Xana U Lwisana Na Wona Moya Wa Misava?
“Hina a hi amukelanga moya wa misava leyi, kambe hi amukerile Moya lowu humaka eka Xikwembu.”—1 VAKORINTO 2:12.
1, 2. Hi yihi mhangu leyi katsaka gasi ya chefu leyi humeleleke le Bhopal, eIndia, kambe hi yihi “gasi” yin’wana leyi nga ni khombo swinene leyi hefemuriwaka emisaveni hinkwayo?
HI VUSIKU byin’wana byo titimela hi December 1984, ku humelele xiendlakalo lexi tsemaka nhlana le Bhopal, eIndia. Edorobeni rero, ku ni ndhawu yo endlela tikhemikhali, naswona hi vusiku byebyo bya December, xipfalo xa rin’wana ra mathangi yo hlayisela gasi a xi nga ha tirhi kahle. Hi xitshuketa, tithani to tala ta methyl isocyanate ti sungule ku hangalaka ni moya hi xitalo. Tanihi leswi a yi famba na moya, gasi leyi yi nga ni khombo yi nghene etindlwini, yi nghenela mindyangu leyi a yi etlele. Nhlayo ya lava va feke a yi ri magidi, naswona van’wana vo tala va sale va ri swilema. A ku nga si tshama ku va ni mhangu yo tano ya le ndhawini ya vumakelo ku fikela nkarhi wolowo.
2 Vanhu va tshoveke timbilu loko va twa hi ta mhangu ya Bhopal. Kambe hambi leswi a yi ri ni khombo, gasi leyi humeke kwalaho yi dlaye vanhu vatsongo ku tlula lava dlayiwaka hi tlhelo ra moya, hi “gasi” leyi vanhu va yi hefemulaka siku na siku emisaveni hinkwayo. Bibele yi ri gasi yoleyo i “moya wa misava.” I moya lowu nga ni khombo lowu muapostola Pawulo a wu hambaniseke ni moya wa Xikwembu loko a ku: “Hina a hi amukelanga moya wa misava leyi, kambe hi amukerile Moya lowu humaka eka Xikwembu, leswaku hi ta tiva hinkwaswo leswi hi nyikiweke swona hi Xikwembu.”—1 Vakorinto 2:12.
3. “Moya wa misava” i yini?
3 Kahle-kahle “moya wa misava” i yini xana? Hi ku ya hi The New Thayer’s Greek English Lexicon of the New Testament, nhlamuselo leyi tolovelekeke ya rito leri nge “moya” (Xigriki, pneuʹma) i “langutelo kumbe nsusumeto lowu tataka ni ku lawula moya-xiviri wa munhu un’wana ni un’wana.” Munhu a nga va ni moya kumbe langutelo lerinene kumbe ro biha. (Pisalema 51:10; 2 Timotiya 4:22) Ntlawa wa vanhu na wona wu nga va ni moya kumbe langutelo leri va lawulaka. Muapostola Pawulo u tsalele nakulobye Filemoni a ku: “Tintswalo ta Hosi Yesu Kriste a ti ve ni mimoya ya n’wina.” (Filemoni 25) Hi ku fanana—kambe hi mpimo lowukulu swinene—misava hinkwayo yi na langutelo leri yi lawulaka, naswona lowu i “moya wa misava” lowu Pawulo a a vulavula ha wona. Hi ku ya hi Word Studies in the New Testament ya Vincent, “xiga lexi xi vula mianakanyo yo biha leyi susumetaka misava leyi yi tinonon’hwisaka.” I mboyamelo wa vudyoho lowu nghenaka emianakanyweni ya misava leyi, wu susumeta swiendlo swa vanhu hi matimba.
