Yehovha—Xikwembu Xa Ntiyiso, Lexi Hanyaka
FARO wa le Egipta u vulavule hi ku delela, a vutisa a ku: “Yehova i mani?” (Eksoda 5:2) Hi laha swi kombisiweke ha kona eka xihloko lexi hundzeke, langutelo rolero ri tisele Vaegipta makhombo ni rifu, ku katsa ni sirha ra le matini ra Faro ni mavuthu yakwe ya nyimpi.
Le Egipta wa khale, Yehovha Xikwembu u kombise ku tlakuka ka yena ehenhla ka swikwembu swa mavunwa. Kambe ku ni swo tala leswi hi nga ta swi dyondza ha yena. Xana swiphemu swin’wana swa vumunhu bya yena hi swihi? Naswona xana u lava yini eka hina?
Vito Ni Ndhuma Ya Yena
Loko a endle swikombelo eka Faro wa le Egipta, Muxe a nga vulanga leswaku: ‘Hosi yi vula leswi ni leswi.’ Faro ni Vaegipta lavan’wana a va languta swikwembu swa vona leswo tala swa mavunwa tanihi tihosi. Doo, Muxe u tirhise vito ra Xikwembu, Yehovha. Yena hi yexe u ri twe ri vuriwa ri huma le henhla loko a ri exihlahleni lexi tshwaka le tikweni ra Midiyani. Rhekhodo leyi huhuteriweke yi ri:
“Šikwembu ši engeta ši v̌ulav̌ula na Moše, ši ku ka yena: Hi mina Yehova. . . . Nḍi yingisile ku huwelela ka v̌ana v̌a Israel, hi laha v̌a-Egipta v̌a v̌a endleke e makhumbi ha kona; kutani nḍi ṭunḍukile ntwanano wa mina. Hikwalaho u nge ka v̌ana v̌a Israel: Hi mina Yehova; nḍi ta mi rula eku tika ka v̌a-Egipta; nḍi mi lwela; nḍi ta mi nṭhunša e v̌ukhumbini bya v̌ona, nḍi mi kuṭula hi v̌oko ra matimba, ni ku av̌anyisa lo’kukulu. Kutani nḍi ta mi teka, mi v̌a tiko ra mina, nḍi v̌a Šikwembu ša ṅwina; mi ta tiv̌a leŝaku hi mina Yehova, Šikwembu ša ṅwina, loyi a mi rulaka e ku tika ka v̌a-Egipta; kutani nḍi ta mi nghenisa e tikweni leri nḍi nga hlambanya, nḍi ku: Nḍi ta ri nyika Abraham, na Isak, na Yakob; nḍi mi nyika rona, yi v̌a nḍaka ya ṅwina. Hi mina Yehova.”—Eksoda 6:1-8.
Sweswo hi leswi Yehovha a swi endleke. U tshunxe Vaisrayele evukhumbini bya le Egipta ivi a va nyika tiko ra Kanana va tshama ka rona. Hi laha xi tshembiseke ha kona, Xikwembu xi endle leswaku leswi hinkwaswo swi humelela. Hakunene swa fanela! Vito ra xona, Yehovha, ri vula leswaku “La Endlaka Leswaku Swi Va kona.” Bibele yi tirhisa swithopo swo tanihi leswi eka Yehovha, “Xikwembu,” “Hosi ya Vuako Hinkwabyo,” “Mutumbuluxi,” “Tatana,” “Wa Matimba Hinkwawo,” na “La-Nge-Henhla-Henhla.” Kambe vito ra yena Yehovha ri n’wi kombisa tanihi Xikwembu xa ntiyiso lexi yaka emahlweni xi hetisisa swikongomelo swa xona.—Esaya 42:8.
