“Hi Mina Loyi! Ndzi Rhume”

HI KU VULA KA WILFRED JOHN

Masocha lama nga varindzi, lama hlomeke ya le Burma ma hi hlasele hi matlhelo mambirhi. Ma hlome hi mabanga ni swibamu swi lunghekile, va nghene ematini lawa a ma fika emasengeni ya vona ivi va hi rhendzela ehansi ka buloho ra pato.

MINA ni munghana wa mina a hi chuhile. Kasi a ku endleka yini? Hambi leswi ririmi ra kona a hi nga ri twisisi, hi hatlise hi swi vona leswaku—hi khomiwile. A hi tibohe hi mathawula ntsena eswisutini, ivi hi tekiwa hi nga byeriwanga, hi ya emaphoriseni ya le kusuhi ivi hi fokisiwa hi murhangeri la vulavulaka Xinghezi.

A ku ri 1941, eka nyimpi ya vumbirhi ya misava, naswona a ku ehleketiwa leswaku hi vapfukeri va tiko. Endzhaku ko va hlamusela ntirho wa hina wa Vukreste wo chumayela hi ndlela leyi nga enerisa murhangeri yoloye, u hi byele leswaku hi ni nkateko leswi hi nga huma ha ha hanya. U te, vo tala lava soriwaka va duvuriwile, va nga vutisiwi swivutiso. Hi khense Yehovha ivi hi yingisa xitsundzuxo xa murhangeri xa leswaku hi nga tlangeli emabulohweni nkarhi lowu taka.

Xana hi nghenise ku yini eka xiyimo xexo le Burma (laha sweswi ku nga Myanmar)? Sweswi ndzi lava ku mi rungulela vutomi bya mina.

Nhlawulo Lowu Endliweke Khale

Ndzi velekiwe le Wales hi 1917 naswona loko ndzi ri ni malembe ya tsevu ndzi rhurhe ni vatswari va mina ni buti wa mina hi ya le New Zealand, lomu ndzi nga kulela kona epurasini ra tatana ro humesa ntswamba. Siku rin’wana u vuye ekaya a tamele nyandza ya tibuku leti a nga ti xava exitolo xa tibuku leti tirhisiweke. Exikarhi ka tona a ku ri ni tivholumo timbirhi leti nge Studies in the Scriptures, leti humesiweke hi Watch Tower Bible and Tract Society. Ti ve nhundzu ya nkoka swinene eka mana wa mina, naswona ku fana ni mana wa Timotiya, Yunika, u ndzi endle ndzi navela ku tirhisa vuntshwa bya mina ndzi tirhela timhaka ta Mfumo wa Yehovha.—2 Timotiya 1:5.

Hi 1937 a ndzi langutane ni minhlawulo yimbirhi: ku fambisa purasi ra ntswamba ra tatana kumbe ku vula eka Yehovha hi laha muprofeta wa Xikwembu Esaya a nga vula ha kona, “Hi mina loyi! Ndzi rhume.” (Esaya 6:8, NW) A ndzi ri muntshwa ndzi hanyile, naswona ndzi nga ri na vutihlamuleri byin’wana. A ndzi byi twile vutomi bya le purasini naswona ndzi byi tsakerile. Hi hala ntlhelo, a ndzi nga ri na ntokoto tanihi mutirheli wa nkarhi hinkwawo kumbe phayona. Ndzi nga hlawula yini—ku tirha epurasini kumbe ku va phayona?

Swivulavuri swa le hofisini ya rhavi ra Timbhoni ta Yehovha ra le Australia swi ve xihlovo xa xikhutazo. Va endzele ndhawu ya hina le New Zealand ivi va ndzi khongotela leswaku ndzi tirhisa nkarhi wa mina wa vuntshwa ndzi tirhela Xikwembu. (Eklesiasta 12:1) Ndzi bule ni vatswari va mina hi mhaka leyi, kutani va pfumelelane na yona mhaka ya ku rhangisa ku rhandza ka Xikwembu. Nakambe ndzi ehlekete hi marito ya Yesu Kreste eka Dyondzo yakwe ya le Ntshaveni: “Rhangani mi tilavela Mfumo wa [Xikwembu] ni ku lulama ka [xo]na, kutani sweswo hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona.”—Matewu 6:33.