4. I mani xihlovo xa moya wa misava, naswona xana moya lowu wu va khumbisa ku yini vanhu?
4 Moya lowu wu ni chefu. Ha yini ke? Hikuva wu huma eka “mufumi wa misava leyi,” Sathana. Kunene, u vuriwa “ndhuna leyi fumaka mimoya ya le henhla empfhukeni, wu nga moya lowu tirhaka nasweswi exikarhi ka vanhu lava nga yingisiki Xikwembu.” (Yohane 12:31; Vaefesa 2:2) Swa nonon’hwa ku balekela “moya” lowu, kumbe “moya lowu tirhaka nasweswi exikarhi ka vanhu lava nga yingisiki Xikwembu.” Wu kona eka vanhu hinkwavo. Loko hi wu hefemula, hi sungula ku amukela malangutelo ni swikongomelo swa wona. Moya wa misava wu khutaza ‘ku hanya hi ku landza swa nyama,’ ku nga ku hanya hi ku pfumelelana ni ku nga hetiseki ka hina ka vudyoho. Swi ni khombo, ‘hikuva loko u hanya hi ku landza swa nyama, u ta fa hakunene.’—Varhoma 8:13.
Ku Papalata Moya Wa Misava Leyi
5. Mbhoni yin’wana yi endle hi vutlharhi hi ndlela yihi hi nkarhi wa mhangu ya le Bhopal?
5 Hi nkarhi wa mhangu ya le Bhopal, Mbhoni yin’wana ya Yehovha yi pfuxiwe hi tibele to tivisa mhangu ni hi risema leri tlhavaka tinhompfu ra gasi ya chefu. Handle ko ba mariri, u pfuxe ndyangu wakwe, a hatlisa a wu humesela ehandle. Endzhaku ko yimanyana leswaku a twa laha moya wu hungaka wu ta hi kona, u timanyukutile exikarhi ka mintshungu leyi pfilunganyekeke, a yisa ndyangu wakwe enhlohlorhini ya xintshabyana lexi nga ehandle ka doroba. Va kote ku kuma moya lowunene ni wo tenga, lowu a wu hunga wu huma etiveni ra le kusuhi.
6. Hi kwihi laha hi nga yaka kona leswaku hi balekela moya wa misava?
6 Xana xi kona xivandla lexi tlakukeke lexi hi nga balekelaka eka xona leswaku hi sirheleleka eka “moya” wa chefu wa misava leyi? Bibele yi vula leswaku xi kona. Loko a languta emahlweni esikwini ra hina, muprofeta Esaya u tsarile a ku: “E mikarini yo makumo, ku ta humelela leŝaku nṭhav̌a ya yindlu ya Israel yi ta v̌ekiwa e nhlohlorini ya tinṭhav̌a, yi tlakusiwa henhla ka ŝiṭunga, kutani matiko hikwawo ma ta talela kona. Matiko la’yo tala ma ta ta kona, ma ku: Tanani, hi ta tlhandlukela nṭhav̌eni ya Yehova, e ndlwini ya Šikwembu ša Yakob; ši ta hi dyonḍisa tindlela ta šona, kutani hi ta famba e mitileni ya šona. Hikuv̌a nawu wu ta huma e Sion, ni rito ra Yehova ri ta huma e Yerusalem.” (Esaya 2:2, 3) Xivandla lexi tlakukeke xa vugandzeri lebyi tengeke, ‘ntshava ya yindlu ya Yehovha’ leyi tlakukeke, hi yona ntsena ndhawu eka planete leyi, leyi nga riki na moya wa misava leyi lowu vangaka xihluku ni lowu nga ni chefu. Hi kona laha moya wa Yehovha wu hungaka kahle exikarhi ka Vakreste lava tshembekaka.
7. Vo tala va ponisiwe njhani eka moya wa misava?
7 Vo tala lava khale a va hefemula moya wa misava leyi va kume ntshunxeko, ku fana ni Mbhoni liya ya le Bhopal. Endzhaku ko vulavula hi “vanhu lava nga yingisiki” lava hefemulaka moya wa misava leyi, muapostola Pawulo u ri: “Na hina hinkwerhu khale a hi fana na vona, hi hanya hi ku navela ka ntumbuluko wa hina wa laha misaveni, hi endla hinkwaswo leswi tsakisaka miri ni miehleketo ya hina; kutani na hina, hi ku tumbuluka, a hi faneriwile hi vukari bya Xikwembu, ku fana ni vanhu van’wana. Kambe Xikwembu xi ni musa swinene, hikwalaho ka rirhandzu lerikulu leri xi hi rhandzeke ha rona. Hikokwalaho, hambileswi a hi file hi mhaka ya swivi swa hina, xi hi vuyisile evutomini swin’we na Kriste.” (Vaefesa 2:3-5) Lava va hefemulaka moya wa chefu ntsena wa mafambiselo lawa ya swilo va file hi tlhelo ra moya. Hambi swi ri tano, hi ku pfuniwa hi Yehovha, vanhu va timiliyoni namuntlha va tsutsumela exivandleni lexi tlakukeke xa moya, xisweswo va balekela xiyimo xexo lexi nga ni khombo.
