Yehova Wa Hi Sirhelela
Hi ku vula ka Erich Kattner
BU! KU wela buku enhlokweni ya mina. Loku a ku ri ku hlangana ka mina ko sungula ni Bibele, naswona a yi ri emavokweni ya muprista wa Khatoliki. Ha yini? Hikwalaho ka xivutiso lexi a ndzi xi vutisile.
Muprista a a dyondzisa katekizimi ni vukhongeri naswona a a ringeta ku khutaza hina vafana ku va vaprista. Ematshalatshaleni yakwe yo endla leswi, u tirhise tsalwa leri nga eka 1 Vatesalonika 4:17, laha yi vulavulaka hi lava ‘va tekeriwaka emapapeni ku ya hlangana ni Hosi empfhukeni.’
Minkarhi hinkwayo a ndzi tele hi swivutiso, kutani ndzi vutisile ndzi ku: “Ha yini u vula leswaku vaprista va ya etilweni hi ku kongoma, kasi, hi laha Nawu wu vulaka ha kona, Yesu u boheke ku ya etiheleni?” (Mintirho 2:31) Wolowo wu ve nkarhi lowu Bibele yi lahleriweke enhlokweni ya mina ha wona.
Ku Navela Ku Tiva
Kambe ndzi lave tinhlamulo hakunene. A ndzi voyamele ngopfu eku gandzeleni ka Xikwembu, hambi loko ndza ha ri xifanyetana. A ndzi tolovele ku nghena ndzi khongela eka kereke yin’wana ni yin’wana leyi ndzi yi hundzeke. Hambi swi ri tano a ndzi nga anerisekanga. Hi ndlela yo karhi ndzi hlundzukele swilo leswi a ndzi swi vona, ku fana ni ku gandzela lokukulu ka swikwembu swa hava ka vanhu van’wana kumbe mahanyelo ya vaprista van’wana.
Loko ndza ha ri na malembe ya nhungu ntsena hi vukhale, ndzi hlaye buku ya mina yo sungula. A yi ku The Christianization of Brazil. Ndzi tsemeke nhlana. Eka mina a yi vonaka yi fana ni xitori lexi dlayaka, ku dlayiwa ka Maindiya hi vito ra vukhongeri. Ku dyondza hi swilo swo tano a swi ringene ku hundzula mianakanyo ya mina ehenhleni ka swilo swo tala.
Leswi hinkwaswo swi humelele le ndzhaku hi va-1920. Ndzi velekiwe eVienna, Austria, August 19, 1919, ndzi ri n’wana un’we ntsena wa vatswari va mina. Loko ndzi ri na kwalomu ka tsevu, tata wa mina, munjhiniyara wa gezi, u amukele ntirho en’walungwini wa Czechoslovakia, exiyengeni lexi vulavulaka Xijarimani xa Sudetenland. Kutani ndyangu wa ka hina wu rhurhele kwalaho, naswona eku heteleleni wu ya exidorobaneni lexi vuriwaka Warnsdorf.
Ndzi ve la pfilunganyisiweke ngopfu hi Kereke ya Khatoliki. Siku rin’wana, ndzi hlundzukile swinene hikwalaho ka ku xupuriwa loku ndzi tlheleke ndzi ku amukela ku huma eka muprista, ndzi ririle loko ndzi ya ekaya ndzi huma exikolweni. Loko ndzi ri karhi ndzi famba enhoveni, ndzi anakanye leswaku a swi nga ta koteka leswaku Xikwembu xi va kona, hikwalaho ka swilo swo tala leswo homboloka leswi ndzi swi voneke ni leswi ndzi dyondzisiweke swona.
Endzhaku risimu ra tinyanyana ri humelerile, naswona ndzi xiye swiluva, maphaphatani ni ku xonga hinkwako ka ntumbuluko. Naswona swi ndzi xalamukisele leswaku Xikwembu xa rirhandzu xi fanele xi ri kona kambe leswaku lava va vuriwaka vanhu va Xikwembu kumbexana a hi vona nikantsongo. Naswona kumbexana Xikwembu xi tshike ku va ni vumunhu. Wolowo wu ve nkarhi lowu ndzi phofuleke xikhongelo xa mina xo sungula xa xiviri, xa vukheta, ndzi kombela Xikwembu leswaku xi ndzi pfuna leswaku ndzi xi tiva loko xi ta tlhela xi tsakela munhu. A ku ri hi 1928.