Loko a ku laveka leswaku hi hlaya Bibele hi tindzimi leti yi tsariweke ha tona emasungulweni, a hi ta kuma vito ra Xikwembu hi makhamba ya ntsandza-vahlayi. Hi Xiheveru ri yimeriwa hi mune wa switatisi Yod He Waw He (יהוה), leswi vitaniwaka Tetragrammaton, leyi hlayiwaka ku sukela exineneni ku ya eximatsini. Lava va vulavulaka Xiheveru a va tihoxela switwari swa mimpfumawulo, kambe namuntlha vanhu a va swi tivi leswaku kahle-kahle a swi ri swihi. Hambi leswi van’wana va rhandzaka matsalelo lama nge Yahweh, kambe lama nge Yehovha hi wona lama tolovelekeke naswona ma boxa vito ra Mutumbuluxi wa hina hi ndlela leyi faneleke.
Nakambe ku tirhisiwa ka vito Yehovha swi hlawula Xikwembu eka loyi a vitaniwaka “Hosi ya mina” eka Pisalema 110:1, laha ku hundzuluxela kun’wana ku nge: “HOSI [Xiheveru, יהוה] yi te ka Hosi ya mina, Tshama evokweni ra mina ra xinene, ku kondza ndzi endla valala va wena vunavelo bya mikondzo ya wena.” (King James Version) Hi ku xiya ku humelela ka Vito ra Xikwembu laha eka tsalwa ra Xiheveru, New World Translation yi ri: “Leswi Yehovha a swi vuleke eka Hosi ya mina hi leswi: ‘Tshamisa evokweni ra mina ra xinene ku kondza ndzi veka valala va wena tanihi vunavelo bya milenge ya wena.’” Marito wolawo ya Yehovha Xikwembu ma tirha eka Yesu Kreste hi ndlela ya vuprofeta, loyi mutsari a n’wi vitanaka “Hosi ya mina.”
Yehovha u tiendlele vito enkarhini wa Faro. Hi ku tirhisa Muxe, Xikwembu xi byele mufumi luya wo oma nhloko xi ku: “Hikuv̌a ŝeŝi nḍi ta rumela e mbilwini ya wena e makhombo hinkwawo, ne henhla ka malanḍa ya wena, ne tikweni ra wena, u ta tiv̌a leŝaku a ku na uṅwana l’a fanaka na mina e misav̌eni hikwayo. Hikuv̌a loko a nḍi tlakusile v̌oko ra mina, nḍi ku ba hi ntungu, wena ni tiko ra wena, i ngi u lov̌ile misav̌eni. Kambe nḍi ku ṭhikile hikwalaho leŝaku u v̌ona e matimba ya mina, ni leŝaku v̌ito ra mina ri twakala e misav̌eni hikwayo.”—Eksoda 9:14-16.
Wansati wa le Yeriko, Rahava u byele tinhlorhi timbirhi ta Vaheveru mayelana ni ku rhurha ka Israel le Egipta ni ku hluriwa ka tihosi tin’wana ta Vakanana a ku: “Nḍa ŝi tiv̌a leŝaku Yehova o mi nyikile tiko leri, hikuv̌a ntšhav̌o lowu mi wu pfušeke wu hi wele henhla, kutani v̌aaki hikwav̌o v̌a tiko v̌a hele timbilu e mahlweni ka n’wina. Hikuv̌a hi twile hi laha Yehova a omiseke mati ya Lwandle le’ro-Tŝhuka e mahlweni ka n’wina loko mi hume Egipta, ni laha mi endleke ha kona e ka tihosi timbiri ta v̌a-Amor e hase ka Yordan, a nga Sihon na Og, lav̌a mi nga v̌a yirisa. Hi ŝi yingisile, kutani timbilu ta hina ti n’okile; a ku nga ha v̌i na ku tiya e ka hina e mahlweni ka n’wina hikuv̌a i Yehovha, Šikwembu ša n’wina, le’ši nga Šikwembu le henhla e matilweni, ni la hansi misaveni.” (Yoxuwa 2:9-11) Ina, ndhuma ya Yehovha a yi hangalakile.
