi ku landzelelana kwalomu ka 9000 wa timitara ku suka ehansi, va wisetela tithani to tala swinene ta tibomo ehenhla ka tindhawu ta fektri. Nivusiku timboni a ti kombisa swihaha-mpfhuka swa nyimpi swi ri empfhukeni wa 1300 wa timitara ku suka ehansi. Swihaha-mpfhuka leswi hlaselaka hi ku phindha-phindha ni tibomo leti lumekaka ndzilo swi vangele ku hiseteriwa ka tindlu leto tala swinene endhawini yoleyo. Nagoya yi ri yoxe yi hlaseriwe hi swihaha-mpfhuka swa 54 etin’hwetini ta kaye to hetelela ta nyimpi, leswi vangeke ku xaniseka lokukulu ni mafu yo tala yo fika eka 7700.

Hi nkarhi lowu, ku mbundzumuxiwa ka miako hi swikepe swa nyimpi emadorobeni ya khume lama nga eribuweni a ku sungurile, naswona vanhu a va vulavula hi ku phatsama ka mavuthu ya United States, ekusuhi na Tokyo loko swi koteka. Vavasati ni swifanyetana va leteriwe ku lwa hi matlhari yo endliwa hi misengele leswaku va sirhelela tiko ra ka vona. Xiga xa hina a xi ku “Ichioku Sougyokusai,” leswi vulaka ku “Swa antswa hi lahlekeriwa hi 100 wa timiliyoni ta vanhu ku ri ni ku tinyikela.”

Hi August 7, 1945, nhloko-mhaka ya phepha-hungu yi te: “Bomo Ya Muxaka Lowuntshwa Yi Wiseriwe eHenhla Ka Hiroshima.” Endzhaku ka masiku mambirhi, yin’wana yi wiseriwe ehenhla ka Nagasaki. Leti a ti ri tibomo ta athomo, naswona endzhaku hi byeriwe leswaku se a ti dlaye vanhu vo ringana 300 000 loko va hlanganile. Kutani, hi August 15, emakumu ka ndzetelo wa ku macha hi khome swibamu swa mapulanga, hi twe marito ya mufumi loko a tivisa ku tinyiketela ka Japani. A hi tiyiseka leswaku hi ta hlula, kambe sweswi a hi hele matimba!

Ku Sungula Ka Ntshembo Lowuntshwa

Loko mavuthu ya le Amerika ma sungule ku phanga, hi sungule ku swi amukela hakatsongo-tsongo leswaku United States ri hlurile enyimpini. Ku sunguriwe xidemokrati eJapani, kun’we ni ku tiyisekisiwa ka vumbiwa bya ntshunxeko wa vukhongeri. Tindhawu leti a ku tshamiwa eka tona a ti terisa ni vusiwana, swakudya a swi kala, naswona hi 1946 tata wa mina u file hikwalaho ka nsiko.

Hi nkarhi lowu fanaka, ku sunguriwe ku dyondzisiwa Xinghezi exikolweni lexi a ndzi nghena eka xona, naswona xitichi xa xiya-ni-moya xa NHK xi sungule ku haxa nongonoko wo burisana hi Xinghezi. Ku ringana ntlhanu wa malembe a ndzi yingisela nongonoko lowu siku na siku ndzi khome buku-mpfuno hi voko. Leswi swi ndzi endle ndzi tela hi mianakanyo ya ku ya eUnited States siku rin’wana. Hikwalaho ka leswi ndzi hetiweke matimba hi vukhongeri bya Vushinto ni bya Vubudha, ndzi sungule ku ehleketa leswaku kumbexana ntiyiso malunghana ni Xikwembu ndzi nga ha wu kuma eka vukhongeri bya le matikweni ya le Vupela-dyambu.