Swikombiso Swa “Moya Wa Misava”
8, 9. (a) I yini lexi kombisaka leswaku hi fanele ku tivonela eka moya wa misava minkarhi hinkwayo? (b) Moya wa Sathana wu nga hi thyakisa njhani?
8 Moya lowu nga ni khombo wa Sathana wa ha hunga ematlhelo ka hina. Hi fanele hi tivonela, naswona hi nga tshuki hi rhelela entshaveni, hi tlhelela emisaveni, ivi kumbexana hi va ni xihluku hi tlhelo ra moya. Leswi swi lava leswaku hi tshama hi hitekile. (Luka 21:36; 1 Vakorinto 16:13) Hi xikombiso xiya mhaka leyi. Vakreste hinkwavo va yi tiva kahle mimpimanyeto ya Yehovha ya mahanyelo, naswona va swi tiva leswaku swiendlo leswi nga tengangiki, swo tanihi vuoswi, vumbhisa ni vusodoma a swi amukeleki. Kambe vanhu va kwalomu ka 40 000 va tsemiwa enhlengeletanweni ya Yehovha lembe na lembe. Ha yini ke? Hakanyingi va tsemiwa hikwalaho ka swona swiendlo leswi swi nga tengangiki. Xana sweswo swi endlekisa ku yini ke?
9 Hikuva hinkwerhu a hi hetisekanga. Nyama ya hina yi tsanile, naswona minkarhi hinkwayo hi fanele ku lwisana ni mimboyamelo yo endla swilo leswi hoxeke leyi vaka kona etimbilwini ta hina. (Eklesiasta 7:20; Yeremiya 17:9) Hambi swi ri tano, mimboyamelo yoleyo yo endla swilo leswi hoxeke yi susumetiwa hi moya wa misava. Vo tala emisaveni leyi va vona swi nga hoxanga ku tikhoma hi ndlela yo biha, naswona mianakanyo ya leswaku xin’wana ni xin’wana xi lulamile i xiphemu xa mboyamelo wa mianakanyo ya mafambiselo ya Sathana ya swilo. Loko hi tinghenisa ekhombyeni ra ku hlaseriwa hi mianakanyo yo tano, hakanyingi hi ta sungula ku anakanya hi ndlela leyi misava yi anakanyaka ha yona. Endzhakunyana, mianakanyo yo tano leyi nga tengangiki yi nga sungula ku tswala ku navela ko biha loku nga ta hetelela ku hi vangele ku endla xidyoho lexikulu. (Yakobo 1:14, 15) Hi ta va hi lahlekile entshaveni ya vugandzeri bya Yehovha byo tenga, hi rhelela hi ya nghena emisaveni ya Sathana. Ku hava ni un’we loyi a tshamaka kwalaho hi ku tirhandzela loyi a nga ta kuma vutomi lebyi nga heriki.—Vaefesa 5:3-5, 7.
10. Hi xihi xikombiso xin’wana xa moya wa Sathana, naswona ha yini Vakreste va fanele va xi papalata?
10 Moya wa misava wu vonaka hinkwako-nkwako laha hi nga kona. Hi xikombiso, vanhu vo tala va languta vutomi hi ndlela yo biha, ya ku sola. Va vulavula hi ndlela leyi khomisaka tingana hi swilo swa nkoka swinene, hi ku xisiwa hi van’watipolitiki vo homboloka kumbe lava nga fanelekiki, kun’we ni hi varhangeri va vukhongeri lava tikhomaka hi ndlela yo biha ni va makwanga. Vakreste va lwisana ni mboyamelo lowu. Hambi leswi swi nga bihangiki ku endla mafenya hi mhaka leyinene, hi papalata ku nghenisa moya wa ku pfumala xichavo evandlheni. Mavulavulelo ya Mukreste ma kombisa leswaku u chava Yehovha, naswona mbilu yakwe yi tengile. (Yakobo 3:10, 11; ringanisa Swivuriso 6:14.) Hambi ha ha ri vatsongo kumbe hi dyuharile, ku vulavula ka hina ku fanele ku va “lokunene, loku nandzihaka masiku hinkwawo, [hi] ta tiva hilaha [hi] fanelaka ku hlamula un’wana ni un’wana hakona.”—Vakolosa 4:6.
