I Yini Lexi Hoxeke Hi Ku Rhandza Mali?

PAUL na Mary a va ri na xitolo lexikulu endhawini yin’wana ya Vantima leyi nga evuswetini.a Va ve ni mali yo tala hi ku tirha hi matimba vusiku na nhlikanhi. Hi ku famba ka nkarhi Mary a a tiva ku tinyungubyisa hi yindlu yakwe leyintshwa leyikulu leyi teleke hi nhundzu ya vulovolovo. Paul yena, a famba hi movha wa manyunyu.

Siku rin’wana Paul u teriwe hi ntlawa lowu a wu lwisana ni hulumendhe. Va n’wi byele leswaku: “Hi lava leswaku bindzu ra wena ri humesa R250 hi n’hweti leswaku u seketela vandla ra hina.” Hikwalaho ka leswi a a va nga lavi ku teka tlhelo eka mpfilumpfilu wa tipolitiki, Paul na Mary va ale hi xivindzi. Hikwalaho ka vukala-tlhelo bya vona, a ku anakanyiwa leswaku hulumendhe a yi va seketela hi timali. Eka mahelo-vhiki man’wana, loko Paul na Mary va ha ye edorobeni, xitolo xa vona xi tshoviwile ivi va yiveriwa, ivi movha wa vona ni yindlu ya vona yo saseka swi hisiwa.

I mhaka yo vavisa hakunene, kambe xana hi nga dyondza swo karhi eka yona? Vo tala lava va nga tirha hi matimba leswaku va fuma va nga ha va va nga si weriwa hi khombo ra ku phangeriwa rifuwo ra vona, kambe ku vuriwa yini hi swa nkarhi lowu taka? Ha yini Bibele yi vula leswaku “lava va navelaka rifuwo, va wela endzingweni, emintlhan’wini ya ku navela leswo tala leswi nga pfuniki nchumu, ku nga ku navela loku ku dlayisaka vanhu, ni ku va peta ekhombyeni ni le ku loveni”?—1 Timotiya 6:9.

Langutelo Leri Ringaniseriweke Hi Mali

Hi ku ya hi Bibele, Mukreste wa ntiyiso u fanele ku wundla swirho swa ndyangu wa yena leswi languteke yena hi swilo swa nyama. Minkarhi yin’wana swiyimo swo tanihi ku pfumala ntirho kumbe swiphiqo swa rihanyo, swi nga endla leswaku leswi swi nonon’hwa. Hi tlhelo rin’wana, Mukreste la honisaka ku hlayisa ndyangu wa yena hi ku tirhandzela “ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.”—1 Timotiya 5:8.

Eka tindhawu tin’wana ta le makaya, vanhu va hanya hi masimu va tibyalela swakudya swa vona ni ku fuwa swifuwo. Van’wana a va yi tirhisi ngopfu mali, va kuma swo hanya hi swona evuton’wini hi ku cincisa nhundzu na hi ku endla mintirho yo karhi. Hambi swi ri tano, ndlela leyi tolovelekeke swinene leyi vawundli va hlayisaka mindyangu ya vona ha yona i ku tirha ivi va kuma muholo. Va tirhisa mali leyi va yi kumeke leswaku va xava swakudya ni swilo swin’wana leswi swi nga pfunetaka ku hlayisa mindyangu ya vona. Ku engetela kwalaho, mali leyi hlayisiweke hi vutlharhi yi nga ponisa hi ndlela yo karhi hi nkarhi wa ku nonon’hweriwa kumbe wa khombo. Hi xikombiso, yi nga ha tirhiseriwa ku hakelela vutshunguri kumbe ku lunghisa swilo swo karhi leswikulu endlwini ya munhu. Hi yona mhaka leyi Bibele hi ku kongoma yi vulaka leswaku ‘mali ya sirheleta’ ni leswaku “ku kumiwa hikwaŝo hi mali.”—Eklesiasta 7:12; 10:19.

Hikwalaho ka leswi mali yi endlaka swo tala, ku ni khombo ra ku va ni langutelo leri hoxeke hi matimba ya yona. Mukreste u fanele ku xalamukela ku tsana ka yona loko yi ringanisiwa ni swilo swin’wana leswi swi nga swa nkoka. Hi xikombiso, Bibele yi ringanisa nkoka wa mali ni vutlharhi bya Xikwembu, yi ku: “Hikuv̌a munhu o le nḍutini wa v̌utlhari, kukotisa loko a ri nḍutini wa mali; na kona ku tiv̌a ku sasekile hikuv̌a v̌utlhari byi hanyisa la’v̌a nga na byona.” (Eklesiasta 7:12) Xana vutlharhi bya Xikwembu byi tlula nkoka wa mali emhakeni leyi hi ndlela yihi?

