Hi Rhangise Mfumo
HI KU VULA KA OLIVE SPRINGATE
Manana a ha ku tima khandlhela naswona a ha ku huma ekamareni endzhaku ko yingisela swikhongelo swa hina. Makwerhu wa mina lontsongo xikan’we-kan’we u ndzi vutise a ku: “Olive, xana Xikwembu xi nga hi vona ni ku hi twa njhani hi ri laha ndzeni ka yindlu?”
NDZI hlamule ndzi ku: “Manana u vula leswaku xi nga vona kun’wana ni kun’wana, hambi ku ri endzeni ka timbilu ta hina.” Manana a a ri wansati la chavaka Xikwembu naswona a ri muhlayi wa Bibele la hisekaka, naswona u hi dyondzise ku va ni xichavo lexi enteke eka Xikwembu ni misinya ya milawu ya Bibele.
Vatswari va hina a va ri swirho swa Kereke ya Anglican edorobeni leritsongo ra Chatham, eXifundzheni xa Kent, le Nghilandhi. Hambi leswi Manana a ri mungheni wa kereke la hisekaka, a pfumela leswaku ku va Mukreste a hi ku ya ekerekeni kan’we hi vhiki ntsena. Nakambe a pfumela leswaku Xikwembu xi fanele ku va ni kereke yin’we ntsena ya ntiyiso.
Ku Tlangela Ntiyiso Wa Bibele
Hi 1918, loko ndzi ri ni malembe ya kwalomu ka ntlhanu, Manana u kume tivholumo leti nge Studies in the Scriptures, leti tsariweke hi Charles T. Russell, muungameri wo sungula wa Watch Tower Bible and Tract Society. Malembe ma nga ri mangani endzhaku, loko ha ha tshama endhawini leyitsongo leyi vuriwaka Wigmore, Manana u endzeriwe hi xin’wana xa Swichudeni swa Bibele, hi laha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa ha kona nkarhi wolowo. U amukele buku leyi pfunaka ku dyondza Bibele leyi nge The Harp of God, naswona u sungule ku kuma tinhlamulo ta swivutiso swa yena swo tala swa Bibele eka yona. Vhiki na vhiki a hi amukela khadi ra muvala wo tshwukanyana hi poso leri kandziyisiweke swivutiso swa ndzima yin’wana ni yin’wana ya yona. Khadi ri tlhele ri kombisa laha tinhlamulo ti kumekaka kona ebukwini.
Hi 1926, mina, vatswari va mina ni makwerhu wa mina wa xisati Beryl, hi tshike Kereke ya Anglican hikwalaho ka leswi hi siringiweke hi ku nghenelela ka kereke etipolitikini, ku katsa ni tidyondzo ta yona leto tala swinene leti nga twisisekiki. Dyondzo leyi dumeke swinene hi leyi nge Xikwembu xi ta xanisa vanhu endzilweni wa tihele hi laha ku nga heriki. Mana wa mina, loyi a lavisisa ntiyiso wa Bibele hi ku hiseka, u gimete hi leswaku Kereke ya Anglican a yi nga ri ya ntiyiso.
Endzhakunyana, swikhongelo swa Manana leswi humaka embilwini swi hlamuriwile, Manana Jackson la nga Xichudeni xa Bibele, u hi endzerile. Kwalomu ka tiawara timbirhi, u vulavule na mina na Manana, a hlamula swivutiso swa hina hi ku tirhisa Bibele. Hi xikombiso, hi tsakele ku dyondza leswaku, swikhongelo swa hina swi fanele ku kongomisiwa eka Yehovha Xikwembu, Tata wa Yesu Kreste, ku nga ri eka Vunharhu-un’we bya xihundla. (Pisalema 83:18; Yohane 20:17) Kambe xivutiso lexi ndzi nga xi rivaliki nikatsongo lexi Manana a xi vutiseke a xi ku: “Swi vula yini ku rhangisa Mfumo ku sungula?”—Matewu 6:33.
