Ku Risa Tinyimpfu Ta Yehovha Ta Risima Hi Musa
VAKULU va rhiye ndleve swinene. A a va fambe tikhilomitara ta kwalomu ka 50, va suka aEfesa va ya eMileta leswaku va ya leteriwa hi muapostola Pawulo. A va karhatekile loko va twa leswaku a va n’wi vona ro hetelela. Kutani a va swi tiva leswaku marito lama landzelaka, lawa a va fanele ku ma landzela a ma ta va ya nkoka swinene: “Tilanguteleni ke, mi langutela ni ntlhambi hinkwawo lowu Moya lowo Kwetsima wu nga mi veka ku va varhangeri va wona; risani [vandlha ra] Xikwembu, [leri] xi nga tikumela [rona] hi [ngati ya, NW] N’wana wa xona wa xiviri.”—Mintirho 20:25, 28, 38.
Nhlamuselo yo koma ya Pawulo malunghana ni tinyimpfu entiyisweni yi nyikele rungula leri fuweke eka vakulu volavo va le Efesa. A va tolovelane na wona ntirho wa ku risa tinyimpfu enhoveni leyi rhendzeleke tiko ra ka vona. Nakambe a va tolovelelane na tona tinhlamuselo to tala, malunghana ni varisi eMatsalweni ya Xiheveru. Naswona a va swi tiva leswaku Yehovha a a tifanisa ni Murisi wa vanhu va yena.—Esaya 40:10, 11.
Pawulo u vulavule ha vona tanihi “valanguteri” va “ntlhambi,” ni “varisi” va “vandlha.” Hambi leswi rito “mulanguteri” ri kombisaka muxaka wa xiavelo xa vona, rito “murisi” ri hlamusela ndlela leyi va faneleke ku endla vulanguteri byebyo ha yona. Ina, valanguteri a va fanele ku khathalela xirho xin’wana ni xin’wana xa vandlha hi ndlela ya rirhandzu leyi murisi a khathalelaka ntlhambi wakwe wa tinyimpfu ha yona.
Namuntlha, a hi vangani vakulu lava tokoteke ku risa tinyimpfu ta xiviri. Kambe Bibele yi ni tinhlamuselo to tala swinene malunghana ni tinyimpfu ni varisi, ngopfu-ngopfu hi ndlela yo fanekisela, lerova marito ya Pawulo ma tshama ma ri na ntikelo. Naswona ku nga dyondziwa swo tala malunghana ni varisi lava a va rhandziwa hi Xikwembu eminkarhini ya khale. Swikombiso swa vona leswi xiyekaka swi nga pfuna vakulu va manguva lawa ku vona leswaku i timfanelo tihi leti va faneleke ku va na tona leswaku va ta kota ku risa vandlha ra Xikwembu.
Davhida, Murisi La Nga Chaviki Nchumu
Loko hi anakanya hi varisi va minkarhi ya ku tsariwa ka Bibele, kumbexana hi ta tsundzuka Davhida, hikuva u sungule tanihi murisi wa tinyimpfu. Yin’wana ya tidyondzo to sungula leti hi ti kumaka evuton’wini bya Davhida hi leswaku ku va murisi a hi xikhundlha lexi tlakukeke. Entiyisweni, loko muprofeta Samuwele a fika leswaku a ta tota n’wana wa Yese hi mafurha tanihi hosi ya nkarhi lowu taka ya Israyele, Davhida lontsongo eku sunguleni u honisiwe hi ku helela. Davhida loyi a a ri enhoveni, ‘a risa tinyimpfu,’ u kale a boxiwa endzhaku ka loko Yehovha a landzule vamakwavo vakwe va nkombo. (1 Samuwele 16:10, 11) Hambi swi ri tano, malembe lama Davhida a ma heteke a ri murisi ma n’wi pfune ku byarha ntirho lowukulu wa ku risa tiko ra Israyele. ‘Yehovha u hlawule Davhida nandza wakwe, a n’wi susa etshangeni ra ntlhambi leswaku a ta va murisi wa Yakobo, ku nga vanhu vakwe,’ ku vula Pisalema 78:70, 71. Hi laha ku faneleke, Davhida u tsale Pisalema ya vu-23 leyo xonga ni leyi tivekaka swinene, a sungula hi marito lama nge: “Yehova i murisi wa mina.”