Dyondzo Ya Leswi Hundzeke

Swiendlakalo leswi humeleleke le Yerusalema hi lembe ra 66 C.E. swi komba nkoka wa vutlharhi bya Xikwembu ku ri na mali. Endzhaku ka loko Vayuda va le Yerusalema va tlherise mavuthu ya Varhoma, va anakanye leswaku se a va ri ni ku langutela lokunene ka bindzu. Phela, va sungule ku tiendlela mali ya vona vini va tlangela ntshunxeko wa vona lowu a va ha ku wu kuma. Swingwece swa vona a swi kwevetliwe hi Xiheveru, swi ri ni swiga leswi nge “Hikwalaho ka ntshuxeko wa Siyoni” na “Yerusalema la Kwetsimaka.” Lembe rin’wana ni rin’wana lerintshwa, a va endla swingwece leswintshwa swi tsariwe marito lama swi hambanisaka tanihi swa “lembe ra vumbirhi,” “lembe ra vunharhu,” na “lembe ra vumune.” Vayimburi va yimbule ni swingwece swi nga ri swingani leswi nga tsariwa “lembe ra vuntlhanu,” ku nga lembe ra 70 C.E. Xana Vakreste va Vayuda va xiye mali leyintshwa ya Vayuda tanihi mfungho wa ntshunxeko lowu va nga wu tshembaka ni lowu nga khomelelaka?

Doo. Hikuva va hlayise marito ya N’wini wa vona ya vutlharhi. Yesu u tshame a vhumbha hi ku rhendzela ka Varhoma loku ku nga humelela hi 66 C.E. U tsundzuxe valandzeri vakwe leswaku loko sweswo swi humelela, va fanele ku ‘huma eYerusalema.’ (Luka 21:20-22) Matimu ma kombisa kahle leswaku Vakreste va Vayuda va endlise sweswo. Swi le rivaleni leswaku a va tiyimisele ku lahlekeriwa hi nhundzu, rifuwo ni mintirho ya bindzu loko va suka eYerusalema. Endzhaku ka mune wa malembe, mavuthu ya Varhoma ma tlhele ma vuya ivi ma hlasela muti.

Hi ku ya hi mbhoni leyi swi voneke hi mahlo, n’wamatimu Josephus, “a ku ri na nsuku wo tala eMutini.” Kambe mali leyo tala a yi nga ta ponisa Yerusalema eka ndlala leyi a yi hambeta “yi kula” ni ku “herisa mindyangu hi ku helela.” Vaaki van’wana va mite swingwece swa nsuku ivi va ringeta ku baleka emutini. Kambe valala va vona va va dlayile, va va handzula makhwiri leswaku va kota ku humesa mali. Josephus wa hlamusela, “eka lava a va fuwile, ku baleka eMutini a swi ri na khombo ku fana ni ku tshama kona; hikuva hikwalaho ka leswi a va baleka, vavanuna vo tala va dlayeriwe mali ya vona.”

Ku nga si hela tin’hweti ta tsevu endzhaku ka loko nhlaselo wu sungurile, Yerusalema wu lovisiwile, naswona vaaki lava tlulaka miliyoni va dlawe hi ndlala, ntungu ni tlhari. Ku rhandza mali swi endle vo tala swihunguki, swi endla leswaku va lovisiwa kasi ku tirhisa marito ya vutlharhi swi pfune Vakreste va Vayuda leswaku va baleka.

Xexo a hi xiendlo xi ri xoxe ematin’wini laha mali yi nga tsandzeka ku ponisa vanhu hi nkarhi wa khombo. Vona ndlela leyi ku rhandza mali swi nga vaka hosi yo biha ha kona! (Matewu 6:24) Ku tlula kwalaho, nakambe swi nga ha ku tekela ntsako lowu u nga na wona sweswi.

Mintsako Leyi Mali Yi Tsandzekaka Ku Yi Tisa

Ku khomeka swinene hi ku navela ku fuwa swi nga sivela munhu ku kuma mintsako yo tala leyi yi nga laviki mali yo tala. Hi xikombiso, xiya vuxaka lebyi tsakisaka bya ndyangu, vanghana va ntiyiso, swihlamariso swa ntumbuluko, ku pela ka dyambu loku kokaka mahlo, ku duma ka tilo loku tsakisaka, matilo lama teleke hi tinyeleti, ku tlanga ka swiharhi, kumbe swiluva ni mirhi leswi nga ekhwatini leri nga thyakisiwangiki.