Kwalomu ndzhaku ka n’hweti manana u fambile a ya enhlengeletanweni ya ndyangu eVienna; a ku ri siku ra vu-60 ra ku tswariwa ka mana wakwe. Kwalaho manana u vone buti wakwe, Richard Tautz, loyi hi nkarhi wolowo a a tshama eMaribor, Yugoslavia. A a ha ku va un’wana wa Swichudeni swa Bibele, hi laha Timbhoni ta Yehova a ti vitaniwa ha kona enkarhini wolowo. Manana u tlhelele ekaya a nyanyuleke ngopfu hi mintiyiso leyintshwa ya Bibele leyi a yi dyondzeke. Leswi a swi hlamuseleke a swi twala eka mina. Swi vonake onge voko ra Yehova a ri tirha.—Psalma 121:5.
Ku Endla Leswi Ndzi Swi Dyondzeke
Endzhakunyana, Swichudeni swa Bibele swi tile swi huma eJarimani, naswona ku chumayela ku sungurile endhawini ya ka hina. Endzhaku ka tin’hwetinyana, minhlangano ya nkarhi na nkarhi yi sungule ku khomiwa edorobeni ra le kusuhi le Jarimani, naswona a hi famba tikhilomitara ti nga ri tingani hi tsemakanya ndzilakana leswaku hi va kona eka yona. A ku ri enkarhini lowu laha ndzi hlanganeke na Otto Estelmann, loyi ndzi tirheke na yena swinene emalembeni ya le ndzhakunyana.
Hi 1932 ndyangu wa ka hina wu rhurhele eBratislava, ntsindza wa Slovakia, kwalomu ka 72 wa tikhilomitara ku suka eVienna. A ku ri hava Timbhoni tin’wana enkarhini wolowo. Ndzi kunguhate leswaku ndzi fanele ku va loyi a gingiritekaka entirhweni wo chumayela. Kutani ndzi hlawule leswi ndzi anakanyeke leswaku i nsimu yo nonon’hwa ngopfu, ntirho wa le ka yindlu ya makamara yo tala leyi ngopfu-ngopfu ku tshamaka mindyangu ya vatirhela-mfumo va hulumendhe eka yona. Enkarhini wolowo a ku vulavuriwa tindzimi ta mune eBratislava: Xislovak, Xiczech, Xijarimani ni Xihungaria.
Ndzi fambe ndzi ri ndzexe ndzi ba tibele eminyangweni ya tikamara, ndzi ri ni makhadi lama nga ni dyondzo yintsongo leyi gandlisiweke eka wona hi tindzimi ta mune. Minkarhi yin’wana tatana, loyi a a nga si va Mbhoni, a a yima eka tlhelo lerin’wana ra xitarata, a ndzi hlalela ivi a hlakahla nhloko yakwe. Hi ku hatlisa endzhakunyana na yena u teke xiyimo lexi tiyeke eka Yehova.
Hi February 15, 1935, eka nhlangano lowu hlawulekeke mulanguteri la famba-fambaka a ri karhi a tshama ekaya ra ka hina, mina, kun’we ni van’wana, hi khuvuriwile eka nchumu wo khuvulela eka wona. Ndzi thwasile exikolweni xa mabindzu elembeni rero naswona ndzi nyikiwe ntirho lowu nyanyulaka, kambe hi nkarhi lowu fanaka ndzi rhamberiwe ku ya tirha ehofisini ya rhavi ya Sosayiti ya Watch Tower ePrague, Czechoslovakia. Endzhaku ka ku vulavurisana lokukulu ni vatswari va mina, hi yise mhaka eka Yehova hi xikhongelo. Kutani ke, hi ku hatlisa loko ndzi nga si va na 16, ndzi nghenele ntirho wa nkarhi hinkwawo hi June 1, 1935.