Eku sunguleni ka April, 1951, ndzi hlangane na Grace Gregory, murhumiwa wa Sosayiti ya Watch Tower. A a yime exitichini xa xitimela xa le Nagoya a ri karhi a fambisa Xihondzo xo Rindza xa Xinghezi ni xibukwana xa Xijapani lexi nga ni nhloko-mhaka ya Bibele. Ku titsongahata ka yena loko a ri karhi a endla ntirho wo tano swi ndzi tsakisile swinene. Ndzi teke tibuku hatimbirhi ivi xikan’we-kan’we ndzi amukela nyiko yakwe ya dyondzo ya Bibele. Ndzi n’wi tshembise ku ya ekaya rakwe leswaku hi ya dyondza Bibele endzhaku ka masiku ma nga ri mangani.

Loko ndza ha ku nghena exitimeleni ivi ndzi sungula ku hlaya Xihondzo xo Rindza, rito ro sungula eka xihloko xo sungula, “Yehovha,” ri ndzi yive mahlo. A ndzi nga si tshama ndzi vona vito rolero evuton’wini bya mina. A ndzi nga langutelanga ku ri kuma eka xihlamusela-marito xa mina lexitsongo lexi a ndzi ri na xona lexi tsariweke hi Xinghezi ni hi Xijapani, kambe a ri ri kona! “Yehovha . . . , Xikwembu xa Bibele.” Sweswi a ndzi sungula ku lavisisa hi ta Xikwembu xa Vukreste!

Loko ndzi endzela ekaya ra varhumiwa ro sungula, ndzi byeriwe leswaku a ku ta nyikeriwa nkulumo ya Bibele endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani hi Nathan H. Knorr, loyi hi nkarhi wolowo a a ri muungameri wa Watch Tower Bible and Tract Society. A a endzele Japani ni matsalana wakwe, Milton Henschel, naswona a a ta fika eNagoya. Hambileswi vutivi bya mina hi Bibele a byi nga nyawuli, ndzi yi tsakele swinene nkulumo leyi, kun’we ni ku tihlanganisa ni varhumiwa ni van’wana lava a va ri kona.

Endzhaku ka tin’hweti timbirhi, ndzi dyondze mintiyiso ya xisekelo malunghana na Yehovha, Yesu Kreste, nkutsulo, Sathana Diyavulosi, Armagedoni ni misava ya Paradeyisi loko ndzi ri karhi ndzi dyondza na Grace. Mahungu lamanene ya Mfumo a ku ri rona rungula leri a ndzi ri lava. Hi nkarhi lowu ndzi sunguleke ku dyondza ha wona, ndzi sungule ni ku ya eminhlanganweni ya vandlha. A ndzi rhandza moya wa xinghana lowu a wu ri kona eminhlanganweni leyi, laha varhumiwa a va hlangana va ntshunxekile ni Majapani ni ku tshama na hina eka tatami (ku nga masangu lama lukiweke hi tinhlanga).

Hi October 1951, nhlengeletano yo sungula ya xifundzha eJapani yi khomeriwe eNakanoshima Public Hall edorobeni ra Osaka. A ku ri ni Timbhoni leti nga ehansi ka 300 eJapani hinkwaro; kambe vanhu va kwalomu ka 300 va ve kona enhlengeletanweni, ku katsa ni varhumiwa va kwalomu ka 50. Na mina ndzi ve ni xiphemu xitsongo enongonokweni. Leswi ndzi swi voneke ni ku swi twa swi ndzi tsakise ngopfu lerova ndzi tibohe embilwini ya mina ku tirhela Yehovha vutomi bya mina hinkwabyo. Hi siku leri tlhandlameke, ndzi khuvuriwile ematini yo kufumela endlwini yo hlambela eka yona ya mani na mani leyi a yi ri kwala kusuhi.