Nhlamulo leyi sekeriweke eBibeleni yi khumbe vutomi bya hina swinene. Ku sukela vhiki rero, hi sungule ku va kona eminhlanganweni ya Swichudeni swa Bibele ni ku avelana ni van’wana leswi hi swi dyondzeke. A hi tiyiseka leswaku hi kume ntiyiso. Tin’hweti ti nga ri tingani endzhaku, hi 1927, Manana u khuvuriwile tanihi mfungho wa ku tinyiketela ka yena ku tirhela Yehovha, naswona hi 1930, na mina ndzi khuvuriwile.
Ku Nghenela Ntirho Wa Vuphayona
Ndyangu wa hina a wu hlanganyela ni Vandlha ra Gillingham, leri a ri ri ni vanhu va kwalomu ka 25. Vo hlayanyana exikarhi ka vona a va ri vatirheli va nkarhi hinkwawo, lava vuriwaka maphayona, naswona hinkwavo a va ri ni ntshembo wa le tilweni. (Vafilipiya 3:14, 20) Ku hiseka ka vona ka Vukreste a ku khutaza. Loko ndza ha ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, ndzi phayone swa xinkarhana le Belgium eku sunguleni ka va-1930. Leswi swi hlanganyetele ku navela ka mina ko yisa ntirho wa Mfumo emahlweni. Enkarhini wolowo hi hlanganyele eku hangalaseni ka tikopi ta xibukwana lexi nge The Kingdom, the Hope of the World eka mufundhisi un’wana ni un’wana.
Hi ku famba ka nkarhi tatana u sungule ku kaneta ntirho wa hina wa Vukreste swinene, naswona hikwalaho ka sweswo ni swin’wana, ndzi rhurhele le London hi 1932 ndzi ya ekholichini. Endzhaku ndzi ve mudyondzisi exikolweni ku ringana mune wa malembe naswona hi nkarhi wolowo a ndzi hlanganyela ni Vandlha ra Blackheath, rin’wana ra mavandlha ya mune ntsena le London hi nkarhi wolowo. Hi kona laha hi nga sungula ku twa swiviko swa ku khotsiwa ni ku xanisiwa ka vamakwerhu va hina va Vakreste le Jarimani ra Hitler hikwalaho ka ku ala ku seketela matshalatshala ya nyimpi ya Hitler.
Hi 1938, n’hweti leyi ndzi heteke ku hakela xikweleti xa tibuku leti a ndzi tixavile, ndzi tshike ntirho leswaku ndzi ta hetisisa ku navela ka mina ka ku va phayona. Sesi wa mina Beryl u sungule ku phayona le London hi nkarhi lowu fanaka, kambe a a tshama ekaya rin’wana ra maphayona leri hambaneke. Munghana wa mina wo sungula wa phayona a ri Mildred Willett, loyi endzhaku a tekaneke na John Barr, loyi sweswi a nga xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha. Kun’we ni van’wana entlaweni wa hina, a hi famba hi swikanyakanya hi ya ensin’wini naswona a hi tirha siku hinkwaro, hakanyingi hi endla tano hambi ku na mpfula.
Papa ra nyimpi se a ri funengete Yuropa hinkwaro. Vaaki a va leteriwa hi matirhiselo ya swipfala-nghohe leswi sivelaka gasi, naswona malunghiselelo ya ku balekisa vana va ya ehandle ka madoroba ya Nghilandhi kumbe eswidorobanini hi nkarhi wa nyimpi ma sunguriwile. A ndzi hlayise mali yo ringana ku xava tintangu ntsena, naswona a swi nga tshembisi leswaku vatswari va mina va nga ndzi pfuna hi tlhelo ra swa timali. Kambe xana Yesu a nga vulanga, ‘Sweswo hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona loko mi rhangisa mfumo ku sungula’? (Matewu 6:33) A ndzi ri na ripfumelo leri heleleke ra leswaku Yehovha u ta khathalela swilaveko swa mina hinkwaswo, naswona u endle tano hi ndlela leyi fuweke emalembeni lawa hinkwawo. Minkarhi yin’wana loko ku ri na nyimpi a ndzi engetela swakudya swa mina leswitsongo hi matsavu lawa ndzi ma rholeleke epatweni lama weke etilorini. Naswona hakanyingi a ndzi kuma swakudya hi ku fambisa tibuku ta Bibele hi minyikelo ya mihandzu ni matsavu.