Ku Tirha eMinkarhini Yo Nonon’hwa
Ehofisini ya Sosayiti ePrague, ndzi dyondze ku tirhisa michini yo gandlisa ni ku qamba magandliselo ematlukeni. Hi humesele vamakwerhu tibuku eJarimani, lava a va yirisiwile hi Hitler, naswona hi humese ni Xihondzo xo Rindza hi tindzimi to hlayanyana. Hambi swi ri tano, leyi a yi ri minkarhi yo nonon’hwa ya ntirho werhu eYuropa, naswona eku heteleleni vatirhela-mfumo va pfale rhavi ra hina hi December 1938.
Ndzi tlhelele ekaya eBratislava, laha hulumendhe a hundzeleke emavokweni ya vachaveleri va Manazi, naswona ndzi tirhe hi ku phindha-phindha hi tin’hweti timbirhi ndzi endla ku chumayela ka yindlu na yindlu. Hi nkarhi lowu Hofisi ya le Yuropa-Xikarhi ya Sosayiti ya Watch Tower eBern, le Switzerland, yi ndzi tsalerile leswaku loko ndzi tsakela ku tirha tanihi phayona kwihi na kwihi emisaveni, ndzi fanele ku ta eBern.
Ndzi amukele xirhambo ivi ndzi suka ekaya. Ri ve ro hetelela laha ndzi voneke tata wa mina, naswona a ku ta va 30 wa malembe leswaku ndzi tlhela ndzi vona manana. Kambe Yehova u hi sirheletile hi vunharhu bya hina eka swihinga swo tala leswi landzeleke. Hi xikombiso, endzhakunyana ndzi dyondze leswaku Hlinka Guarda wa ndhuma yo biha (muxaka wa SS ya le Slovakia) a a ndzi lava siku leri ndzi sukeke eBratislava. Naswona eriendzweni, loko vayimeri va Vunazi va tive leswaku a ndzi ri un’wana wa Timbhoni ta Yehova, va ringete ku endla leswaku ndzi khomiwa emindzilakaneni ya Yugoslavia na Italy. Kambe Yehova u hambetile a ndzi sirheleta.—Psalma 48:14; 61:3.
Le Bern ndzi dyondze leswaku a ndzi ta rhumeriwa eShanghai, le China, kambe endzhakunyana xiavelo lexi xi cinceriwe eBrazil. Ndzi tirhe erhavini leri nga eBern ku kondza ndzi kuma vhisa ya mina ya le Brazil. Enkarhini lowu mahlomulo eYuropa a ya andza. Mindzilakana a yi pfariwile, kutani hi August 1939 Sosayiti yi ndzi khutaze ku ya aFurwa. Xikepe xa mabindzu xa le Brazil lexi va nge i Siqueira Campos a xi suka eLe Havre, eFurwa, August 31, naswona a ndzi fanele ku va eka xona. Mune wa tiawara emahlweni ka ku tlhekeka ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, xikepe xi tlutile.
Vakhandziyi va khume na vambirhi kumbe ku tlula lava ndzi fambeke na vona eka xiyenge xa xiyindlwana xa ntlawa wa vumbirhi, endzhakunyana ndzi dyondze leswaku, hinkwavo a va ri vayimeri va Vunazi. A va ku rhandzanga ku chumayela ka mina nikantsongo. Minkarhi yo tala va ringete ku ndzi humesa exikepeni. Le Vigo, eSpain, mukongomisi la nga ni xinghana u ndzi tsundzuxe leswaku ndzi nga yi ehenhla ka ribuwa loko ndzi ri kwale. Le Lisbon, ePortugal, vayimeri va Vunazi va veke nkarhi wa vunwa wa ku suka ka xikepe eka bodo ya switiviso leswaku ndzi ta siyiwa kwalaho. Nakambe Yehova a a ndzi sirheleta. (Psalma 121:3) Ndzi fike eSantos, le Brazil, hi madyambu ya September 24, 1939. Siku leri tlhandlamaka ndzi fambile ndzi ya eSão Paulo, laha hofisi ya Sosayiti a yi ri kona.