Ku fana na Davhida, vakulu evandlheni ra Vukreste va fanele ku tirha tanihi varisi-ntsongo lava titsongahataka, naswona va nga lavi xikhundlha lexi nga fanelangiki. Hi laha muapostola Pawulo a tsaleleke Timotiya ha kona, lava va lwelaka ku fanelekela vutihlamuleri lebyi bya vurisi va “navela ntirho lowunene,” hayi xikhundlha.—1 Timotiya 3:1.
Hambi leswi ntirho wa Davhida tanihi murisi wa xiviri a wu ri ehansi, nkarhi wun’wana a wu lava xivindzi lexikulu. Hi xikombiso, loko tinyimpfu ta ntlhambi wa tata wakwe ti hlaseriwe hi nghala na hi bere eka makhamba yo hambana, Davhida handle ko chava u lwe ni swiharhi leswi, a swi dlaya. (1 Samuwele 17:34-36) Lexi a ku ri xikombiso lexi xiyekaka xa xivindzi, loko hi anakanya leswaku nghala yi nga dlaya ni swiharhi leswi swi yi tlulaka swinene hi vukulu. Naswona bere ya le Siriya ya buraweni leyi a yi tshama ePalestina, leyi nga tikaka tikhikilogiramu ta kwalomu ka 140, yi nga dlaya mhala hi xitshuketa hi ku tirhisa min’wala ya yona ya matimba.
Ku karhateka swinene ka Davhida hi tinyimpfu ta tata wakwe i xikombiso lexinene eka varisi evandlheni ra Vukreste namuntlha. Muapostola Pawulo u tsundzuxe vakulu va le Efesa malunghana ni “timhisi leto leva” leti “nga ta ka ti nga tsetseleli ntlhambi.” (Mintirho 20:29) Ni le masikwini ya hina, ku va ni minkarhi leyi varisi va Vakreste va fanelaka ku kombisa xivindzi leswaku va langutela vuhlayiseki bya moya bya tinyimpfu ta Yehovha.
Hambi leswi tinyimpfu ti faneleke ku sirheleriwa hi xivindzi, nakambe ti fanele ku khomiwa hi musa lowukulu, ku fana na Davhida murisi wa rirhandzu, na Yesu Kreste, Murisi Lonene. (Yohane 10:11) Hi ku tiva leswaku ntlhambi i wa Yehovha, vakulu a va fanelanga va khoma tinyimpfu hi voko ra nsimbhi, ‘va tikisela lava va nga ndzhaka ya Xikwembu.’—1 Petro 5:2, 3; Matewu 11:28-30; 20:25-27.
Ku Tihlamulela
Mupatriarka Yakobo a ku ri murisi un’wana loyi a tivekaka swinene. A a tivona a ri ni vutihlamuleri eka nyimpfu yin’wana ni yin’wana leyi vekiweke ehansi ka yena leswaku a yi langutela. Yakobo u yi hlayise swonghasi mintlhambi ya mukon’wana wa yena Labani, lerova endzhaku ka malembe ya 20 a ri karhi a tirha ntirho lowu, u te: “Tinyimpfu ta ku ni timbuti ta ku a ti holotanga, a nḍi dyanga ŝiphongo ŝa ŝifuwana ŝa wena. A nḍi ku nehelanga ŝifuwo le’ŝi nga hanḍuriwa, nḍi titekele nanḍu nḍi ri mina; u nḍi rihisile le’ŝi nga yiv̌iwa ni nhlekanhi, ni loko ŝi ri le’ŝi nga yiv̌iwa ni v̌usiku.”—Genesa 31:38, 39.
Valanguteri va Vakreste va kombisa nkhathalelo lowukulu swinene eka tinyimpfu leti Murisi wa mimoya-xiviri ya hina Yehovha Xikwembu, ‘a ti xaveke hi ngati ya N’wana wakwe.’ (Mintirho 20:28; 1 Petro 2:25; 5:4) Pawulo u kandziyise vutihlamuleri lebyi lebyikulu loko a tsundzuxa Vakreste va Vaheveru leswaku vavanuna lava rhangelaka evandlheni “va hitekela [mimoya-xiviri] ya n’wina, tanihi vanhu lava nga ta vutisiwa ehenhla ka yona.”—Vaheveru 13:17.