Ndzisana ya mina ya xisati Sonia yi velekiwe hi 1928. A ri ni malembe ya nkombo ntsena loko a nyiketela vutomi bya yena eka Yehovha. Sonia u vula leswaku hambi leswi a ha ri ntsongo, vuphayona byi ve pakani yakwe. Hi 1941, endzhakunyana ka ku kombisa ku tinyiketela ka yena hi nkhuvulo wa mati, u xiye pakani yoleyo loko yena na Manana va averiwe ku ya phayona eCaerphilly, le South Wales.
Vutirheli Bya Hina eMalembeni Ya Nyimpi
Hi September 1939, ku sungule Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, naswona vamakwerhu va Vakreste le Britain va khotsiwe hi xivangelo lexi fanaka ni xa vapfumeri-kulobye va le Jarimani ra Manazi—hikwalaho ka vukala-tlhelo bya vona malunghana ni ku hlanganyela enyimpini. Ku hlaseriwa ka Nghilandhi hi tibomo ku sungule exikarhi ka 1940. Vusiku byin’wana ni byin’wana, huwa ya nyimpi a yi pfala ni tindleve, kambe hi mpfuno wa Yehovha a hi swi kota ku etlela leswaku hi ta pfuka hi phyuphyile hi ya entirhweni wo chumayela siku leri tlhandlamaka.
Minkarhi yin’wana a hi ya ensin’wini leyi a hi chumayela eka yona hi kuma leswaku tindlu to tala i marhumbi ntsena. Hi November, ku hoxiwe bomo timitara ti nga ri tingani ku suka ekaya leri a hi tshama eka rona hi hlayilenyana, yi fayelela mafasitere ma va swiphemuphemu leswo tala. Rivanti ro tika ra le mahlweni ri wela ehansi, naswona chimele yi hohlokile. Endzhaku ka ku heta vusiku hinkwabyo evutumbelweni lebyi hlaseriweke hi xihaha-mpfhuka xa nyimpi, hi avanile kutani hi ya tshama emakaya yo hambana-hambana ya Timbhoni.
Endzhakunyana ndzi kume xiavelo xo ya e Croydon, le Greater London. Munghana wa mina wa phayona a ri Ann Parkin, loyi makwavo Ron Parkin endzhaku a veke muungameri wa Komiti ya Rhavi ra le Puerto Rico. Endzhaku ndzi rhurhele eBridgend, le South Wales, laha ndzi hambeteke ndzi phayona, ndzi tshama tin’hweti ta tsevu ekharavhanini leyi kokiwaka hi tihanci. Ku sukela kwalaho a hi famba tikhilomitara ta tsevu hi swikanyakanya hi ya evandlheni lerikulu leri nga ekusuhi, le Port Talbot.
Hi nkarhi lowu, vanhu a va sungula ku hi venga swinene, va hi vula van’waripfalo (lava alaka ku ya enyimpini hikwalaho ka ripfalo). Leswi swi endle leswaku swi hi nonon’hwela ku kuma byetlelo, kambe Yehovha a hi khathalela hi laha a tshembiseke ha kona.
Endzhaku, nhungu wa hina hi averiwe ku va maphayona yo hlawuleka le Swansea, doroba ra xitici xa swikepe le South Wales. Loko nyimpi yi tinyika matimba, ni xihlawuhlawu xi tinyike matimba ehenhla ka hina. Marito yo fana ni lama nge “swisiwana” ni “matoya” a ma tsariwe ekhumbini ra kaya ra hina ra maphayona. Rivengo leri ri tlhontlhiwe ngopfu hi swiviko swa maphepha-hungu leswi a swi hi sola hikwalaho ka xiyimo xa hina xa vukala-tlhelo. Eku heteleleni, hinkwerhu ka hina va nkombo, hi yisiwe ekhotsweni ha un’we-un’we. Hi 1942 ndzi hete n’hweti hinkwayo ekhotsweni ra le Cardiff, naswona endzhaku sesi wa mina Beryl na yena u pfaleriwe kona nkarhi wo leha. Hambi leswi a hi ri na swilo switsongo leswi vonakaka naswona hi hlekuriwa ni ku rhukaniwa, a hi fuwile emoyeni.