Ku Tirha eBrazil
Hi September 1939 a ku ri na Timbhoni ta 127 ntsena eBrazil, laha enkarhini wolowo a ku ri ni vaaka-tiko va kwalomu ka vanhu va 41 wa timiliyoni. Endzhaku ka kwalomu ka vhiki eSão Paulo, ndzi sukile ndzi ya exiavelweni xa mina xa vuphayona edzongeni swinene wa tiko, eRio Grande do Sul. A ndzi ta tshama ni Timbhoni leti vulavulaka Xijarimani ta rixaka ra le Poland leti a ti tshama endhawini ya makhwati ya le kule.
Riendzo ra xitimele ri teke mune wa masiku. Makumu ya nxaxamelo a ku ri Giruá, leri a ri fanekisela doroba ra makhwati ra le Vupela-dyambu ra masiku yo sungula ya Amerika-N’walungu. Ku suka eGiruá a ndza ha ri na 32 wa tikhilomitara to ti famba ndzi hundza hi le makhwatini leswaku ndzi fika laha Timbhoni a ti tshama kona. Lori yo yisetela swilo yi ndzi khandziyisile, yi ndzi siya egondzweni leri nyakapfaleke. Hi ku famba hi milenge kwalomu ka khilomitara ni hafu emakhwatini lama nga siki rimiwaka ni ku pela xinambyana, eku heteleleni ndzi fikile.
Hikwalaho ka vukule bya ndhawu ya kona, ntirho wa mina wa vuphayona a wu tiseketele hi minkarhi leyi un’wana a nga ndzi khandziyisaka exigolonyanini lexi kokiwaka hi tihanci ha yona. Ku fikelela vanhu swi katse ku famba masiku, ku etlela emapatwini lama nyakapfaleke leswaku ndzi papalata tinyoka kumbe ehansi ka golonyi loko ku na mpfula. Hi chumayele ni le ka madoroba yo tano yo fana na Cruz Alta.
Hi 1940 Sosayiti yi tlhele yi ndzi avela ePôrto Alegre, ntsindza wa tiko ra Rio Grande do Sul. Kwalaho ndzi tihlanganise ni munghana wa mina wa le vuhlangini Otto Estelmann, loyi na yena a a averiwe eBrazil. Vafumi va kwalaho va vonake va ri vachaveleri va Vunazi. Hi khomiwile ivi hi nyikiwa nhlawulo wa ku sayina phepho ro landzula ripfumelo ra hina kumbe hi tshama eka xitimele xa namadyambu leswaku hi khotsiwa endzilakaneni wa Uruguay. A hi ri exitimeleni madyambu wolawo.
Ehansi Ka Nsivelo
Kwalaho ndzilakaneni hi hete kwalomu ka malembe mambirhi hi khotsiwile endlwini. Kambe Yehova u tlhele a hi pfuna. Van’wamabindzu van’wana va Vayuda va pfunetile. Hikwalaho, ematshan’wini yo hlayisiwa ekhotsweni, ndzi pfumeleriwe ku endla ntirho wo tihanyisa, kambe hi hlayisiwe ehansi ka nkambisiso lowukulu. A hi nga swi koti ku tihlanganisa ni hofisi ya rhavi ya Sosayiti.
Hambi swi ri tano, siku rin’wana exitarateni hi hlangane ni makwerhu wa phayona la humaka eYuropa loyi a a averiwe eUruguay. Swi endlekile leswaku a endzela ndzilakana. Mawaku ku hlanganisiwa! U hi nyike Bibele ya Xijarimani ni Xihondzo xo Rindza xa Xinghezi. Laha hi kona ndzi sunguleke ku dyondza Xinghezi hakunene.
Manuku ke, hi August 22, 1942, Brazil yi tivise nyimpi eJarimani ni le Italy, leswi vuleke ku hundzuka eka xiyimo xa hina. Hi tlheriseriwe ePôrto Alegre, naswona endzhaku ka ku konanisiwa, ndzi ntshunxiwile. Endzhaku ka kwalaho, ndzi hlangane ni Timbhoni letintshwa leti ndzi ti tiveke eku sunguleni endhawini ya le makhwatini laha a ndzi averiwe kona eku sunguleni. Kutani ndzi swi kotile ku tihlanganisa ni hofisi ya rhavi, naswona ndzi tlhele ndzi sungula ku phayona. Mune wa vantshwa lava va tihlanganise na mina entirhweni wa vuphayona, naswona hi kume vanhu lava amukeleke rungula ra Mfumo, lava van’wana va vona ni sweswi va ha chumayelaka.