Xikombiso xa Yakobo nakambe xi kombisa leswaku ntirho wa murisi a wu vekeriwanga nkarhi. Wu endliwa vusiku ni nhlekanhi, naswona hakanyingi wu lava ku tinyikela. U byele Labani a ku: “Ni nhlekanhi, a nḍi tŝha hi mumu, ni v̌usiku, nḍi nga kumi v̌urongo hi širami.”—Genesa 31:40.
Leswi i ntiyiso hakunene hi vakulu vo tala va Vakreste lava nga ni rirhandzu namuntlha, hi laha ntokoto lowu landzelaka wu kombisaka ha kona. Makwerhu un’wana wa xinuna a a nghenisiwe exiyengeni xa vanhu lava vabyaka swinene exibedlhele endzhaku ka vuhandzuri bya tshumba leri a ri humile ebyongweni. Ndyangu wa ka vona wu lunghiselele leswaku wu tshama wu ri ekusuhi na yena exibedlhele, vusiku na nhlekanhi. Leswaku a nyikela xikhutazo lexi lavekaka, un’wana wa vakulu va kwalaho u lulamise xiyimiso xa yena xa ku tshama a khomekile, leswaku a ta endzela muvabyi ni ndyangu wa ka vona siku na siku. Kambe hikwalaho ka matshungulelo yo hlawuleka ya xibedlhele, a swi nga koteki minkarhi hinkwayo leswaku a ya ni nhlikanhi. Leswi a swi lava leswaku nkulu loyi a ya exibedlhele ni vusiku swinene. Kambe hi ntsako u yile vusiku byin’wana ni byin’wana. Nkulu loyi u te: “Ndzi swi xiyile leswaku ndzi fanele ku endza hi nkarhi lowu fanelaka muvabyi, hayi hi nkarhi lowu fanelaka mina.” Loko makwerhu a hlakarhele kahle lerova a rhurhiseriwa endhawini yin’wana ya xibedlhele, nkulu loyi u ye emahlweni ni maendzo yakwe lama khutazaka siku na siku.
Leswi Muxe A Swi Dyondzeke Tanihi Murisi
Bibele yi hlamusela Muxe tanihi ‘wanuna loyi a a titsongahata ku tlula hinkwavo emisaveni.’ (Tinhlayo 12:3) Hambi swi ri tano, rhekhodo yi kombisa leswaku a swi nga ri tano minkarhi hinkwayo. Loko a ha ri jaha, u dlaye Muegipta hi leswi a nga ba Muisrayele wa ka vona. (Eksoda 2:11, 12) Lexi entiyisweni a ku nga ri xiendlo xa munhu loyi a titsongahataka! Kambe Xikwembu endzhaku a xi ta tirhisa Muxe ku rhangela tiko ra vanhu va timiliyoni emananga va ya eTikweni leri Tshembisiweke. Kutani swi le rivaleni leswaku Muxe a a lava vuleteri lebyi engetelekeke.
Hambi leswi Muxe ana se a a kume vuleteri bya misava “[eka] vutlhari hinkwabyo bya Vaegipta,” a ku laveka leswi engetelekeke leswaku a risa ntlhambi wa Yehovha. (Mintirho 7:22) Xana vuleteri lebyi byi engetelekeke kumbexana a byi ta lava yini ke? Phela Xikwembu xi pfumelele Muxe ku tirha tanihi murisi wa xiyimo xa le hansi etikweni ra Midiyani hi malembe ya 40. Loko a khathalela tinyimpfu ta Yetro mukon’wana wakwe, Muxe u ve ni timfanelo letinene to tanihi ku lehisa mbilu, ku titsongahata, musa ni ku tikhoma. Nakambe u dyondze ku rindzela Yehovha leswaku a teka goza. Ina, ku langutela tinyimpfu ta xiviri swi endle leswaku Muxe a fanelekela ku va murisi lonene wa tiko ra Israyele.—Eksoda 2:15–3:1; Mintirho 7:29, 30.