Ndzi swi kotile ku hlawula! Tanihi leswi a ku nga ri na rhavi ra Timbhoni ta Yehovha le New Zealand hi nkarhi wolowo, ndzi rhamberiwe ku ya tirha erhavini ra le Australia le Sydney. Xisweswo, hi 1937, ndzi khandziye xikepe ndzi ya le Australia leswaku ndzi ya va mutirheli wa nkarhi hinkwawo wa Yehovha Xikwembu.

‘Hi xihi xiavelo lexi a ndzi ta xi kuma?’ Ndzi tivutisile. Hambi swi ri tano, a swi vula yini swona? Kahle-kahle, a ndzi byele Yehovha ndzi ku, ‘Hi mina loyi. Ndzi tirhise lomu u lavaka kona.’ Ku ringana malembe mambirhi ndzi pfune ku endla tigramafoni ta ku tlanga tinkulumo ta Bibele leti rhekhoderiweke vini va miti, leti a ti tirhisiwa hi Timbhoni ta Yehovha enkarhini wolowo. Hambi swi ri tano, ndzetelo wa mina lowukulu erhavini rero a ku ri ntirho wa swivandla leswi tshamaka ni tibuku.

Ku Ya Le Singapore

Hi 1939, ndzi kume xiavelo xo ya le Vuxa Mpfungwe—leswaku ndzi ya tirha eka xivandla xo hlayisa nhundzu ya Sosayiti le Singapore. Xivandla lexi a xi ri ntsindza wo amukela tibuku leti taka hi swikepe ti huma hi le Australia, Britain ni le United States leti yaka ematikweni yo tala ya le Asia.

Singapore a ku ri doroba ra tindzimi to tala lomu a ku hlangane tinxaka ta le Vuxeni ni ta le Yuropa. Ririmi ra Ximalay a ku tirhisiwa rona ngopfu eku vulavuleni, naswona leswaku hi kota ku chumayela hi yindlu na yindlu, hina va matiko mambe a hi fanele ku ri dyondza. A hi ri na leswi a swi vitaniwa makhadi ya vumbhoni, hi tindzimi to tala. A ma tsariwe rungula ra Mfumo ro koma.

Ndzi sungule hi ku hlaya khadi ra vumbhoni ra Ximalay ndzi ri tiva hi mbilu ivi hakatsongo-tsongo ndzi kurisa vutivi bya mina bya ririmi. Nakambe a hi rhwala tibuku ta Bibele hi tindzimi tin’wana to tala. Hi xikombiso, eka vaaki va le Indiya, a hi ri ni tibuku ta Xibengali, Xigujarati, Xihindi, Ximalayalam, Xitamili ni Xiurdu. A ndzo sungula ku hlangana ni vanhu va tindzimi to tarisa xileswi.

Ndza ha xi tsundzuka kahle xitiviso lexi chavisaka xa September 1939, xa ku sunguriwa ka nyimpi le Yuropa. Hi tivutisile, ‘Xana yi ta kula ivi yi khumba Vuxa Mpfungwe?’ Eka mina a ku vonaka ku ri ku sungula ka Armagedoni—a ndzi ehleketa leswaku i nkarhi wa kona! Ndzi titwe ndzi enerisekile hi leswi a ndzi tirhisa vuntshwa bya mina kahle ni hi mfanelo.

Loko ndzi ri karhi ndzi endla ntirho wa mina evuhlayiselweni bya tibuku, a ndzi hlanganyela hi xitalo eminhlanganweni ya vandlha ni le vutirhelini bya nsimu. A ku fambisiwa tidyondzo ta Bibele, naswona vanhu van’wana va yingisile, va nghenela ni nkhuvulo wa mati. Va yisiwe eribuweni ra le kusuhi ivi va nyuperisiwa ematini yo kufumela ya hlaluko ra Singapore. Hi vuye hi ehleketa ni ku khoma nhlengeletano, ivi hi hangalasa swirhambo eka vanhu lava tsakelaka hi vuxiyaxiya. Lexi xi nga hi tsakisa, 25 wa vona va tile eka nhlengeletano leyi a hi ehleketa leswaku hi yona yo hetelela ku nga si fika Armagedoni.