Hi nkarhi lowu, Manana na Sonia a va ri karhi va phayona le Caerphilly naswona a va ri na mintokoto leyi fanaka. Dyondzo yo sungula ya Bibele leyi Sonia a yi fambiseke a yi ri ya wansati loyi a lunghiseleleke ku n’wi endzela hi Ravuntlhanu ni madyambu. Sonia a tshemba leswaku Manana u ta n’wi heleketa, kambe, Manana u te: “Na mina ndzi ya kun’wana. Wena u endle malunghiselelo, kutani u fanele ku famba u ri wexe.” Hambi leswi Sonia a ri ni malembe ya 13 ntsena, u fambe a ri yexe, naswona wansati u endle nhluvuko lowunene emoyeni ivi endzhaku a va Mbhoni leyi tinyiketeleke.
Ntirho Wa Le Ndzhaku Ka Nyimpi—Ivi Hi Ya eGilead
Loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile hi 1945, a ndzi tirha ensin’wini leyi nga yoxe eWhaley Bridge, le Derbyshire. Hi mixo lowu ku nga tivisiwa ku hela ka nyimpi, hi fambe hi chavelela vanhu lava se a va karhele swinene hi nyimpi—vana lava nga riki na vatswari, tinoni ni vanhu lava tsemiweke swirho.
Endzhaku ka tin’hwetinyana, Sosayiti yi kombele vatirhi va ku tirhandzela ku ya chumayela le Ireland, eXihlaleni xa Emerald. Hi nkarhi lowu a ku ri ni Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 140 ntsena exihlaleni, kutani a yi langutiwa yi ri nsimu ya varhumiwa. Etin’hwetini ti nga ri tingani, maphayona yo hlawuleka ya kwalomu ka 40 ma averiwe kwalaho, naswona a ndzi ri exikarhi ka vona.
Endzhaku ka ku tirha nkarhinyana le Coleraine na Cookstown en’walungwini, ndzi averiwe kun’we ni van’wana vanharhu, ku ya le Drogheda eribuweni ra lwandle ra le vuxeni. Hambi leswi Mairish hi ntumbuluko va nga vanhu va rirhandzu ni va malwandla, xihlawuhlawu xa vukhongeri a xi ri lexikulu. Xisweswo, lembe rin’wana hinkwaro, hi fambise swipfuneto swo dyondza Bibele swi nga ri swingani ntsena (entiyisweni a ku ri buku yin’we ni swibukwana swi nga ri swingani).
Loko ha ha tshama le Drogheda, a ndzi famba hi xikanyakanya ku suka epurasini rin’wana ku ya eka rin’wana ivi xikan’we-kan’we hi le rihlampfini ku humelela muntshwa la tirhaka epurasini a nghena epatwini. U langute hala ni hala, kutani a vutisa hi rito ra le hansi a ku: “Xana u wun’wana wa Timbhoni ta Yehovha?” Loko ndzi n’wi byele leswaku ndzi un’wana wa tona, u ye emahlweni a ku: “Matolo ndzi phikizane ngopfu ni nhwanyana loyi ndzi tshembisaneke na yena hikwalaho ka n’wina vanhwanyana naswona hi herise vuxaka bya hina. U phikelerile a ku mi Makhomunisi, hi laha vafundhisi va Khatoliki ni maphepha-hungu va vulaka ha kona, kambe ndzi kanetile ndzi vula leswaku leswi swi nga ka swi nga vi ntiyiso nikatsongo, tanihi leswi mi fambaka hi yindlu ni yindlu erivaleni.”