11. (a) Hi wihi mboyamelo wa vumbirhi wa moya wa misava? (b) Ha yini Vakreste va hambanile ni lava va kombisaka mboyamelo lowu?
11 Mboyamelo wun’wana lowu tolovelekeke lowu kombisaka moya wa misava leyi i rivengo. Misava yi avanile hi rivengo ni madzolonga lama vangiwaka hi ku hambana ka tinxaka, swivongo hambi ku ri vanhu. Laha moya wa Xikwembu wu tirhaka kona swilo swa antswa swonghasi! Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Mi nga rihiseli swo biha hi leswo biha, ni ka munhu ni un’we. Ringetani ku endla leswi vanhu hinkwavo va swi vonaka swi ri leswo saseka. Endlani hinkwaswo leswi mi swi kotaka, hi tlhelo ra n’wina, ku hanyisana ni vanhu hinkwavo hi ku rhula. Varhandziwa, mi nga tshuki mi tirihisela mi ri n’wina; kambe kendlukelani vukari bya Xikwembu, hikuva ku tsariwile va ku: ‘Ku rihisa i ka mina; hi mina loyi ndzi nga ta rihisela, ku vula Hosi.’ Hikokwalaho: ‘Loko nala wa wena a ri ni ndlala, n’wi phamele; loko a ri ni torha, n’wi siyele a nwa; hikuva loko u endlisa sweswo, u ta n’wi khomisa tingana letikulu.’ U nga tshuki u hluriwa hi leswo biha, kambe hlula leswo biha hi leswinene.”—Varhoma 12:17-21.
12. Ha yini Vakreste va papalata ku hlongorisa swilo leswi vonakaka?
12 Moya wa misava leyi nakambe wu hlohlotela ku hlongorisa swilo leswi vonakaka. Hi ku susumetiwa hi moya wa mabindzu, vo tala va hisekela ku kuma muchini lowuntshwa, fexeni leya ha ku humaka, movha lowa ha ku endliwaka. I mahlonga ya “ku navela ka mahlo.” (1 Yohane 2:16) Vo tala va vula leswaku loko va ta va va humelerile evuton’wini hi loko va ri ni yindlu leyikulu ni mali leyo tala ebankini. Vakreste, lava hefemulaka moya wo tenga entshaveni leyi tlakukeke ya vugandzeri byo tenga bya Yehovha va lwisana ni mboyamelo lowu. Va swi tiva leswaku ku hisekela ku hlongorisa swilo leswi vonakaka swi nga va ni khombo. (1 Timotiya 6:9, 10) Yesu u tsundzuxe vadyondzisiwa vakwe a ku: “Vutomi bya munhu a byi humi eka swilo leswi a swi fuweke hambiloko swi n’wi talele ngopfu.”—Luka 12:15.
13. Hi swihi swikombiso swin’wana swa moya wa misava leyi?
13 Ku na swikombiso swin’wana swa “moya” lowu nga tengangiki wa misava leyi. Xin’wana xa swona i moya wa ku xandzuka. (2 Timotiya 3:1-3) Xana u swi xiyile leswaku vanhu vo tala a va ha titsongahateli vuhosi? Xana laha u tirhaka kona u wu xiyile mukhuva lowu vanhu vo tala va nga na wona wa ku tirha ntsena loko un’wana a va veke tihlo? I vangani vanhu lava u va tivaka lava tluleke milawu—kumbexana ku endla vukanganyisi eka swibalo swa vona kumbe ku yiva endhawini leyi va tirhaka eka yona? Loko wa ha dyondza xikolo, xana u tshama u hetiwa matimba leswaku u nga humesi vuswikoti bya wena hinkwabyo hikwalaho ka leswi lava u dyondzaka na vona etlilasini va solaka lava humelelaka etidyondzweni? Leswi hinkwaswo i swikombiso swa moya wa misava lowu Vakreste va faneleke ku lwisana na wona.