I ntiyiso, vanhu van’wana lava fuweke va ni nkarhi wo tala wo tiphina hi swilo leswi swi nga laha henhla, kambe vo tala va vona va khomeke ngopfu hi ku lava ku hlayisa kumbe ku engetela rifuwo ra vona. Swi nga twala swi hlamarisa, kambe hakanyingi hambi ku ri lava va nga ni nkarhi va wu pfumala ntsako. Leswi swi hlamarisa vakambisisi va manguva lawa. Thomas Wiseman ebukwini ya yena leyi nge The Money Motive—A Study of an Obsession wa vutisa: “Xana hi ta wu hlamuserisa ku yini ntiyiso wa leswaku nchumu lowu wu laviwaka ngopfu hi vanhu vo tala, ni lowu ku tshemberiwaka eka wona tanihi nchumu lowu wu nga lulamisaka hinkwaswo, loko wu kumiwile wu fanele wu va ni mimbuyelo yo hambana-hambana leyi katsaka tingana ni leyi yisaka eka makhombo lamakulu?”

Nchumu wun’wana lowu nga kayerisaka munhu la fuweke ntsako i ku tsandzeka ku tiva leswaku xana vanghana va yena va ntiyiso hi vahi. Hosi Solomoni la fuweke u xiye leswaku “loko šuma ši anḍa, na v̌ona lav̌a ši dyaka v̌a anḍa.” (Eklesiasta 5:11) Vanhu vo tala lava fuweke nakambe va tokota mivilelo loko va ringeta ku hlayisa kumbe ku engetela rifuwo ra vona. Hakanyingi vurhongo a byi khomi. Bibele ya hlamusela: “V̌urongo bya munhu l’a tiraka bya nanḍiha, hambi a dya ngopfu, hambi a dya ŝiṭanana; kambe ku šura ka mufuwi a ku ṅwi nyiki v̌urongo.”—Eklesiasta 5:12.

Ku rhandza mali swi nga onha vuxaka bya ndyangu ni vanghana, hikuva swi nga ha ringela munhu eka swiendlo swa ku nga tshembeki ni vugevenga. Hakanyingi lava rhandzaka mali va hundzukela eku gembuleni. Lexi khomisaka gome, hi leswaku ku navela ku tlhela u gembula kan’we ntsena swi nghenisa vo tala exikweletini. N’anga yin’wana ya miehleketo ya le Afrika Dzonga yi te: “Hi nkarhi lowu va taka eka mina ha wona, [vanhu lava se va nga wela eku naveleni ka ku gembula] va va va ri exiyin’weni xo biha swinene lerova a va ha koti ku tlhelela endzhaku, va lahlekeriwe hi mintirho, mabindzu, makaya, naswona hakanyingi mindyangu ya vona yi va sukerile.” Mawaku ndlela leyi xitsundzuxo xa Bibele xi nga ntiyiso ha yona: “Munhu l’a ṭhembekaka o fuwele mikateko, kambe l’a nav̌elaka ku fuwa hi ku hatlisa, a nga ka a nga pfumali nanḍu.”—Swivuriso 28:20.

“Ri Ta Mila Timpapa, Ri Haha eHenhla”

Xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku ku rhandza mali swi va ni khombo i mhaka ya leswi tihulumendhe ta vanhu ti tsandzekaka ku tirhisana kumbe ku endla leswaku xiyimo xa mali xi va ni ntikelo lowu fanaka emisaveni hinkwayo; nakambe ti tsandzeka ku sivela ku wa ka ikhonomi, ku pfumaleka ka mintirho ni ku wa ka makete wa swa timali. Vukanganyisi, ku yiva ni ku hunguteka ka nkoka wa mali na swona swi seketela ntiyiso wa marito lama huhuteriweke lama nge: “U nga tikarati ku hlengeleta rifuwo, ṭhika ku anakanya rona. U ŝi langutela yini leŝi hunḍaka? Rifuwo ri ta mila timpapa, ri haha e henhla kukotisa gama.”—Swivuriso 23:4, 5.

Ku hunguteka ka nkoka wa mali. Xiphiqo xolexo kahle-kahle a hi xa matiko lama sweleke ntsena. Eku sunguleni ka lembe xidzana leri, ku hunguteka ka nkoka wa mali ku ye emahlweni ku xanisa matiko lama hluvukeke ya le Yuropa xikarhi. Hi xikombiso, emahlweni ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, maraka ya le Jarimani a yi ringana ni cheleni ya le Britain, ni frenk ya le Furwa kumbe ni lira ya le Italy. Endzhaku ka khume ra malembe, cheleni, frenk na lira a swi ringana ni kwalomu ka timaraka ta 1 000 000 000 000. Xana ku hunguteka lokukulu ka nkoka wa mali ku va khumbisa ku yini vanhu lava nga ematikweni lama fuweke? Adam Fergusson ebukwini yakwe leyi nge When Money Dies u tsarile: “Loko leswi humeleleke eku hluriweni ka Mimfumo ya le Xikarhi hi va-1920 swi tirhisiwa tanihi xikombiso, kutani ke, [ku wa ka swa timali] ku vanga makwanga, madzolonga, ku pfumaleka ka ntsako ni rivengo, leswi vangiwaka ngopfu hi ku chava, lerova ku hava tiko leri nga ta sala ri nga khumbekanga.”