Ndzi n’wi nyike xibukwana leswaku a xi hlaya, ivi a xi tumbeta exikhwameni xakwe, naswona hi endle malunghiselelo yo hlangana ni madyambu leswaku hi ta vulavula leswi engetelekeke, hikuva a a te: “Loko ndzo voniwa ndzi ri karhi ndzi vulavula na wena, ndzi ta hlongoriwa entirhweni.” Madyambu wolawo hi n’wi endzele hi ri vambirhi naswona hi hlamule swivutiso swa yena leswo tala. A tikomba a kholwa leswaku lowu i ntiyiso, naswona u tshembise ku ta endlwini ya hina madyambu man’wana leswaku a ta dyondza swo tala. A nga vonakanga, kutani hi anakanye leswaku a nga va a voniwe madyambu yo sungula hi vakhandziyi van’wana va swikanyakanya lava hi hundzeke endleleni kutani u hlongoriwile entirhweni. A hi tala ku tivutisa loko a ve Mbhoni.
Endzhaku ko ya entsombanweni wa muganga le Brighton eribuweni ra lwandle ra le Nghilandhi hi 1949, va nga ri vangani va hina va kume swirhambo swo ya eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower le New York State. Ntsengo wa vanhu va 26 lava humaka le Britain va ve kona entlaweni wa vu 15, lowu thwaseke hi July 30, 1950, hi nkarhi wa ntsombano wa matiko hinkwawo le Yankee Stadium.
Vutirheli Bya Hina Le Brazil
Lembe leri tlhandlameke ndzi averiwe eSão Paulo, le Brazil, rin’wana ra madoroba lawa nhlayo ya vahuweleri yi kulaka hi ku hatlisa swinene emisaveni. Enkarhini wolowo a ko va ni mavandlha ya ntlhanu ntsena ya Timbhoni ta Yehovha, kambe sweswi ku na kwalomu ka 600 wa wona! Vona ku hambana ka swona ni ku tirha le Ireland! Makaya yo tala ensin’wini ya hina le São Paulo a ma ri ni tiyindlu letikulu, leti rhendzeriweke hi darata yo leha ni tinyangwa ta nsimbi leti sasekisiweke. A hi vitana n’wini wa muti kumbe mutirhi hi ku ba mavoko.
Hi ku famba ka nkarhi, ku ve ni swiavelo leswintshwa. Ndzi ve ni lunghelo ro pfuna eku vumbeni ka mavandlha lamantshwa etindhawini to hambana-hambana endzeni ka muti wa São Paulo, ku katsa ni rin’wana le Jundiaí hi 1955 na rin’wana le Piracicaba hi 1958. Endzhaku hi 1960, hi tirhe swin’we na sesi wa mina Sonia tanihi varhumiwa, naswona hi averiwe ePôrto Alegre, ntsindza wa tiko ra Rio Grande do Sul. U nga ha tivutisa, xana u ye njhani le Brazil?
Sonia na Manana va hambete va phayona swin’we le Nghilandhi endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Kambe eku sunguleni ka va-1950, Manana u ve ni vuhandzuri bya khensa lebyi endleke leswaku a tsana swinene lerova a nga ha swi koti ku famba hi yindlu na yindlu, hambi leswi a kota ku fambisa tidyondzo ta Bibele ni ku tsala mapapila. Sonia u hambete ni ntirho wa vuphayona, naswona hi hala tlhelo a pfuneta ni ku hlayisa Manana. Hi 1959, Sonia u ve na lunghelo ra ku va kona exikarhi ka ntlawa wa vu-33 wa Gilead naswona u averiwe eBrazil. Hi hala tlhelo, Beryl u hlayise Manana ku kondza a fa hi 1962. Hi nkarhi wolowo Beryl a tekiwile, naswona yena ni ndyangu wakwe va tirhela Yehovha hi ku tshembeka.
Le Brazil, mina na Sonia hi pfune vanhu vo hlaya ku tinyiketela ni nkhuvulo. Hambi swi ri tano, xiphiqo xin’wana lexi Mabrazil yo tala a ma ri na xona a xi ri xa ku tsarisa vukati hi nawu. Hikwalaho ka ku nonon’hwa ka ku kuma papila ro dlaya vukati le Brazil, a swi tolovelekile leswaku mimpatswa yi tshama swin’we ntsena handle ka vukati bya le nawini. Leswi a swi ri tano ngopfu-ngopfu loko un’wana wa munghana a hambane ni khale ka munghana wakwe wa vukati wa le nawini.