Ndlela Yo Lwisana Ni Moya Wa Misava Leyi
14. Vakreste va hambane hi tindlela tihi ni vanhu lava nga riki Vakreste?
14 Kambe, xana hi nga lwisana njhani ni moya wa misava, kasi kahle-kahle hi hanya eka yona? Hi fanele ku tsundzuka leswaku ku nga khathariseki laha hi tikumaka hi ri kona hi xiviri, a hi va misava hi tlhelo ra moya. (Yohane 17:15, 16) A hi na tipakani leti fanaka ni ta misava leyi. Ndlela leyi hi langutaka swilo ha yona yi hambanile ni ya misava. Hi vanhu va moya, lava vulavulaka ni ku anakanya, “ku nga ri hi marito lama dyondzisiweke hi vutlhari bya vanhu, kambe hi marito lama dyondzisiweke hi Moya, hi ri karhi hi hlamusela swa Moya eka lava nga ni Moya.”—1 Vakorinto 2:13.
15. Hi nga lwisana njhani ni moya wa misava?
15 Xana munhu a nga endla yini loko a tikuma a ri exivandleni lexi thyakisiweke hi gasi ya chefu? A nga vehela xipfala-nghohe xa gasi lexi nghenisaka moya wo tenga, kumbe a suka hi xiviri endhawini yoleyo. Ndlela yo papalata moya wa Sathana yi hlanganisa maendlelo lawa mambirhi. Hi laha swi kotekaka ha kona, hi ringeta ku hambana hi xiviri ni xin’wana ni xin’wana lexi nga endlaka leswaku moya wa misava wu khumba mianakanyo ya hina. Xisweswo, hi papalata vanghana vo biha, naswona a hi tinghenisi eka vutihungasi byihi na byihi lebyi seketelaka madzolonga, ku tikhoma ko biha, vungoma, ku xandzuka kumbe ntirho wihi na wihi wun’wana wa nyama. (Vagalatiya 5:19-21) Hambi swi ri tano, tanihi leswi hi hanyaka emisaveni, a hi nge swi papalati hi ku helela ku khumbiwa hi swilo leswi. Kutani hi ta va hi endla hi vutlharhi loko hi namarhela timhaka ta moya. Hi hefemula moya wo tenga hi ku va kona eminhlanganweni nkarhi na nkarhi, hi dyondzo ya munhu hi xiyexe, hi ku endla ntirho wa Vukreste ni ku tihlanganisa ni vamakwerhu, ni hi xikhongelo. Hi ndlela leyi, loko Sathana a hlasela vumoya bya hina, moya wa Xikwembu wa hi tiyisa leswaku hi lwisana ni nhlaselo wakwe.—Pisalema 17:1-3; Swivuriso 9:9; 13:20; 19:20; 22:17.
16. Hi swi kombisa njhani leswaku hi na wona moya wa Xikwembu?
16 Moya wa Xikwembu wu endla leswaku Mukreste a va munhu loyi a hambaneke swinene ni vanhu va misava leyi. (Varhoma 12:1, 2) Pawulo u te: “Mihandzu ya Moya i rirhandzu, ni ku tsaka, ni ku rhula, ni ku leha mbilu, ni vunene, ni ku hanana, ni ku tshembeka, ni musa, ni ku tikhoma. Ku hava nawu lowu lwaka ni leswo tano.” (Vagalatiya 5:22, 23) Moya wa Xikwembu nakambe wu endla leswaku Mukreste a twisisa swilo hi vuenti. Pawulo u te: “A ku na munhu loyi a nga tivaka [swilo swa, NW] Xikwembu, loko wu nga ri Moya wa Xikwembu.” (1 Vakorinto 2:11) Hi ntolovelo “swilo swa Xikwembu” swi katsa mintiyiso yo tanihi gandzelo ra nkutsulo, Mfumo wa Xikwembu ehansi ka Yesu Kreste, ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki, ni ku herisiwa loku tshineleke ka misava leyi yo homboloka. Hi mpfuno wa moya wa Xikwembu, Vakreste va swi tiva leswaku swilo leswi i ntiyiso naswona va swi amukela, kutani leswi swi endla leswaku ndlela leyi va langutaka vutomi ha yona yi va leyi hambaneke ni ya vanhu va misava. Va eneriseka hi ku kuma ntsako lowu tisiwaka hi ku tirhela Yehovha sweswi, va langutele ku n’wi tirhela hi laha ku nga heriki eminkarhini leyi taka.