Yehovha Ni Timfanelo Ta Yena
Mupisalema u boxe ku navela ka yena a ku: “V̌a ta tiv̌a leŝaku wena loyi v̌ito ra yena a nga Yehova, u tlakukile henhla ka misav̌a hikwayo.” (Pisalema 83:18) Tanihi leswi vuhosi bya Yehovha byi nga bya vuako hinkwabyo, valandzeri va Yesu lava xanisiwaka va nga khongela va ku: “N’wini wa hina, wena la endleke tilo ni misava ni lwandle, ni hinkwaswo leswi nga ka swona!” (Mintirho 4:24) Nakambe, swa chavelela hakunene ku tiva leswaku Yehovha hi “L’a yingisaka mikhongelo”!—Pisalema 65:2.
Mfanelo ya Yehovha leyikulu i rirhandzu. Hakunene, “Xikwembu i rirhandzu”—hi yena ximunhuhatwa xa mfanelo leyi. (1 Yohane 4:8) Ku engetela kwalaho, “ka šona Šikwembu ku ṭhama v̌utlhari ni ku twisisa.” Yehovha u tlharihile eka swilo hinkwaswo naswona u ni matimba hinkwawo, kambe a nga tirhisi matimba ya yena hi ndlela yo biha. (Yobo 12:13; 37:23) Nakambe hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta tshama a ri karhi a tirhisana na hina hi vululami, hikuva “e ku lulama ni ku av̌anyisa, i masungulo ya šiluv̌elo ša yena.” (Pisalema 97:2) Loko hi endla xihoxo kambe hi tisola, hi nga chaveleleka hi ku tiva leswaku Yehovha i “Šikwembu ša tintŝalo ni v̌unene, le’ši hlwelaka ku kariha, le’ši teleke tintŝalo ni ku ṭhembeka.” (Eksoda 34:6) A swi hlamarisi leswi hi nga tiphinaka hi ku tirhela Yehovha!—Pisalema 100:1-5.
Hosi Leyi Nga Ringanisiwiki Ya Le Tilweni
N’wana wa Yehovha, Yesu Kreste, u te: “Xikwembu i moya.” (Yohane 4:24) Hikwalaho, Yehovha a nga voniwi hi mahlo ya vanhu. Entiyisweni, Yehovha u byele Muxe: “U nga ka u nga v̌oni mombo wa mina; hikuv̌a a ku na munhu l’a nga nḍi v̌onaka a v̌a a hanya.” (Eksoda 33:20) Hosi leyi ya le tilweni yi kwetsima lerova vanhu a va nge swi koti ku tiyela va yi languta.
Hambi leswi Yehovha a nga voniwiki hi mahlo ya hina, ku na vumbhoni byo tala bya vukona bya yena tanihi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Hakunene, “leswi nga vonakiki swa Xikwembu, ma nga matimba ya xona lama nga heriki ni vukwembu bya xona, swa vonaka swinene loko ku anakanyiwa mintirho ya xona.” (Varhoma 1:20) Misava—byanyi, mirhi, mihandzu, matsavu, ni swiluva leswi nga eka yona—yi tiyisekisa Vukwembu bya Yehovha. Ku hambana ni swikwembu leswi nga pfuniki nchumu swa swifaniso, Yehovha u nyikela mpfula ni tinguva leti nga ni mihandzu. (Mintirho 14: 16, 17) Languta tinyeleti exibakabakeni ni vusiku. Vona vumbhoni lebyikulu swonghasi bya Vukwembu bya Yehovha ni vuswikoti bya yena byo hlela swilo!
