Ku Tirhisa Vutlharhi Malunghana Ni Misava
“Tirhisanani ni va le handle hi ku tlhariha.”—VAKOLOSA 4:5.
1. Xana Vakreste vo sungula a va langutane na yini, naswona i ndzayo yihi leyi Pawulo a yi nyikeke vandlha ra Kolosa?
VAKRESTE vo sungula lava a va tshama emitini ya tiko ra Rhoma, nkarhi na nkarhi a va langutana ni vugandzeri bya swikwembu swa hava, ku lava ntsako hi ndlela leyi thyakeke, mikhuva ni mindhavuko ya vuhedeni. Lava a va tshama le Kolosa, muti wa le vupela-dyambu-xikarhi bya Asia Minor, handle ko kanakana va langutane ni vugandzeri bya xikwembu-kati lexi nga manana ni vungoma bya Vafrigiya lava akeke kona, filosofi ya vuhedeni ya Magriki, ni Vuyuda bya koloni ya Vayuda. Muapostola Pawulo u laye vandlha ra Vukreste ku ‘hambeta ri tirhisa vutlharhi’ eka “va le handle.”—Vakolosa 4:5.
2. Ha yini Timbhoni ta Yehovha namuntlha ti fanele ti tirhisana ni vanhu va le handle hi vutlharhi?
2 Namuntlha, Timbhoni ta Yehovha ti hlangavetana ni swiendlo swo tano swo biha, ni swin’wana swo tala. Hikokwalaho, va fanele va va ni vutlharhi eka vuxaka bya vona ni va le handle ka vandlha ra ntiyiso ra Vukreste. Vanhu vo tala va vukhongeri kumbe va politiki swin’we ni van’wana va va kaneta. Van’wana va vona, hi nhlaselo lowu kongomeke kumbe hakanyingi, hi ku tumbelela, va ringeta ku onha vito lerinene ra Timbhoni ta Yehovha ni ku va vangela rivengo leri nga fanelangiki. Tanihi leswi Vakreste vo sungula a va langutiwa tanihi “mpambukwa” lowu hisekelaka etlhelo ni lowu nga ni khombo, Timbhoni ta Yehovha namuntlha hakanyingi ta vengiwa ni ku hemberiwa.—Mintirho 24:14; 1 Petro 4:4.
Ku Hlula Rivengo
3, 4. (a) Ha yini Vakreste va ntiyiso va nga taka va nga rhandziwi hi misava, kambe hi fanele hi ringeta ku endla yini? (b) Xana mutsari un’wana u tsale yini hi Timbhoni ta Yehovha leti pfaleriweke ekampeni ya nxaniso ya Manazi?
3 Vakreste va ntiyiso a va languteli ku rhandziwa hi misava, leyi hi ku ya hi muapostola Yohane yi nga “le hansi ka matimba ya Lowo biha.” (1 Yohane 5:19) Hambi swi ri tano, Bibele yi khutaza Vakreste ku lwela ku tisa vanhu eka Yehovha ni le vugandzerini byakwe lebyi tengeke. Leswi hi swi endla hi ku veka vumbhoni hi ku kongoma na hi mahanyelo ya hina lamanene. Muapostola Petro u tsarile: “Hanyani hi mukhuva lowo saseka exikarhi ka vamatiko, leswaku loko va tshuka va mi lumbeta, va ku, mi vadyohi, va ta vona mintirho ya n’wina leyo saseka, va dzunisa Xikwembu, hi siku leri xi nga ta ta ha rona.”—1 Petro 2:12.
4 Mutsari Sylvia Salvesen, ebukwini yakwe leyi nge Forgive—But Do Not Forget, u vule leswi mayelana ni vavasati lava nga Timbhoni lava a a ri swin’we na vona ekampeni ya nxaniso ya Manazi: “Lavaya vambirhi, Käthe na Margarethe ni van’wana vo tala, va ndzi pfune ngopfu, ku nga ri hi ripfumelo ra vona ntsena kambe ni hi tindlela tin’wana. Va hi kumele switlakati leswi baseke, swo sungula leswi hi veke na swona, swo ongola timbanga ta hina . . . Hi ku komisa a hi ri exikarhi ka vanhu lava a va hi navelela leswinene, lava a va komba xinghana xa vona hi mintirho.” Mawaku vumbhoni lebyinene swonghasi eka lava “va le handle”!