Xana leti a hi tona timfanelo leti nkulu a faneleke a va na tona loko a ta kota ku khathalela vanhu va Xikwembu namuntlha ke? I ntiyiso, hikuva Pawulo u tsundzuxe Timotiya leswaku “nandza wa Hosi . . . a a ve ni musa eka munhu un’wana ni un’wana, a va mudyondzisi loyi a swi kotaka, a lehisa mbilu, a laya vakaneti va yena hi vukhwatsi.”—2 Timotiya 2:24, 25.
Minkarhi yin’wana swi nga ha endleka nkulu a titwa a hela matimba hi leswi a nga ni xiphiqo eku hlakuleleni ka timfanelo leti hi xitalo. Hambi swi ri tano, a nga fanelanga a tshika. Tanihi Muxe, swi nga tekela munhu nkarhi wo leha leswaku a ti hlakulela hi xitalo timfanelo leti lavekaka, leswaku a va murisi lonene. Hambi swi ri tano, hi ku famba ka nkarhi matshalatshala yo tano ma ta hakeriwa.—Ringanisa 1 Petro 5:10.
Tanihi nkulu, kumbexana a wu tirhisiwi ngopfu ku fana ni van’wana. Xana swi nga endleka leswaku Yehovha a ri ku ku nyikeni ka nkarhi leswaku u hlakulela timfanelo tin’wana ta nkoka hi xitalo ku fana na Muxe? U nga tshuki u rivala leswaku Yehovha ‘wa ku khathalela.’ Hambi swi ri tano, nakambe hi fanele ku tsundzuka xilaveko xo ‘titsongahata eka van’wana, hikuva Xikwembu xi fularhela lava tikukumuxaka, naswona xi nyika lava titsongahataka tintswalo letikulu.’ (1 Petro 5:5-7) Loko u tikarhata, kutani u amukela vuleteri lebyi Yehovha a byi nyikelaka, u nga va loyi a pfunaka swinene eka yena, ku fana na Muxe.
Tinyimpfu Ta Yehovha Hinkwato I Ta Risima
Varisi lava tshembekaka ni va rirhandzu va le minkarhini ya ku tsariwa ka Bibele a va titwa va ri ni vutihlamuleri eka nyimpfu yin’wana ni yin’wana. Swi fanele ku va tano eka varisi va moya. Leswi swi kombisiwa kahle hi marito ya Pawulo lama nge: ‘Langutelani ntlhambi hinkwawo.’ (Mintirho 20:28) I vamani lava na vona va nga kona eka “ntlhambi hinkwawo”?
Yesu u nyikele xifaniso malunghana ni munhu loyi a a ri ni tinyimpfu ta dzana, kambe a hisekela ku lava yin’we leyi lahlekeke leswaku a ta yi vuyisela entlhambini. (Matewu 18:12-14; Luka 15:3-7) Hi ndlela leyi fanaka, mulanguteri u fanele ku khathalela xirho xin’wana ni xin’wana xa vandlha. Loko nyimpfu yi nga ha tikarhateli ku hlanganyela entirhweni wa nsimu kumbe ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste a swi vuli swona leswaku a ya ha ri xirho xa ntlhambi. Ya ha ri xirho xa “ntlhambi hinkwawo” lowu vakulu va faneleke ku ‘tihlamulela’ eka Yehovha malunghana na wona.
Huvo yin’wana ya vakulu yi sungule ku karhateka swinene hi leswi van’wana lava a va hlanganyela ni vandlha a va horile. Ku tsariwe nxaxamelo wa mavito ya vanhu lava, kutani ku endliwa matshalatshala lamakulu leswaku va endzeriwa ni ku pfuniwa leswaku va tlhelela entlhambini wa Yehovha. Vakulu lava va xi nkhense swinene Xikwembu leswi hi nkarhi lowu endlaka malembe mambirhi ni hafu va swi koteke ku pfuna vanhu vo tlula 30 leswaku va tlhela va chivirika entirhweni wa Yehovha. Un’wana wa vanhu volavo se a a ri ni malembe ya kwalomu ka 17 a horile!