Ku vulavurisana exikarhi ka marhavi ya Sosayiti a ku tsemiwile hi mhaka ya nyimpi. Hi xikombiso, vuhlayiselo bya hina bya tibuku bya le Singapore, byi kume xitiviso xo koma xa leswaku maphayona manharhu ya le Jarimani a ma fanele ku fika le Singapore nkarhi wun’wana hi xikepe lexi nga tiviwiki va ya eka xiavelo lexi va nga xi tiviki. Endzhaku ka mavhikinyana va fikile ivi va tshama na hina ku ringana tiawara ta khume leti tsakisaka. Hambi leswi ririmi a ri karhata, hi swi kotile ku twisisa leswaku lomu va averiweke kona hi le Shanghai.

Xiavelo Xa Mina Le Shanghai

Endzhaku ka lembe na mina ndzi kume xiavelo xo ya tirha le Shanghai. A ndzi nga nyikiwanga adirese ya xitarata, a ndzi ri ni nomboro ya hofisi ya poso ntsena. Endzhaku ko vutisisiwa le hofisini ya poso, ndzi swi kotile ku tiviwa kahle ivi ndzi nyikiwa adirese ya muako wa Sosayiti. Hambi swi ri tano, muaki wa Muchayina u ndzi byele leswaku rhavi ri rhurhisiwile naswona a ku na adirese leyi va nga ndzi nyikaka yona.

‘Kutani sweswi ndzi ta endla yini?’ Ndzi tivutisile. Ndzi endle xikhongelo ndzi kombela ku kongomisiwa. Loko ndzi languta le henhla, ndzi vone vavanuna vanharhu, a va lehilenyana ku tlula vanhu van’wana lava famba-fambaka naswona nghohe ya vona a yi ri yin’wana. A va fana swinene ni Majarimani manharhu lama hundzeke hi le Singapore va tshama tiawara ti nga ri tingani, siku leriyani. Hi loko hi ku hatlisa ndzi yima endleleni leyi a va famba ka yona.

Ndzi tilumalumile hi ku nyanyuka ndzi ku: “Ndzi kombela ku khomeriwa.” Va yimile ivi va ndzi languta hi ku hlamala. Ndzi vutisile: “Singapore. Timbhoni ta Yehovha. Ma ha ndzi tsundzuka?”

Endzhaku ka xinkarhana, va hlamurile va ku: “Ja! Ja! Ja!” Hi angarhana ivi ndzi huma mihloti ya ntsako. Exikarhi ka timiliyoni ta vanhu, swi endlekise ku yini leswaku vavanuna volavo vanharhu va hundza kwalaho hi nkarhi wolowo? Hi loko ndzi vula marito lawa: “Ndza ku khensa, Yehovha.” Mina ni mindyangu yinharhu ya Machayina, Majarimani manharhu, a ku ri hina ntsena Timbhoni hi nkarhi wolowo le Shanghai.

Ku Ya Le Hong Kong Kutani Ndzi Ya Ni Le Burma

Endzhaku ko tirha le Shanghai tin’hwetinyana, ndzi averiwe le Hong Kong. Loko loyi a a ta va munghana wa mina wa phayona wo huma hi le Australia a hluleke ku fika, a ndzi ri swanga, a ku ri mina ntsena Mbhoni eka koloni leyi. Nakambe, a ndzi fanele ku titsundzuxa leswaku ndzi byele Yehovha ndzi ku, “Hi mina loyi! Ndzi rhume.”