Vafumi lavantshwa a va hi rhandza, kutani hi 1943 hi lunghiselele nhlengeletano leyintsongo yo sungula ePôrto Alegre. Ntsengo wa lava veke kona a ku ri 50, kwalomu ka hafu ya vona a va ri maphorisa lama nga ambalangiki mpahla ya kona. Endzhaku ka lembe, hi 1944, hi lunghiselele nhlengeletano yin’wana. Endzhaku ka sweswo ndzi rhamberiwe ku ya tirha ehofisini ya rhavi ra Sosayiti, leyi a yi rhurhisiwile yi suka eSão Paulo yi ya eRio de Janeiro.
Gilead Ni Le Ndzhaku Ka Kwalaho
Hi 1950 ndzi rhamberiwe ku va kona eka ntlawa wa vu-16 wa Xikolo xa Bibele xa Watchtower xa Gilead eSouth Lansing, New York. Endzhaku ko thwasa hi February 1951, ndzi amukele xiavelo xa ku va phayona leri hlawulekeke ra nkarhinyana ni Bandlha ra South Bronx, New York, kambe endzhakunyana ndzi tlhelele eBrazil.
Kwalomu ka lembe ni hafu ndzi tirhe tanihi muyimeri la famba-fambaka wa Sosayiti, tanihi mulanguteri wa muganga ni mulanguteri wa xifundza. Manuku ke, hi February 1953, ndzi vitaniwe endzhaku ehofisini ya rhavi eRio de Janeiro ivi ndzi averiwa ku endla ntirho wo hundzuluxela. Endzhakunyana, ku sukela hi September 1961 ku ya eka September 1963, ndzi ve ni lunghelo ro tirha exiavelweni lexi hlawulekeke xo hundzuluxela eka yindlu-nkulu ya Sosayiti eBrooklyn, New York. Loko ndzi ri kwalaho, ndzi hlangane ni mpatswa lowu ndzi wu tiveleke eBrazil. Wanuna u pfumerile ku dyondza na mina ehodela laha a va tshama kona naswona u khorwisekile hi ntiyiso.
Tin’hweti ti nga ri tingani endzhakunyana, loko hi tlhelele eBrazil, ndzi tlhele ndzi hlangana na yena. Kambe a a gungula hi swin’wana. Kutani ndzi n’wi byerile ndzi ku: “Paul, vona, u munjhiniyara wa vumaki. Kambe a hi nge mina a ndzi ri munjhiniyara wa vumaki ivi ndzi ku byela leswaku lwangu a ri ri kusuhi ni ku ku wela ehenhla. A wu ta endla yini? Kunene, tanihi ‘munjhiniyara’ wa Bibele, ndzi ku byela leswaku loko u nga teki goza ehenhleni ka leswi u swi tivaka, u le khombyeni.”
Hi nkarhi wo koma u khuvuriwile naswona a a ri karhi a tirha tanihi nkulu wa Vukriste malembe yo karhi. Nakambe a a ri xitirho eku akiweni ka miako leyikulu ya rhavi lerintshwa e-Cesário Lange, São Paulo, laha 480 wa hina sweswi hi tirhaka kona ku khathalela swilaveko swa moya swa nhlayo leyi kulaka ya Timbhoni eBrazil.
Ku Andza Loku Hambeteke
Hi 1945 hi ve ni riendzo ro sungula ra muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower, Nathan H. Knorr, ni ra xandla xa muungameri wa nkarhi wolowo, ku nga Frederick Franz. Ntsombano wu lunghiseleriwile ejimineziyamu ya Pacaembu eMutini wa São Paulo, naswona ndzi tirhe tanihi muhundzuluxeleri wa vamakwerhu lava endzaka. Nhlohlorhi ya hina ya lava va veke kona a ku ri 765.