Ntsako Wa Ntirho Wa Vuphayona

A ndzi lava ku va phayona, tanihi laha vatirheli va nkarhi hinkwawo va Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka hakona, kambe ndzi tlhele ndzi vona vutihlamuleri bya mina bya ku wundla ndyangu wa ka hina. Loko ndzi ta va ndzi kume xivindzi lexi ringaneke xo byela muthori wa mina ku navela ka mina, swi ndzi hlamarisile loko ndzi n’wi twa a ku: “Ndzi ta tsakela ku tirhisana na wena loko sweswo swi ta ku endla u tsaka.” Ndzi kote ku tirha masiku mambirhi ntsena hi vhiki kambe a ndza ha swi kota ku pfuna manana hi swixava-xavana swa le kaya. Entiyisweni a ndzi titwa ndzi fana ni nyanyana leyi humesiweke exihahlwini.

Loko swiyimo swi ya emahlweni swi antswa, ndzi sungule ku phayona hi August 1, 1954, endhawini leyi nga endzhaku ka xitichi xa xitimela xa Nagoya, laha u fambaka timinete ti nga ri tingani ku suka laha ndzi hlanganeke na Grace ro sungula kona. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, ndzi kume xiavelo xa leswaku ndzi ya tirha tanihi phayona ro hlawuleka eBeppu, ku nga doroba leri nga exihlaleni xa le vupela-dyambu bya Kyushu. Tsutomu Miura u averiwe ku va phayona-kulorhi.a Hi nkarhi wolowo, a ku nga ri na mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha exihlaleni hinkwaxo, kambe sweswi ku ni madzana ya wona lama avanyisiweke hi swifundzha swa 22!

Ku Nantswa Misava Leyintshwa Ka Ha Ri eMahlweni

Loko Makwerhu Knorr a endzela Japani nakambe hi April 1956, u ndzi kombele ku hlayela ehenhla tindzimana ti nga ri tingani eka magazini wa Xihondzo xo Rindza wa Xinghezi. A ndzi byeriwanga leswaku hikwalaho ka yini, kambe endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, ndzi kume papila leri a ri ndzi rhambela ku ya exikolweni xa varhumiwa xa Gilead xa ntlawa wa vu-29. Hikwalaho hi November ya lembe rolero, ndzi sungule riendzo leri nyanyulaka ra ku ya eUnited States leri hetisiseke ku navela ka mina ka nkarhi wo leha. Ku tshama ni ku tirha tin’hweti ti nga ri tingani ni ndyangu wa Bethele ya le Brooklyn swi tiyise ripfumelo ra mina enhlengeletanweni ya Yehovha leyi vonakaka.

Hi February 1957, Makwerhu Knorr u hi yise hi ri swichudeni swinharhu ekhamphasini ya Xikolo xa Gilead eSouth Lansing, ehenhla ka le New York. Eka tin’hweti leti landzeleke ta ntlhanu eXikolweni xa Gilead, loko ndzi ri karhi ndzi kuma ndzetelo lowu humaka eRitweni ra Yehovha ni ku tshama endhawini yo saseka ni swichudeni-kulorhi, ndzi titwe ndzi nantswe Paradeyisi ya laha misaveni ka ha ri emahlweni. Khume ra swichudeni eka leswa 103, ku katsa na mina, hi averiwe ku ya eJapani.

Ndzi Tlangela Swiavelo Swa Mina

Loko ndzi tlhelela eJapani hi October 1957, a ku ri ni Timbhoni ta kwalomu ka 860. Ndzi averiwe entirhweni wa ku famba-famba ndzi ri mulanguteri wa xifundzha, kambe ndzi sungule hi ku leteleriwa ntirho wolowo ku ringana masiku ma nga ri mangani hi Adrian Thompson eNagoya. Xifundzha lexi a ndzi averiwe xona a xi hlanganisa ndhawu leyi sungulaka eShimizu, ekusuhi ni Ntshava ya Fuji, ku ya eXihlaleni xa Shikoku ku katsa ni madoroba lamakulu yo tanihi Kyoto, Osaka, Kobe na Hiroshima.