Ntirho wa mina ngopfu-ngopfu a wu talele eka vanhu va Machayina lava vulavulaka Xinghezi, kambe a swi ndzi tikela ku nghena etigedeni ta vaaki, hikuva vatirhi lava a va yima kona, a va vulavula Xichayina ntsena. Kutani ndzi dyondzenyana Xichayina hi swindzin’wana swimbirhi leswi tirhisiwaka ngopfu. Ivi ndzi humelela! A ndzi ya eka varindzi lava tirhaka, ndzi humesa khadi ra mina ra ntirho, ndzi dlambadlamba Xichayina, naswona hakayingi a ndzi nghenisiwa.

Siku rin’wana loko ndzi endzele xikolo, ndzi tirhise mukhuva lowu ndzi ringeta ku vulavula ni nhloko ya xikolo. Mudyondzisi lontsongo u hlangane na mina enyangweni. Ndzi n’wi landzelerile eka titlilasi to hlayanyana, ndzi vona vana va tlakusa mavoko va komba xichavo, naswona a ndzi lunghekele ku hlangana ni nhloko ya xikolo. Mudyondzisi u gongondzile, a pfula nyangwa, a tlhelela endzhaku ivi a ndzi nghenisa. Lexi nga ndzi hlamarisa, u ndzi yise exihambukelweni! Onge Xichayina xa mina a xi nga twisisiwanga, naswona hi ku ya hi marito lama vuriweke hi nhloko ya xikolo endzhaku, a ndzi tekiwa tanihi mukamberi wa tiphayiphi ni nkululo.

Endzhaku ko tirha tiawara ta mune, ndzi tivisiwe hi maphorisa ya le Hong Kong leswaku ntirho wa hina wo chumayela wu yirisiwile ni leswaku a ndzi fanele ku wu tshika kumbe ndzi yisiwa ka tiko rin’wana. Ndzi hlawule ku yisiwa eka tiko rin’wana tanihi leswi ku chumayela a swa ha koteka eka matiko man’wana. Loko ndza ha ri le Hong Kong, ndzi fambise tibuku ta 462 naswona ndzi pfune van’wana vambirhi ku hlanganyela evutirhelini.

Ku suka le Hong Kong ndzi averiwe le Burma. Ndzi fike ndzi phayona ndzi tlhela ndzi pfuna entirhweni wa vuhlayiselo bya nhundzu le Rangoon (laha sweswi ku nga Yangon). Ntokoto wun’wana lowu tsakisaka a ku ri ku chumayela le madorobeni ni le mitini leyi hangalakeke endleleni leyikulu leyi taka hi le Rangoon yi ya le Mandalay, yi ya fika edorobeni ra Lashio endzilakaneni wa Chayina. Mina ni munghana wa mina wa phayona a hi tirha ngopfu eka vaaki lava vulavulaka Xinghezi, hi kuma swikhokhelo swa madzana swa Consolation (leyi sweswi ku nga magazini wa Xalamuka!). Mhaka ya kona, pato leri lerikulu leri humaka le Rangoon ri ya le Mandalay a ri ta vitaniwa Pato ra Burma, ndlela leyi swilo swa nyimpi swa le Amerika a swi rhumeriwa ha yona swi ya le China.

Ku famba eritshurini lerikulu hakanyingi a swi hi endla hi lava ku hlamba. Leswi swi hi nghenise eka xiendlakalo lexi hlamuseriweke eku sunguleni, xo khomiwa loko hi ri karhi hi hlamba enambyeni ehansi ka buloho. Endzhakunyana ka sweswo nyimpi ni vuvabyi swi hi vangele ku tlhelela le Rangoon. Ndzi kote ku tshama le Burma ku fikela hi 1943, loko nyimpi leyi andzaka yi ndzi endle ndzi boheka ku vuyela le Australia.