Ndzi tsundzuka loko Makwerhu Knorr a languta xitediyamu lexikulu lexi hlanganisaka kutani a hlamala loko hi ta kala hi xi tata. Ina, hi xi tatile hi December 1973, loko 94 586 va hlengeletanile eXitediyamu xa Pacaembu eNtsombanweni wa “Ku Hlula Ka Xikwembu.” Leswi swi engeteriwile hi August 1985 eNtsombanweni wa “Vahlayisi Va Vutshembeki” eXitediyamu xa Morumbi, eMutini wa São Paulo, laha 162 941 a va ri kona. Naswona hi nkarhi lowu fanaka, van’wana va 86 410 a va ri kona exitediyamu xa le Rio de Janeiro. Endzhakunyana, tinhlengeletano ta 23 leti tlhandlekelaka ti tlakuse ntsengo wa lava va veke kona eka Mintsombano ya “Vahlayisi Va Vutshembeki” eBrazil wu va 389 387!
Malembe yo tala, ndzi ve ni lunghelo ro hundzuluxelela swivulavuri leswi endzaka swi huma eBrooklyn, New York, eyindlu-nkulu. Sweswinyana un’wana wa vona, loko a ri karhi a famba na mina ivi a xiya vanhu vo tala lava ndzi dyondzeke na vona hi malembe yo tala va ta va ta ndzi xeweta, hi ku vungunya u te: “A ndzi si tshama ndzi vona wanuna la nga tekangiki a ri ni vana vo tarisa leswi.”
Timhaka ta xiviri evuton’wini bya mina ku ve mintsombano ya matiko hinkwawo leyi ndzi swi koteke ku va kona eka yona ematikweni man’wana. Eka ntsombano wa le Nuremberg hi 1969, ndzi vone manana ro sungula eka 30 wa malembe. U fe a ha tshembekile hi 1973. Tatana a nga pfumeleriwanga ku famba a huma etikweni a ya entsombanweni, naswona a ndzi swi kotanga ku tlhela ndzi n’wi vona nakambe ku sukela loko ndzi sukile ekaya. Hi 1978 ndzi ve ni lunghelo ro nyikela nkulumo ya le rivaleni entsombanweni wa matiko hinkwawo le Vienna, eAustria, ntsombano lowukulu wo sungula lowu ndzi veke eka wona emutini lowu ndzi velekeriweke eka wona.
Enkarhini wa malembe lawa yo tala eBrazil, ndzi swi vonile leswaku Yehova hi Yena a “mirisaka.” (1 Vakorinto 3:7) Hi 1948 hi hundze mfungho wa 1 000 wa vahuweleri. Endzhaku ka sweswo, nhlayo ya vahuweleri yi tlulele eka 12 992 hi 1958 ni le ka 60 139 hi 1970. Ematshan’wini ya vahuweleri va Mfumo wa 127 lava hi veke na vona hi September 1939, a ku ri na 196 948 hi August 1986. Entiyisweni, ‘lontsongo u ve tiko lerikulu’ ni le ka tiko leri.—Esaya 60:22.
Kambe vaaka-tiko va Brazil na vona va andzile, va suka eka 41 wa timiliyoni hi 1939 va ya eka timiliyoni leti tlulaka 135 sweswi. Kutani ha ha ri ni nsimu leyikulu ya ntirho. Ku ve ntsako wa mina wa munhu hi xiyexe ku va la katsekaka eka ku andza loku hlamarisaka loku Yehova a ku nyikeke, naswona i ntsako muni wonghasi lowu veke kona! Kutani ndzi nga bumabumela un’wana ni un’wana la lavaka ku tirhela Yehova nkarhi hinkwawo ndzi ku: Yana emahlweni! U nga chavi leswi nga ha humelelaka, hikuva “Yehova o ta ku sirela e ku sukeni ne ku fikeni ka wena.”—Psalma 121:7, 8.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 26]
“Ndzi ku byela leswaku loko u nga teki goza ehenhleni ka leswi u swi tivaka, u le khombyeni”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
N. H. Knorr wa vulavula, Erich Kattner a ri karhi a hlamusela, eSão Paulo, le Brazil, hi 1945