Hi 1923, Jarimani ri hundzule ntikelo wa mali ya rona hi ku suselela matandza ya 12 lerova 1 000 000 000 000 wa timaraka ta khale ti ringana ni maraka leyintshwa. Ku hundzuka loku ku yimise ku hunguteka ka nkoka wa mali kambe ku ve ni mimbuyelo yin’wana leyi onhaka swinene. Fergusson wa hlamusela: “Ku lulamisiwa ka ntikelo wa mali, loku ku nga siya vo tala va ri evuswetini, ku dlayise timiliyoni to tala, ku herisa mintshembo ya timiliyoni tin’wana, hi ndlela leyi nga riki erivaleni swi endla leswaku misava hinkwayo yi wela eka khombo lerikulu.” Swi tikomba onge “khombo lerikulu” leri mutsari a a anakanya ha rona a ku ri ku sungula ka Vunazi ni Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.

Timhaka toleto letikulu ta leswaku mali leyi nga etibankini yi tsandzeke ku pfuna vo tala enkarhini lowu hundzeke ti fanele ti va xitsundzuxo lexinene eminkarhini leyi ya ku tsekatseka ka ikhonomi ya misava hinkwayo. N’wana wa Xikwembu hi yexe u tsundzuxe leswaku mali yi ta tsandzeka ku endla swin’wana, leswi hakunene swi veke tano hi minkarhi yo tala. (Luka 16:9) Kambe mali yi ta tsandzeka hi ndlela leyikulu ni leyi hangalakeke loko Yehovha Xikwembu a avanyisa misava leyi yo biha. “Rifuwo a ri pfuni ntšhumu e sikwini ra v̌ukari, kambe ku lulama ku lwela munhu e ku feni.”—Swivuriso 11:4.

Xisweswo, vona ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona, leswaku un’wana ni un’wana wa hina a lwela ku tshama a ri ni xiyimo lexinene ni Vanghana va hina va ntiyiso, Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste!

Xihlovo Xa Ntsako Lowu Khomelelaka

Paul na Mary, lava boxiweke eku sunguleni, a va ri Timbhoni ta Yehovha. Hi malembe yo tala va hlanganyele entirhweni wo vula evhangeli nkarhi hinkwawo. Hambi swi ri tano, hikwalaho ka ku navela ka vona rifuwo va tshike ku hlanganyela minhlangano ya Vukreste evandlheni, naswona va tshike ku avelana ripfumelo ra vona evutirhelini bya le rivaleni. Kambe va pfukile evurhongweni bya moya. Endzhaku ka loko a phangeriwile naswona yindlu ya yena yi onhiwile, Mary u te: “Sweswi ndza swi vona leswaku i vuhunguki ku heta nkarhi ni matimba ya mina hinkwawo ndzi lava nchumu lowu wu nga ta nyamalala hi timinete ti nga ri tingani.” Lexi tsakisaka, mpatswa lowu wu dyondze dyondzo nkarhi wa ha ri kona. Ina, khombo lerikulu leri vangiwaka hi ku rhandza mali i ku dlaya vuxaka lebyinene lebyi munhu a nga na byona na Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste. Xana hi nga va ni ntshembo wa ku pona makumu ya misava leyi yo homboloka hi nghena emisaveni leyi tshembisiweke ya ku lulama, handle ka Vanghana lava?—Matewu 6:19-21, 31-34; 2 Petro 3:13.

Kutani ke, ku nga khathariseki leswaku xana u tivona u fuwile kumbe u ri xisiwana, tivonele eka ku rhandza mali. Tirhela ku kuma ni ku hlayisa rifuwo lerikulu—xiyimo lexi amukelekaka eka Yehovha Xikwembu. Leswi u nga swi endla hi ku hambeta u nyikela nyingiso eka xirhambo xa xihatla: “Moya ni Mutekiwa va ri: ‘Tana!’ Ni loyi a swi twaka a a vule a ku: ‘Tana!’ Loyi a nga ni torha a a te; ni loyi a swi navelaka a a nwe mati ya vutomi a nga hakeli.”—Nhlavutelo 22:17.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 8, 9]

Matlhelo hamambirhi ya xingwece lexi endliweke hi nkarhi wa ku lwa ka Vayuda ma tsariwe “lembe ra vumbirhi”

[Xihlovo Xa Kona]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.