5, 6. (a) Hi wihi ntirho lowu Kreste a wu endlaka sweswi, naswona hi nga tshuki hi rivala yini? (b) Xana hi fanele hi va languta njhani vanhu va misava naswona ha yini?
5 Hi nga herisa rivengo hi ku hanyisana ni va le handle hi vutlharhi. I ntiyiso, hi hanya enkarhini lowu Hosi ya hina leyi fumaka, Kreste Yesu, a hlawulaka vanhu va matiko, “kukotisa murisi loko a hlawula tinyimpfu exikarhi ka timbuti.” (Matewu 25:32) Kambe u nga tshuki u rivala leswaku Kreste i Muavanyisi; hi yena loyi a vonaka leswaku “tinyimpfu” i vamani ni leswaku “timbuti” i vamani.—Yohane 5:22.
6 Leswi swi fanele ku khumba langutelo ra hina eka lava nga riki xiphemu xa nhlengeletano ya Yehovha. Hi nga ha va languta tanihi vanhu va misava, kambe i xiphemu xa misava ya vanhu leyi “Xikwembu xi [yi rhandzeke] . . . xi ko xi nyika N’wana wa xona la nga un’we, leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka ka yena, a nga lovi, kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.” (Yohane 3:16) Swi antswa ngopfu ku languta vanhu tanihi lava va nga ta va tinyimpfu, ematshan’wini yo gimeta hi leswaku i timbuti. Van’wana lava eku sunguleni a va kaneta ntiyiso sweswi i Timbhoni leti tinyiketeleke. Naswona vo tala va vona va rhange hi ku kokiwa hi musa lowu va kombisiweke wona, va nga si amukela vumbhoni lebyi kongomeke. Hi xikombiso, vona xifaniso eka tluka 18.
I Ku Hiseka, A Hi Nkani
7. Xana mupapa un’wana u phofula xisolo xihi kambe hi nga ha tlakusa xivutiso xihi?
7 Mupapa John Paul wa Vumbirhi u sola mimpambukwa hinkwayo, ngopfu-ngopfu Timbhoni ta Yehovha, a ku: “Ku hiseka ka nkani loku van’wana va lavisisaka swirho leswintshwa ha kona, va famba hi yindlu na yindlu kumbe va yimisa lava hundzaka emakhoneni ya switarata, wolowo i mpambukwa wa vukanganyisi, lowu ringetaka ku tekelela ku hiseka ka vaapostola ni varhumiwa.” Ku nga ha vutisiwa, Loko hina hi ri lava “ringetaka ku tekelela ku hiseka ka vaapostola ni varhumiwa” hi vukanganyisi, ku hiseka ka ntiyiso ka evhangeli ku kumeka kwihi? Entiyisweni a ku kona exikarhi ka Makhatoliki, hambi ku ri eka Maprotestente kumbe swirho swa tikereke ta Orthodox.
8. Hi fanele hi byi endla njhani vumbhoni bya hina bya yindlu na yindlu, naswona vuyelo byi ta va byihi?
8 Hambi swi ri tano, leswaku hi kombisa vunwa bya xihehlo xa ku va ni nkani eku vekeni ka hina vumbhoni hi fanele nkarhi hinkwawo hi va ni musa, xichavo ni ku rhula loko hi tshinelela vanhu. Mudyondzisiwa Yakobo u tsarile: “Exikarhi ka n’wina, ku nga va ni loyi a tlhariheke, la nga ni vutivi: A kombe mintirho ya yena hi mahanyelo ya yena lamanene, lama nga ni vutlhari ni ku titsongahata.” (Yakobo 3:13) Muapostola Pawulo wa hi khongotela leswaku hi “nga lwi.” (Tito 3:2) Hi xikombiso, ematshan’wini yo hatlisela ku kaneta ripfumelo ra munhu loyi u n’wi chumayelaka, hikwalaho ka yini u nga ringeti ku twisisa mianakanyo yakwe? Kutani u byela munhu yoloye mahungu lamanene ya le Bibeleni. Loko hi tshinelela vanhu kahle, ni ku komba xichavo eka lava nga ni ripfumelo leri hambaneke, hi ta va pfuna leswaku va kota ku yingisela, kumbexana va ta wu twisisa nkoka wa rungula ra Bibele. Swi nga ha endleka leswaku van’wana va hundzuka, va “dzunisa Xikwembu.”—1 Petro 2:12.