Ntikelo wa vutihlamuleri lebyi wa kandziyisiwa eka valanguteri nakambe, hi mhaka ya leswi tinyimpfu ti ‘xaviweke hi ngati ya N’wana wa Xikwembu.’ (Mintirho 20:28) Ku hava ntsengo lowu a wu ta hakeleriwa tinyimpfu leti ta risima, ku nga khathariseki leswaku wu tlakuke ku fikela kwihi. Naswona anakanya hi nkarhi ni matshalatshala hinkwawo lama endliwaka evutirhelini, leswaku ku kumiwa vanhu lava fanaka ni tinyimpfu, ivi va pfuniwa! Xana matshalatshala lama fanaka a ma fanelanga ma endliwa leswaku ku hlayisiwa tinyimpfu leti hinkwato ti tshama ti ri etshangeni ra Xikwembu? Entiyisweni nyimpfu yin’wana ni yin’wana evandlheni i ya risima.
Hambi loko xirho xa ntlhambi xi endla xidyoho lexikulu, vutihlamuleri bya vakulu a byi cinci. Va ya emahlweni va va varisi lava khathalelaka, va ringeta hi matimba ku ponisa mudyohi loko swi koteka. (Vagalatiya 6:1, 2) Lexi khomisaka gome, etimhakeni tin’wana swi va erivaleni leswaku xirho xa vandlha a xi tisoli eka swidyoho leswikulu leswi xi swi endleke. Kutani varisi va rirhandzu va ni vutihlamuleri bya Matsalwa byo sirhelela ntlhambi lowun’wana hinkwawo eka nkucetelo lowu wu onhaka.—1 Vakorinto 5:3-7, 11-13.
Hambi swi ri tano, Yehovha Xikwembu u veka xikombiso lexinene xa ku va ni tintswalo ni le ka tinyimpfu leti hambukaka. Murisi wa hina wa ntwela-vusiwana u ri: “Nḍi ta la’v̌a le’yi lahlekeke, nḍi lanḍa le’yi tlheleke, nḍi bohelela le’yi ṭhov̌ekeke, nḍi tiyisisa le’yi v̌abyaka.” (Ezekiyele 34:15, 16; Yeremiya 31:10) Hi ku tekelela xikombiso lexi xi tlakukeke, ku endliwe malunghiselelo lamanene ya leswaku varisi va moya va manguva lawa va endzela vanhu lava susiweke, lava sweswi va nga amukelaka mpfuno wa vona. Matshalatshala lawa ya musa yo vuyisa tinyimpfu leti lahlekeke ma ve ni mihandzu leyinene. Makwerhu un’wana wa xisati loyi a vuyiseriweke eku hlanganyeleni u te: “Ku ta ka vakulu, a ku ri xona xikhutazo lexi a ndzi xi lava leswaku ndzi vuya.”
Handle ko kanakana marito ya Pawulo lama yaka eka vakulu va le Efesa lama a ma vuleke eMileta a ma ri ya nkoka lowukulu—eka vona ni le ka valanguteri va namuntlha. Ku vulavula ka yena hi varisi a ku ri xitsundzuxo xa timfanelo letinene leti faneleke ku vonaka eka valanguteri—timfanelo to tanihi ku titsongahata ni vurhena, hi laha swi kombisiweke ha kona hi Davhida, murisi loyi a nga hosi; ku tivona u ri ni vutihlamuleri ni nkhathalelo lowukulu, leswi swi tikombeke eka ntirho wa Yakobo wa vusiku na nhlikanhi; ni ku tiyimisela ku amukela vuleteri lebyi engetelekeke hi ku lehisa mbilu, hi laha swi kombisiweke ha kona hi Muxe. Kunene, swikombiso leswi swa Bibele swi ta pfuna vakulu va vandlha leswaku hi rirhandzu va va ni timfanelo leti lavekaka, va tlhela va ti kombisa leswaku va ta ‘risa vandlha ra Xikwembu, leri xi ri xaveke hi ngati ya N’wana wa xona.’