Nakambe Yehovha u hlele swivumbiwa swa moya leswo kwetsima, swo tlhariha le tilweni. Tanihi nhlengeletano leyi nga ni vun’we, swi endla ku rhandza ka Xikwembu, hi laha mupisalema a vulaka a ku: “Nkhensani Yehova, ṅwina tinṭumi ta yena, le’ti tiyeke matimba, le’ti endlaka ŝileriso ŝa yena hi ku yingisa mpfumawulo wa rito ra yena! Nkhensani Yehova ṅwina tinyimpi ta yena hikwato, le’ti ṅwi tirelaka hi ku endla leŝi a ŝi ranḍaka!” (Pisalema 103:20, 21) Nakambe Yehovha u hlele vanhu va yena emisaveni. Tiko ra Israyele a ri hleriwe kahle, ni valandzeri va N’wana wa Xikwembu vo sungula na vona a va hlelekile. Hi ku fanana ni namuntlha, Yehovha u ni nhlengeletano ya misava hinkwayo ya Timbhoni leti hisekaka, leti twarisaka mahungu lamanene ya leswaku Mfumo wa yena wu le kusuhi.—Matewu 24:14.
Yehovha I Xikwembu Xa Ntiyiso Ni Lexi Hanyaka
Vukwembu bya Yehovha byi kombisiwe hi tindlela to tala! U tsongahate swikwembu swa Egipta swa mavunwa ivi a yisa Vaisrayele eTikweni leri Tshembisiweke, va hlayisekile. Ntumbuluko wu nyikela vumbhoni byo tala bya Vukwembu bya Yehovha. Naswona a swi koteki ku n’wi ringanisa ni swikwembu leswi nga pfuniki nchumu swa vukhongeri bya mavunwa.
Muprofeta Yeremiya u kombise ku hambana exikarhi ka Yehovha, Xikwembu lexi hanyaka, ni swifaniso leswi endliweke hi vanhu leswi nga hanyiki. Ku hambana koloko ku hlamuseriwa kahle eka Yeremiya ndzima 10. Yeremiya u tsale ni leswi: “Yehova Šikwembu šo lulama, i Šikwembu le’ši hanyaka, ni Hosi ya mikari ni mikari.” (Yeremiya 10:10) Xikwembu lexi hanyaka ni xa ntiyiso Yehovha, xi tumbuluxe swilo hinkwaswo. Xi kutsule Vaisrayele lava xanisekaka le vukhumbini bya Egipta. Ku hava lexi n’wi tsandzaka.
Yehovha, “Hosi ya minkarhi hinkwayo,” u ta hlamula xikhongelo lexi nge: “Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri hlawuleke; a ku te ku fuma ka wena; ku rhandza ka wena a ku endliwe misaveni, tanihi loko ku endliwa tilweni.” (1 Timotiya 1:17; Matewu 6:9, 10) Mfumo wa le tilweni wa Vumesiya, lowu ana se wu nga emavokweni ya Yesu Kreste, hi ku hatlisa wu ta herisa lavo biha ni ku herisa valala va Yehovha hinkwavo. (Daniyele 7:13, 14) Mfumo wolowo wu ta tlhela wu nghenisa vanhu lava yingisaka emisaveni leyintshwa leyi nga ni mikateko leyi nga heriki.—2 Petro 3:13.
Ka ha ri na swo tala swo swi dyondza hi Yehovha ni swikongomelo swa yena. Ha yini u nga tiyimiseli ku kuma vutivi byo tano naswona u hanya hi ku twanana na byona? Loko u endla leswi, u ta va ni lunghelo ra ku tiphina hi vutomi lebyi nga heriki emisaveni ya paradeyisi ehansi ka ku fuma ka Mfumo. U ta hanya laha gome, switlhavi, hambi ku ri rifu ri nga ta va ri hundzile naswona ku tiva Yehovha ku ta eneta misava. (Esaya 11:9; Nhlavutelo 21:1-4) Byebyo ku nga va vumundzuku bya wena loko u lava, ivi u kuma u tlhela u hanya hi ku twanana ni tinhlamulo leti sekeriweke eBibeleni ta xivutiso lexi nge, “Yehovha i mani?”
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 7]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.