9. Xana hi nga yi tirhisa njhani ndzayo leyi Pawulo a yi nyikeke (a) eka Vakolosa 4:5? (b) eka Vakolosa 4:6?
9 Muapostola Pawulo u tsundzuxile: “Tirhisanani ni va le handle hi ku tlhariha mi ri karhi mi londzovota nkarhi lowu mi nga na wona.” (Vakolosa 4:5) J. B. Lightfoot loko a hlamusela marito yo hetelela u tsarile: “U nga hundziwi hi nkarhi, wa ku vula ni ku endla leswi swi nga yisaka ndlela ya Xikwembu emahlweni.” (Xiitaliki i xerhu.) Ina, hi fanele hi tshama hi lunghekele ku tirhisa marito ni swiendlo hi nkarhi lowu faneleke. Vutlharhi byo tano byi katsa ku hlawula nkarhi lowu faneleke wa siku, wo endla maendzo yo chumayela. Loko rungula ra hina ri ariwa, xana swi endliwa hi leswaku vanhu a va ri lavi, kumbe i mhaka ya leswi hi endzeke hi nkarhi lowu wu nga riki wunene? Pawulo na yena u tsarile: “Ku vulavula ka n’wina a ku ve lokunene, loku nandzihaka masiku hinkwawo, mi ta tiva hilaha mi fanelaka ku hlamula un’wana ni un’wana hakona.” (Vakolosa 4:6) Leswi swi lava ku ehleketa ka ha ri emahlweni ni ku rhandza vaakelani hi ntiyiso. Nkarhi hinkwawo a hi twariseni rungula ra Mfumo hi vunene.
Ku Xixima Ni “Ku Tilunghisela Ku Tirha Mintirho Hinkwayo Leyinene”
10. (a) Hi yihi ndzayo leyi muapostola Pawulo a yi nyikeke Vakreste lava tshamaka le Kreta? (b) Xana Timbhoni ta Yehovha ti xi veke njhani xikombiso lexinene hi ku landzela ndzayo ya Pawulo?
10 A hi fanelanga hi honisa misinya ya milawu ya Bibele. Hi hala tlhelo, a hi fanelanga hi sihalala eka timhaka leti nga byi khumbiki vutshembeki bya Vukreste. Muapostola Pawulo u tsarile: “Tsundzuxa [Vakreste va le Kreta] ku tiveka ehansi ka tihosi ni tindhuna, hi ku ti yingisa, va tshama va tilunghisela ku tirha mintirho hinkwayo leyinene; va nga tshuki va onha van’wana emavito, kambe va va lavo rhula, va va ni vuxaka, masiku hinkwawo va va ni musa eka vanhu hinkwavo.” (Tito 3:1, 2) Mudyondzi wa Bibele E. F. Scott, malunghana ni ndzimana leyi u tsarile a ku: “Vakreste a va nga fanelanga va yingisa valawuri ntsena, kambe a a va fanele va tilunghisela ni ku tirha mintirho hinkwayo leyinene. Leswi . . . swi vula leswaku, Vakreste va fanele va va xikombiso lexinene hi ku rhandza leswinene. Ku nga ha va ni mindzilo, makhombo, timhangu ta tinxaka-nxaka, laha vaaki hinkwavo lavanene va nga navelaka ku pfuna vaakelani va vona.” Emisaveni hinkwayo ku ve ni timhangu to tala naswona Timbhoni ta Yehovha i van’wana lava rhangeleke ku endla ntirho wo pfuna. Va pfune vamakwavo swin’we ni vanhu va le handle.
11, 12. (a) Xana Vakreste va fanele va tirhisana njhani ni valawuri? (b) Xana ku titsongahata eka valawuri ku katsa yini malunghana ni ku aka Tiholo ta Mfumo?