Hi 1961, ndzi averiwe ku va mulanguteri wa muganga. Leswi a swi katsa ku famba exihlaleni xa gamboko xa le n’walungwini wa Hokkaido ku ya exihlaleni xo hisa xa Okinawa hambi ku ri ku fika eswihlaleni swa Ishigaki ekusuhi na Taiwan, ku nga mpfhuka wa kwalomu ka 3000 wa tikhilomitara.

Kutani, hi 1963, ndzi rhamberiwe ku ya eka khoso ya khume ra tin’hweti ya Xikolo xa Gilead eBethele ya le Brooklyn. Hi nkarhi wa khoso leyi, Makwerhu Knorr u kandziyise nkoka wa ku va ni langutelo lerinene ehenhleni ka swiavelo swa mintirho. U vule leswaku ku basisa swihambukelo i xiavelo xa nkoka ku fana ni ku tirha ehofisini. U vule leswaku loko swihambukelo swi nga basanga, ndyangu hinkwawo wa Bethele ni ntirho wa wona swi ta khumbeka. Endzhaku, xiavelo xin’wana xa ntirho wa mina eBethele ya le Japani a ku ri ku basisa swihambukelo, naswona a ndzi yi rivalanga ndzayo yoleyo.

Endzhaku ka loko ndzi tlhelele eJapani, ndzi tlhele ndzi averiwa entirhweni wa ku famba-famba. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, hi 1966, ndzi tekane na Junko Iwasaki, phayona ro hlawuleka leri a ri tirha edorobeni ra Matsue. Lloyd Barry, loyi hi nkarhi wolowo a ri mulanguteri wa rhavi ra le Japani, u nyikele nkulumo ya mucato leyi kufumetaka mbilu. Endzhaku ka sweswo Junko u tirhe na mina entirhweni wo famba-famba.

Xiavelo xa mina xi cince hi 1968 loko ndzi vitaneriwa ehofisini ya rhavi eTokyo leswaku ndzi ya endla ntirho wa vuhundzuluxeri. Hikwalaho ka ku pfumaleka ka tikamara, a ndzi tirha ndzi ri karhi ndzi tshama eSumida Ward, eTokyo, naswona Junko yena a ri phayona ro hlawuleka evandlheni ra kwalaho. Hi nkarhi lowu, a ku laveka miako leyikulwanyana ya rhavi. Hikwalaho, hi 1970 ku xaviwe ndhawu eNumazu, ekusuhi ni Ntshava ya Fuji. Ku akiwe fektri ya swithezi swinharhu ni ndhawu yo tshama eka yona. Loko ntirho wo aka wu nga si sungula, tindlu to hlayanyana endhawini yoleyo a ti tirhiseriwa Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo, lexi nyikelaka ndzetelo eka valanguteri va vandlha. Ndzi ve ni lunghelo ra ku dyondzisa exikolweni lexi, naswona Junko a lunghiselela swichudeni swakudya. A swi nyanyula ku vona madzana ya vavanuna va Vakreste va kuma ndzetelo wo hlawuleka wa vutirheli.

Ndzhenga wun’wana ndzi kume thelegiramu ya xihatla swinene. Manana a a ri exibedlhele naswona a nga languteriwanga ku hanya. Ndzi khandziye xitimela xa xihatla swinene ndzi ya eNagoya ivi ndzi tsutsumela exibedlhele. Ndzi n’wi kume a titivarile, kambe ndzi hete vusiku hinkwabyo ndzi tshame kwala tlhelo ka mubedo wakwe. Manana u love mixo lowu landzelaka. Loko ndzi tlhelela eNumazu, a ndzi swi kotanga ku sivela mihloti ya mina loko ndzi tsundzuka minkarhi yo nonon’hwa leyi a langutaneke na yona evuton’wini bya yena ni ndlela leyi a ndzi rhandza ha yona. Loko Yehovha a swi rhandza, ndzi ta tlhela ndzi n’wi vona eku pfuxiweni ka vafi.