Wansati un’wana la vuriwaka Eva, a ri eka xiyimo lexi fanaka loko ndzi hlangana na yena. Munghana wakwe wa le nawini a nga tiveki leswaku u kwihi, kutani leswaku hi ta kota ku n’wi kuma, hi endle xitiviso hi xiya-ni-moya. Loko nuna wa yena a kumekile, ndzi n’wi helekete edorobeni rin’wana leswaku wanuna loyi a sayina tsalwa ro karhi a ntshunxa nsati wakwe leswaku a tekana ni wanuna loyi a ri hava nsati loyi a tshama na yena hi nawu. Loko hi ri emahlweni ka muavanyisi, u vutise mina na Eva xivangelo xa ku lava ku lulamisa xiyimo xa yena xa vukati. Muavanyisi u hlamarile, kambe a eneriseka loko a hlamuseriwa xivangelo xa kona.
Eka xiendlakalo xin’wana, ndzi fambe ni un’wana wa swichudeni swa mina swa Bibele hi ya lava gqweta leri nga ta tamela nandzu wa yena. Nakambe vumbhoni lebyinene byi nyikeriwile malunghana ni vukati ni mimpimanyeto ya Xikwembu ya mahanyelo. Kambe ndziho wa ku dlaya vukati a wu tlakuke ngopfu lerova vatekani hi vumbirhi bya vona a va boheka ku tirha leswaku va ta wu hakelela. Kambe eka swichudeni leswi swintshwa swa Bibele a va vona swi fanerile ku ya tirha. Mina na Sonia hi ve na lunghelo ra ku vona ku tekana ka vona, naswona endzhaku ka sweswo, hi yingisele nkulumo ya Bibele yo koma ekaya ra vona kun’we ni vana va vona vanharhu va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi.
Vutomi Lebyi Fuweke, Lebyi Vuyerisaka
Loko mina na Sonia hi nyiketele vutomi bya hina eka Yehovha naswona hi ve maphayona, hi kunguhate leswaku loko swi koteka, hi endla vutirheli bya nkarhi hinkwawo byi va ntirho-vutomi wa hina. A hi kalanga hi anakanya ngopfu hi leswi nga ta humelela emalembeni ya vudyuhari kumbe eminkarhini ya mavabyi kumbe eku nonon’hweriweni hi swa timali. Kambe, hi laha Yehovha a hi tshembiseke ha kona, a nga hi cukumetanga.—Vaheveru 13:6.
Kavula, ku pfumala mali minkarhi yin’wana a ku ri xiphiqo. Nkarhi wun’wana, mina ni munghana wa mina hi dye masangweji ya matsavu ni nhlekanhi lembe hinkwaro, kambe a hi sikanga, kumbe ku pfumala swilaveko swa xisekelo.
Hi ku famba ka nkarhi, matimba ya hina ma sungule ku hela hakatsongo-tsongo. Exikarhi ka va-1980, ha vumbirhi bya hina hi ve ni vuhandzuri lebyikulu lebyi hi tiseleke miringo leyikulu, tanihi leswi mintirho ya hina ya ku chumayela yi hungutekeke swinene. Hi January 1987, hi rhambiwe ku va swirho swa vatirhi va yindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha le Brazil.
Ndyangu wa hina lowukulu wa vatirheli vo tlula gidi wu tshama kwalomu ka 140 wa tikhilomitara ehandle ka São Paulo emiakweni leyikulu yo saseka, laha hi gandlisaka tibuku ta Bibele ta Brazil na swiphemu swin’wana swa Amerika Dzonga. Laha hi kuma nkhathalelo wa rirhandzu wa malandza lama tinyiketeke ya Xikwembu. Loko ndzi fika eBrazil ro sungula hi 1951, a ku ri ni vachumayeri va rungula ra Mfumo va kwalomu ka 4 000, kambe sweswi va tlula 366 000! Tata wa hina wa ntwela-vusiwana wa le tilweni hakunene u hi engetele ‘leswin’wana hinkwaswo’ hikuva hi rhangise Mfumo wa yena ku sungula.—Matewu 6:33.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]
Olive na Mildred Willett ekusuhi ni xigolonyana xo haxa marungula, 1939
[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Olive na Sonia Springate