Ku Vuyela Le Australia

Enkarhini wolowo, mintirho ya Timbhoni ta Yehovha a yi yirisiwile le Australia. Hambi swi ri tano, ku yirisiwa ku herisiwile hi ku hatlisa, kutani eku heteleleni ndzi tlhele ndzi rhambiwa ku ya tirha ehofisini ya rhavi. Endzhaku, hi 1947, ndzi teke Betty Moss, loyi a a tirha erhavini ra Sosayiti le Australia. Tatana ni mana wa Betty a va ri maphayona, kutani va khutaze yena ni buti wakwe Bill leswaku va endla vuphayona byi va ntirho-vutomi wa vona. Betty u sungule ku phayona hi siku leri a nga tshika ha rona xikolo loko a ri ni malembe ya 14. Ndzi vone onge hi ta tirha kahle swin’we, hikuva na yena u byele Yehovha a ku, “Hi mina loyi! Ndzi rhume.”

Endzhaku ka lembe se hi tekanile, ndzi vitaniwe ku ya tirha eka ntirho wa xifundzha, ndzi endzela mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha. Ku tirha etikweni ra le kule ra Australia a ku ri ntlhontlho lowukulu. Ndhambhi ya mati a yi hamba yi vanga swiphiqo swa ku famba, ngopfu-ngopfu emaribyeni yo rheta. Maxelo ya ximumu a ma fika ni le ka 43 degrees Celsius hi ku hisa endzhutini. Leswi a hi tshama ematendeni, dyambu leri vavulaka ra ximumu a ri hisa ku tlurisa naswona xirhami xa vuxika a xi vuyisa n’wana evukatini.

A swi tsakisa ku tirha tanihi mulanguteri wa muganga hi nkarhi lowu a ku ri ni miganga yimbirhi ntsena le Australia. Donald MacLean a a tirha eka muganga wun’wana kutani mina ndzi tirha eka lowun’wana. Kutani a hi cincana miganga. Swa tsakisa ku hlaya hi mavandlha lawa hi nga tshama hi tirha na wona. Timbewu ta ntiyiso wa Bibele ti mirile ni ku tswala mihandzu hakunene!

Ku Vuyela Lomu Hinkwaswo Swi Sunguleke Kona

Hi 1961, ndzi ve ni lunghelo ro nghena tlilasi yo sungula ya xikolo xa vurhumiwa xa le Gilead endzhaku ka loko xi rhurhele le Brooklyn, New York. Ndzi kume swirhambo swo talanyana swo ya eka xikolo lexi kambe a ndzi swi kotanga hi mhaka ya rihanyo. Eku heleni ka dyondzo ya tin’hweti ta khume, ndzi rhambiwe ku teka New Zealand ri va xiavelo xa mina.

Kutani ku sukela hi January 1962, mina na Betty a hi ri la New Zealand, rin’wana ra matiko ya le kule. Hakanyingi ku vuriwa leswaku i xihlala xo saseka xa Pacific. Hi ku ya hi swa mfumo, a swi tsakisa ku endla ntirho wo langutela xifundzha ni muganga. Eka masiku ya 14 lama hundzeke, ku sukela hi April 1979, a hi tirha ehofisini ya rhavi ya New Zealand.

Mina na Betty sweswi hi le malembeni ya le henhlanyana ka 70, naswona loko ma hlanganisiwa, malembe ya hina ya ntirho wa Mfumo wa nkarhi hinkwawo i 116. Betty u sungule ku phayona hi January 1933 kasi mina ndzi sungule hi April 1937. Hi tale hi ntsako swinene loko hi vona vana ni vatukulu va hina va moya va endla leswi hi nga swi endla loko ha ha ri vatsongo, ku nga ku yingisa ndzayo leyi nga eka Eklesiasta 12:1: “Anakanya Muv̌umbi wa wena hi masiku ya v̌untŝha bya wena.”

Mawaku lunghelo leri hi veke na rona ro tirhisa vutomi bya hina eku chumayeleni ka mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ni ku endla vadyondzisiwa, hi laha Hosi ya hina Yesu Kreste yi leriseke ha kona! (Matewu 24:14; 28:19, 20) Ha tsaka leswi hi nga amukela xirhambo xa Xikwembu hi laha muprofeta Esaya a nga endla ha kona khale koloko, “Hi mina loyi! Ndzi rhume.”