11 Ndzimana leyi fanaka leyi humaka epapileni ra Pawulo ri ya eka Tito yi tlhela yi kandziyisa nkoka wa ku va ni xichavo eka valawuri. Vakreste lavantshwa lava va yimaka emahlweni ka vaavanyisi hikwalaho ka xiyimo xa vona xa vukala-tlhelo va fanele va tsundzuka ku tirhisana ni va le handle hi vutlharhi. Va nga vumba kumbe ku onha vito lerinene ra vanhu va Yehovha hi ku languteka ka vona, mahanyelo ya vona ni ndlela leyi va vulavurisanaka ha yona ni valawuri vo tano. Va fanele va ‘xixima . . . loyi a faneriwaka hi ku xiximiwa,’ ni ku tihlamulela eka vona hi xichavo lexikulu.—Varhoma 13:1-7; 1 Petro 2:17; 3:15.
12 “Tihosi” ti katsa vatirheli va hulumendhe ya tiko. Tanihi leswi sweswi ku akiwaka Tiholo ta Mfumo to tala swinene, ku tirhisana ni tihosi ta ndhawu a swi papalateki. Hakanyingi vakulu va hlangavetana ni xihlawuhlawu. Kambe ku kumeke leswaku loko vayimeri va vandlha va endla vuxaka lebyinene ni valawuri ni ku khomisana ni huvo yo hlela ya doroba, xihlawuhlawu lexi xi nga herisiwa. Hakanyingi ku nyikeriwa vumbhoni lebyinene eka vanhu lava a va nga tivi swo tala kumbe lava a va nga tivi nchumu hi Timbhoni ta Yehovha ni rungula ra tona.
‘Loko Swi Koteka, Hanyisanani Hi Ku Rhula Ni Vanhu Hinkwavo’
13, 14. Xana Pawulo u va nyike ndzayo yihi Vakreste va le Rhoma, naswona hi nga yi tirhisisa ku yini eka vuxaka bya hina ni va le handle?
13 Pawulo u nyike xitsundzuxo lexi landzelaka eka Vakreste lava a va tshama le Rhoma ra vuhedeni: “Mi nga rihiseli swo biha hi leswo biha, ni ka munhu ni un’we. Ringetani ku endla leswi vanhu hinkwavo va swi vonaka swi ri leswo saseka. Endlani hinkwaswo leswi mi swi kotaka hi tlhelo ra n’wina, ku hanyisana ni vanhu hinkwavo hi ku rhula. Varhandziwa, mi nga tshuki mi tirihisela mi ri n’wina; kambe kendlukelani vukari bya Xikwembu, hikuva ku tsariwile va ku: ‘Ku rihisa i ka mina; hi mina loyi ndzi nga ta rihisela, ku vula [Yehovha].’ Hikokwalaho: ‘Loko nala wa wena a ri ni ndlala, n’wi phamele; loko a ri ni torha, n’wi siyele a nwa; hikuva loko u endlisa sweswo, u ta n’wi khomisa tingana letikulu.’ U nga tshuki u hluriwa hi leswo biha, kambe hlula leswo biha hi leswinene.”—Varhoma 12:17-21.
14 Eku tirhisaneni ka hina ni vanhu va le handle, hina tanihi Vakreste va ntiyiso hi hlangana ni vakaneti, naswona a swi papalateki. Eka ndzimana leyi nga laha henhla, Pawulo u komba leswaku ndlela ya vutlharhi i ku lwela ku hlula nkaneto hi mintirho ya vunene. Ku kotisa makala lama pfurhaka, mintirho leyi ya vunene yi nga hunguta vulala ivi yi endla mukaneti a va ni langutelo lerinene eka vanhu va Yehovha, kumbexana yi pfuxa ni ku tsakela ka yena mahungu lamanene. Loko leswi swi endleka, vubihi byi hluriwa hi leswinene.