17. I mani loyi a vekeke xikombiso lexikulu xo lwisana ni moya wa misava, naswona hi ndlela yihi?
17 Yesu a a ri xikombiso lexikulu eka lava va lwisanaka ni moya wa misava leyi. Endzhakunyana ka ku khuvuriwa ka Yesu, Sathana u ringete ku n’wi hambukisa leswaku a tshika ku tirhela Yehovha hi ku tirhisa miringo yinharhu. (Matewu 4:1-11) Wo hetelela a wu katsa xitshembiso xa leswaku Yesu a a ta kuma vulawuri bya misava hinkwayo loko a endla xiendlo xin’we ntsena xa ku gandzela Sathana. Yesu ingi a anakanye hi ndlela leyi: ‘Entiyisweni ndzi ta n’wi gandzela, kutani loko se ndzi kume vulawuri bya misava, ndzi ta hundzuka, ndzi tlhela ndzi gandzela Yehovha. Tanihi mufumi wa misava, swi ta ndzi olovela swinene ku pfuna vanhu ku tlula sweswi, tanihi leswi ndzi nga muvatli wa le Nazareta.’ Yesu a nga ehleketanga hi ndlela yoleyo. A a tiyimisele ku rindza, ku kondza loko Yehovha a n’wi nyika vulawuri bya misava hinkwayo. (Pisalema 2:8) Enkarhini wolowo, ni le minkarhini leyin’wana hinkwayo evuton’wini byakwe, u lwisane ni nhlohlotelo wa chefu wa moya wa Sathana. Xisweswo, u hlule misava leyi yi thyakeke hi tlhelo ra moya.—Yohane 16:33.
18. Ku lwisana ka hina ni moya wa misava swi xi dzunisa njhani Xikwembu?
18 Muapostola Petro u vule leswaku hi fanele ku landzela mikondzo ya Yesu swinene. (1 Petro 2:21) Xana hi xihi xikombiso xin’wana xo antswa lexi hi nga vaka na xona? Emasikwini lawa ya makumu, vanhu, hi ku hlohloteriwa hi moya wa misava, va ya va mbombomela evubihini. Swa hlamarisa swonghasi leswi xivandla lexi tlakukeke xa vugandzeri bya Yehovha xi tshamaka xi tengile ni ku basa exikarhi ka misava yo tano! (Mikiya 4:1, 2) Kunene, matimba ya moya wa Xikwembu ma vonaka hi leswi vanhu va timiliyoni va khitikanelaka exivandleni xa Xikwembu xa vugandzeri, va lwisana ni moya wa misava leyi lowu hangalakeke hinkwako-nkwako, va dzunisa ni ku tlakusa Yehovha! (1 Petro 2:11, 12) Onge hinkwerhu hi nga tiyimisela ku tshama exivandleni xexo lexi tlakukeke ku kondza loko Hosi leyi vekiweke hi Yehovha yi herisa misava leyi yo homboloka, yi pfalela Sathana Diyavulosi ni mademona yakwe ekheleni. (Nhlavutelo 19:19–20:3) Kutani moya wa misava leyi a wu nga ha vi kona. Wolowo ku ta va nkarhi lowunene swonghasi!
Xana U Nga Hlamusela Ke?
◻ Moya wa misava i yini?
◻ Moya wa misava leyi wu va khumbisa ku yini vanhu?
◻ Hi swihi swikombiso swin’wana swa moya wa misava, naswona hi nga wu papalatisa ku yini?
◻ Hi swi kombisa njhani leswaku hi na wona moya wa Xikwembu?
◻ I mikateko yihi leyi kumiwaka hi lava va lwisanaka ni moya wa misava?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]
Moya wa misava wu huma eka Sathana
Leswaku u papalata moya wa misava, balekela exivandleni lexi tlakukeke xa vugandzeri bya Yehovha