Hi ku hatlisa hi engetele miako ya hina eNumazu. Hikwalaho ku xaviwe ndhawu leyi nga tihekitara ta nkombo eDorobeni ra Ebina, naswona ku akiwa ka rhavi lerintshwa ku sunguriwe hi 1978. Sweswi ndhawu hinkwayo leyi hi nga na yona laha jarateni yi ni fektri ni miako yo tshama eka yona, kun’we ni Holo ya Tinhlengeletano leyi rhurhelaka vanhu lava tlulaka 2800. Miako leya ha ku engeteriwaka, leyi ku nga miako yo tshama eka yona ya swithezi swa 13, ni muako wa swithezi swa ntlhanu swa ndhawu yo paka mimovha ni ko lunghisela kona, yi hetiwe eku sunguleni ka lembe leri. Ndyangu wa hina wa Bethele sweswi wu lava ku fika eka 530, kambe miako leyi engeteriweke yi ta hi pfumelela ku rhurhela vanhu va kwalomu ka 900.

Swivangelo Swo Tala Swo Tsaka

A swi nyanyula ku vona ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele, ina, ku vona ‘lontsongo a kula a va tiko lera matimba.’ (Esaya 60:22) Ndzi tsundzuka un’wana wa vabuti va mina a ndzi vutisa khale swinene hi 1951, a ku, “Xana ku ni Timbhoni tingani eJapani?”

Ndzi hlamule ndzi ku, “Kwalomu ka 260.”

“Hi teto ntsena?” a vutisa hi rito leri kombisaka ku sola.

Ndzi tsundzuka ndzi ri karhi ndzi tibyela ndzi ku, ‘Swi ta tikomba hi ku famba ka nkarhi leswaku i vanhu vangani lava Yehovha a nga ta va nghenisa evugandzerini byakwe etikweni leri ra Vushinto ni Vubudha.’ Naswona Yehovha u hlamurile! Namuntlha, a ka ha ri na masimu lama nga aviwangiki laha ku faneleke ku chumayeriwa eka wona eJapani, naswona nhlayo ya vagandzeri va ntiyiso se yi tlula 222 000 emavandlheni ya 3800!

Emalembeni ya 44 lama nga hundza ya vutomi bya mina ndzi ri evutirhelini bya nkarhi hinkwawo—32 ya wona ndzi ri ni nsati wa mina la rhandzekaka—a ku ri malembe lama tisaka ntsako swinene. Eka 25 wa malembe wolawo ndzi tirhe eka Ndzawulo ya Vuhundzuluxeri eBethele. Hi September 1979, ndzi tlhele ndzi rhamberiwa ku va xirho xa komiti ya rhavi ra Timbhoni ta Yehovha eJapani.

Ku ve lunghelo ni nkateko leswi ndzi veke ni xiavelo xitsongo xa ku pfuna vanhu lavanene, lava rhandzaka ku rhula leswaku va ta evugandzerini bya Yehovha. Vo tala va endle hilaha ndzi endleke hakona—va tshike ku tinyiketela eka mufumi va ya gandzela Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, Yehovha. Ndza ha ri ni ku navela lokukulu ka ku pfuna van’wana vo tala leswaku va ta etlhelweni ra Yehovha ra ku hlula ni ku kuma vutomi lebyi nga riki na makumu emisaveni leyintshwa ya ku rhula.—Nhlavutelo 22:17.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Dyondzo ya le xikolweni a yi dyondzisa ku gandzela mufumi

[Xihlovo Xa Kona]

The Mainichi Newspapers

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ndzi ri na Makwerhu Franz eNew York

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ndzi ri na nsati wa mina, Junko

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Ndzi ri entirhweni eka Ndzawulo ya Vuhundzuluxeri