15. Xana Vakreste ngopfu-ngopfu va fanele va va ni vukheta rini, leswaku va tirhisana ni va le handle hi vutlharhi?
15 Ku tirhisana ni va le handle hi vutlharhi i swa nkoka, ngopfu-ngopfu eka makaya lawa munghana un’wana wa vukati a nga siki wu amukelaka ntiyiso. Ku yingisa milawu ya Bibele swi tswala vavanuna lava antswaka, vavasati lava antswaka, vatatana lava antswaka, vamanana lava antswaka ni vana lava yingisaka ni lava dyondzaka hi matimba exikolweni. Loyi a nga riki mupfumeri u fanele a kota ku vona nkucetelo lowu tengeke wa milawu ya Bibele eka mupfumeri. Xisweswo, van’wana “va nga kokiwa hi mahanyelo” ya swirho swa ndyangu leswi tinyiketeleke.—1 Petro 3:1, 2.
‘Ku Endlela Vanhu Hinkwavo Leswinene’
16, 17. (a) Xana Xikwembu xi tsakisiwa hi magandzelo wahi? (b) Xana hi fanele hi “endla leswinene” hi ndlela yihi eka vamakwerhu ni le ka va le handle?
16 Xilo lexikulu lexi hi nga xi endlelaka muakelani wa hina, i ku n’wi tisela rungula ra vutomi ni ku n’wi dyondzisa ndlela yo kuma ku rivaleriwa hi Yehovha, ha Yesu Kreste. (Varhoma 5:8-11) Hikwalaho muapostola Pawulo wa hi byela: “A hi humeseni magandzelo masiku hinkwawo ha yena Yesu, hi dzunisa Xikwembu ha wona, hi ri karhi hi vonga vito ra xona hi marito lama humaka emilon’weni ya hina.” (Vaheveru 13:15) Pawulo wa tlhandlekela: “Mi nga rivali ku endla leswinene ni ku pambulela van’wana leswi mi nga na swona, hikuva magandzelo lawa hi wona lama tsakisaka Xikwembu.” (Vaheveru 13:16) Ku engetela eka vumbhoni bya hina bya le rivaleni, hi nga rivali “ku endla leswinene.” Ku vumba xiphemu lexikulu xa magandzelo lawa Xikwembu xi tsakisiwaka hi wona.
17 Hi ntolovelo, hi endla leswinene eka vamakwerhu va moya, lava va nga ha vaka va pfumala emintlhavekweni, emoyeni, emirini kumbe hi tlhelo ra swilo leswi vonakaka. Pawulo u kombise leswi loko a tsarile a ku: “Minkarhi hinkwayo loko swi koteka, a hi endleleni vanhu hinkwavo leswinene, ngopfu-ngopfu va ndyangu wa lava pfumeleke.” (Vagalatiya 6:10; Yakobo 2:15, 16) Hambi swi ri tano, hi nga tshuki hi rivala marito lama nge, “A hi endleleni vanhu hinkwavo leswinene.” Ku endla leswinene eka xaka, muakelani, kumbe loyi hi tirhaka na yena swi nga herisa rivengo ivi swi pfula mbilu ya munhu yoloye, yi amukela ntiyiso.
18. (a) Hi fanele hi papalata makhombo wahi? (b) Hi nga byi tirhisisa ku yini vunene bya hina bya Vukreste ku seketela ntirho wa hina wo nyikela vumbhoni erivaleni?
18 Leswaku hi endla leswi, a swi kali swi lava leswaku hi endla vunghana lebyikulu ni lava nga ehandle. Vunghana byo tano byi ni khombo swinene. (1 Vakorinto 15:33) Naswona ku hava xivangelo xa ku endla vunghana ni misava. (Yakobo 4:4) Kambe vunene bya hina bya Vukreste byi nga seketela ku chumayela ka hina. Eka matiko man’wana swi ya swi nonon’hwa ngopfu ku vulavula ni vanhu emakaya ya vona. Miako yin’wana leyikulu yo tshama eka yona, yi sirheletiwe hi swilo leswi hi sivelaka ku vulavula ni vaaki va kona. Ematikweni lama hluvukeke riqingho ri pfula ndlela yo chumayela. Ematikweni yo tala ku veka vumbhoni exitarateni ku nga ha endliwa. Kambe ematikweni hinkwawo, ku va ni vunghana, vunene, xichavo ni ku pfuna van’wana swi pfula tindlela to herisa rivengo ivi hi veka vumbhoni byo saseka.
Ku Miyeta Vakaneti
19. (a) Tanihi leswi hi nga xaveleriki vanhu, i yini lexi hi nga xi langutelaka? (b) Hi fanele hi lwela ku landza xikombiso xa Daniyele ni ku tirhisa ndzayo ya Petro hi ndlela yihi?
19 Timbhoni ta Yehovha a ti xaveleli vanhu, kumbe ku va chava. (Swivuriso 29:25; Vaefesa 6:6) Ti swi vona kahle leswaku ku nga khathariseki matshalatshala ya tona ya ku va vahakeli va xibalo lava vekaka xikombiso lexinene ni ku va vaaki lavanene, vakaneti va ta va hembela ni ku vulavula hi ndlela leyi nga kombiki xichavo. (1 Petro 3:16) Hi ku tiva leswi, va ringeta ku tekelela Daniyele, loyi valala vakwe va nga te: “Hi nga ka hi nga kumi nkari ni loko wu ri wuṅwe wa ku hehla Daniel, loko ŝi nga ri leŝaku h[i] ta kuma nkari e nawini wa Šikwembu ša yena.” (Daniyele 6:5) Hi nga ka hi nga tluli milawu ya Bibele leswaku hi tsakisa vanhu. Hi hala tlhelo, a hi lavi ku dlawela-ripfumelo. Hi lwela ku hanya hi ku rhula ni ku yingisa ndzayo ya muapostola: “I ku rhandza ka Xikwembu leswaku, hi ku endla leswo lulama, mi ta miyeta lava nga tiviki nchumu, hi mhaka ya vuphukuphuku bya vona.”—1 Petro 2:15.
20. (a) I yini lexi hi tiyisekaka ha xona, naswona Yesu u hi nyike xikhutazo xihi? (b) Xana hi nga hambeta njhani hi tirhisana hi vutlharhi ni va le handle?
20 Ha tshemba leswaku xiyimo xa hina xa ku hambana ni misava xi fambisana hi ku helela ni Bibele. Xi seketeriwa hi matimu ya Vakreste va lembe xidzana ro sungula. Hi khutaziwa hi marito ya Yesu: “La misaveni, mi ta va ni mahlomulo, kambe tiyani timbilu, ndzi hlurile misava.” (Yohane 16:33) A hi chavi nchumu. “Sweswi ke, xana i mani loyi a nga mi endlaka leswo biha, loko n’wina mi hisekela ku endla leswi lulameke xana? Kambe niloko mi twisiwa ku vava hikwalaho ka leswo lulama, mi katekile; mi nga chavi vanhu, naswona mi nga karhateki. Etimbilwini ta n’wina, kombisani xichavo eka Kriste, leswi a nga Hosi; masiku hinkwawo tilunghiseleni ku tihlamulela eka un’wana ni un’wana loyi a mi vutisaka ehenhla ka ku tshembeka loku mi nga na kona, kambe mi swi endla hi moya wa ku olova ni wa xichavo.” (1 Petro 3:13-15) Loko hi endla hi ndlela leyi, hi ta va hi tirhisana ni va le handle hi vutlharhi.
Mpfuxeto
◻ Ha yini Timbhoni ta Yehovha ti fanele ti tirhisana hi vutlharhi ni vanhu va le handle?
◻ Ha yini Vakreste va ntiyiso va nga languteli ku rhandziwa hi misava, kambe hi fanele hi ringeta ku endla yini?
◻ Hi fanele hi va languta njhani vanhu va misava, naswona ha yini?
◻ Ha yini hi fanele hi “endla leswinene” ku nga ri eka vamakwerhu kambe ni ka va le handle?
◻ Ku tirhisana ka hina hi vutlharhi ni va le handle ku nga hi pfuna njhani eku nyikeleni ka vumbhoni erivaleni?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Eximatsini: Vakreste va ntiyiso le Furwa va pfuna vaakelani va vona endzhaku ka ndhambi
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Mintirho ya vunene ya Vukreste yi nga herisa rivengo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Vakreste va fanele ‘va lunghekela ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene’